Universiteit Antwerpen legt "De Nachtwacht" onder de scanner

"De Nachtwacht" werd geschilderd in 1642 en behoort tot de allerbekendste werken ter wereld. Sinds 1808 hangt het werk van Rembrandt van Rijn in het Rijksmuseum in Amsterdam. En daar zou het natuurlijk nog heel lang moeten blijven hangen, in prima staat. In juli 2019 lanceerde het museum "Operatie Nachtwacht": het schilderij ondergaat een grondig onderzoek, waarna het gerestaureerd wordt.

“De laatste restauratie gebeurde in 1976”, zegt Robert Van Langh, hoofd Conservation & Science van het Rijksmuseum. “Het werk kampt vandaag met verouderingsverschijnselen. Tijdens een uitgebreid onderzoek maken we duizenden foto’s met een ultrahoge resolutie. Met scanners en lasers nemen wetenschappers het doek tot op microscopisch niveau onder de loep.”

Voor de scanning die de restauratie voorafgaat, doet het Rijksmuseum beroep op onderzoekers van UAntwerpen en hun unieke scan. Sommige scanners kunnen wel al de verschillende verflagen blootleggen maar dit toestel gaat nog verder: hiermee kan zelfs de chemische reactie in de verf onderzocht worden.

Tijdens het onderzoek hangt "De Nachtwacht" in een glazen ruimte. Zo kan het publiek het schilderij blijven bewonderen en tegelijkertijd het  onderzoek op de voet volgen.

(lees verder onder de video)

De voorbije dagen waren wetenschappers van de onderzoeksgroep AXES (Antwerp X-ray analysis, Electrochemistry and Speciation) van UAntwerpen aan de slag in de glazen ruimte. Met hun unieke MA-XRPD-scanner (Macro Röntgen Poeder Diffractie) bestuderen ze het meesterwerk met de hulp van röntgenstralen.

“De stralen vallen in op de kristalstructuur van de pigmenten in het schilderij”, legt onderzoeker Geert Van der Snickt uit. “De stralen worden afgebogen en teruggekaatst, wat resulteert in een uniek patroon, dat karakteristiek is voor een kristal. Zo wordt het mogelijk om, zonder het schilderij aan te raken, de kristallijne pigmenten in "De Nachtwacht" te identificeren. De scanner, een uniek prototype, verschaft ook belangrijke informatie over de conditie van de verflagen, meer bepaald over de zogenaamde degradatieproducten. Die vormen zich in de loop van de tijd door chemische reacties in de verf.”

De gedetailleerde resultaten leveren bijzonder waardevolle resultaten op met het oog op de eigenlijke restauratie. De werkzaamheden van de Antwerpse wetenschappers zijn nog niet helemaal afgerond, maar professor Koen Janssens kan wel reeds een tip van de sluier oplichten: “In het gezicht van de hoofdfiguur, Banning Cocq, zien we duidelijk sporen van verfveroudering ter hoogte van de schaduwpartijen. In het rode lint over de borst merken we een verdonkering van het rood, iets wat we eerder al bij Rubens tegenkwamen, gelukkig beperkt in omvang."

(lees verder onder de foto)

"We bestuderen ook of er gevolgen zijn van een aanval met zwavelzuur in 1990.  Onze onderzoeksresultaten leveren belangrijke informatie op voor het onderzoeks- en restauratieteam van het Rijksmuseum om de staat van de verf goed in te schatten. De restauratie zal daar dan op worden afgestemd.”

De scanner en de kennis van de Antwerpse onderzoekers zijn wereldwijd gegeerd. Het is de scanner die eerder ook gebruikt werd bij de analyse van het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck in Gent en bij het schilderij “Meisje met de parel” van Vermeer in Den Haag, Nederland.

In Amsterdam is het team van de UAntwerpen een deel van een groter geheel. Ze onderzoeken ook niet het hele schilderij. Dat zou te duur zijn en te lang duren.

Om U een idee te geven: 10 vierkante centimeter onderzoeken, duurt 24 uur. De plaatsen in "De Nachtwacht" die onderzocht werden, zijn heel precies geselecteerd. De volgende opdracht van de Antwerpse onderzoekers is "De schreeuw", het schilderij van Edvard Munch, in het nationaal kunstmuseum in Oslo, Noorwegen.