De jury heeft gesproken op het euthanasieproces, maar niet alle vragen zijn beantwoord

Driemaal vrijspraak op het euthanasieproces over de dood van Tine Nys in Gent. Voor de adviserende psychiater omdat ze geen enkele fout heeft gemaakt. Voor de huisarts omdat hij niet wist wat de impact was van zijn attest. Voor de arts die de euthanasie heeft uitgevoerd omdat er redelijke twijfel is of hij die voorwaarden nu effectief geschonden heeft en twijfel  nu eenmaal altijd in het voordeel speelt van de beschuldigde. Drie duidelijke antwoorden op een duidelijke vraag: “Is de betrokken arts schuldig aan doodslag op Tine Nys met de verzwarende omstandigheid van vergiftiging?”.

Meer dan honderd mensen hadden er tot 1 uur ’s nachts gewacht. Het is iets wat Staf, de zaalwachter van het Gentse gerechtsgebouw, nog niet veel had meegemaakt, en dit was nochtans zijn 34e assisenzaak.  

En het waren niet alleen vrienden, collega’s en buren van de familie van Nys en de drie beschuldigde artsen die op de publieksbanken zaten. Menig expert, voor of tegen de euthanasiewet, bleef meer dan acht uur wachten op het arrest. Wat natuurlijk duidelijk maakt dat het in Gent over veel meer ging dan Nys. Tijdens dit proces kwamen er dan ook veel meer vragen naar boven dan die drie vragen over de schuld van de artsen.

Eerst en vooral: belangrijke vragen over de euthanasiewet zelf. Tijdens de laatste pleidooien leek iedereen het er over eens te zijn: de wet is onvolledig. Hoe kan het dat er geen enkele strafbepaling in de wet staat? Wat betekent dat? Is een arts die de kleinste procedurefout heeft geschonden, neem nu het te laat indienen van het dossier bij de federale commissie, dan echt een gifmoordenaar? Waarom heeft de wetgever dit bij de totstandkoming van de wet in 2002 niet opgenomen? Of de voorbije 18 jaar? Het klopt in ieder geval niet dat ze er niet aan gedacht hebben, want de Raad van State had het hen nochtans zeer duidelijk geadviseerd, net om processen als dit te vermijden.

Een tweede belangrijke vraag:  wat betekent die “onafhankelijkheid” die de wet vereist voor de twee artsen die een advies moeten geven in een euthanasieprocedure? Is een huisarts onafhankelijk? En een psychiater die medicatie voorschrijft? Op dit moment bestaan er daarover evenveel interpretaties als er juristen zijn.

Nog een niet-beantwoorde vraag, deze keer over de federale evaluatiecommissie euthanasie.  Haar rol werd serieus in vraag gesteld, onder meer door de openbaar aanklager. Nu moet een overlijden na euthanasie binnen de vier dagen geregistreerd worden bij de evaluatiecommissie, die nadien zal beoordelen of de voorwaarden vervuld waren. 

Zou die commissie niet beter op voorhand, vóór het overlijden, tussenkomen? Ja, klonk het bij de grote critici, “want nu jagen ze de dossiers er door aan 45 seconden per dossier en houden ze artsen een hand boven het hoofd”. Nee, zeggen de voorstanders.  "We moeten artsen vertrouwen en procedures niet nodeloos verlengen en complexer maken. De controle gebeurt trouwens ook al vooraf door de drie artsen en wij zijn gewoon een buffer, zodat Justitie niet overladen wordt met dossiers.”

De toegang tot Justitie, daarover ging het trouwens ook tijdens dit proces. Het Belgische strafrecht voorziet dat iedere burger na het betalen van een borgsom zelf een strafprocedure kan opstarten door een klacht in te dienen bij een onderzoeksrechter. “Door een borgsom van 500 euro te betalen, heeft de familie van Tine Nys de juridische machine in gang kunnen zetten, met alle gevolgen van dien”, klonk het. “Moeten de drempels niet worden opgetrokken zodat vermeende slachtoffers minder snel zelf procedures kunnen opstarten? Heeft de burgerlijke partij in een strafprocedure niet iets te veel rechten?”, aldus de advocaten van de verdediging.

Dat was trouwens niet de enige vraag over de werking van Justitie die tijdens dit proces naar boven kwam.  De advocaten van de artsen haalden de voorbije dagen snoeihard uit naar de openbaar aanklager. “Wraakroepend, absurd en schaamteloos”, noemden ze zijn beslissing om de artsen te beschuldigen van vergiftiging. Ze trokken zijn onafhankelijkheid dan ook fundamenteel in twijfel. Vrij uniek, in de Belgische assisengeschiedenis.

“Ik ben niemands lakei, ik heb in eer en geweten gehandeld”, klonk het bij procureur-generaal Francis Clarysse. De advocaten van de verdediging leggen zich hier niet bij neer. “Ik wil dat het parlement onderzoekt welke invloeden hier hebben gespeeld”, zei advocaat Walter Van Steenbrugge. Het is trouwens iets dat deze zaak overstijgt, vragen over de almaar groeiende macht van het Openbaar Ministerie. “Wordt het niet eens dringend tijd dat het Openbaar Ministerie zélf beter gecontroleerd wordt?”, aldus de advocaten van de artsen.

Er werden niet alleen vragen gesteld over de euthanasiewet of de werking van Justitie, ook de medische wereld werd onder de loep genomen. Bijvoorbeeld de Orde der artsen. Die orde heeft pas eind vorig jaar een tuchtonderzoek geopend naar de arts die de euthanasie heeft uitgevoerd. De man werd in april 2017 nochtans veroordeeld tot een gevangenisstraf van twee jaar met uitstel voor aanranding van de eerbaarheid van twee patiënten. "Hoe komt het dat het 32 maanden duurde vooraleer de Orde het nuttig achtte om een tuchtonderzoek te openen?", aldus de advocaten van de familie.

En dan nog een laatste vraag. Er werden de voorbije twee weken veel hulpverleners van Nys verhoord. Eén van die verhoren ging over de thuisbegeleiding voor mensen met autisme. Een hulpverlener zei: “Zelfs als Nys die had gewild, zou ze de eerste, twee, drie jaar geen begeleiding hebben gekregen. Er waren toen 700 wachtenden voor haar. Dat is vandaag niet anders.”  Wat kan een samenleving daar aan doen?, hoorde je het publiek in de zaal denken.