De drilinstructeur uit ‘Kamp Waes’: ‘We zijn een softe maatschappij geworden’

Fly heeft een missie en het is andermaal een lastige. Ondanks het succes van 'Kamp Waes' wil hij na de laatste aflevering volgende week zondag geruisloos en voorgoed in de anonimiteit verdwijnen. De elitesoldaat is zelfs voor de duivel niet bang, maar schijnwerpers en een wenkend BV-schap maken hem bloednerveus. Het liefste van al had Fly dus geen interview gegeven, maar probleem is dat hij in tempore non suspecto - voor de reeks uitgroeide tot dé hit - het al wel had beloofd. En Fly heeft nog nooit in z'n leven een belofte gebroken. Dus gaat de poort open van de kazerne in Heverlee, thuisbasis van de Special Forces. Eén voorwaarde: de echte naam van de Limburger komt u niet te weten. "Ik ben heel blij met die kijkcijfers, maar ik heb moeite met de personencultus die daarmee samenvalt. Oorspronkelijk wilde ik niet meedoen. Ik zou alleen de planning en de organisatie doen, maar het productiehuis heeft me dikwijls gevraagd - gesmeekt zelfs - om mee te doen. Ze dachten dat mijn kop op tv tot het succes zou bijdragen, maar dat betwijfelde ik. Uiteindelijk heeft mijn vriendin gezegd: 'Stop met onnozel doen en doe mee.'"

Waarom is 'Kamp Waes' zo'n succes?

"Het lijkt een toevalstreffer, maar dat is het niet. Ik had het voorspeld. In 2008 heb ik al productiehuizen aangeschreven omdat ik iets wilde doen aan ons rekruteringsprobleem. Door omstandigheden is het er toen nooit van gekomen, maar nu was er wel een mogelijkheid. Op een vergadering om Defensie te overtuigen van de reeks zei iemand van de productie dat het kijkcijferrecord van Tom Waes 1,7 miljoen was. 'Dat gaan wij breken met de Special Forces', heb ik toen gezegd, en ik kreeg hoongelach. Wel, op 12 januari waren er meer dan 2 miljoen kijkers. Ik zie drie factoren voor het succes. Ten eerste onze opleiding en werking, waarbij nogal wat stress en emotie komt kijken - en zoiets fascineert mensen. Ten tweede het charisma van Tom Waes, en ten slotte de genialiteit van het productiehuis De Mensen om er goede tv voor zondagavond van te maken. 'De Special Forces doen alles en jullie registreren': dat was de afspraak. Een groot risico voor de makers, want als op dag twee niemand overbleef, hadden ze geen programma. Maar zij wisten hoe het te doen aanslaan bij het grote publiek. 'Kamp Waes' was eigenlijk nog harder dan op tv is getoond, maar er zijn stukken weggelaten uit vrees dat te veel kijkers geshockeerd zouden wegzappen. We hebben daar soms flink over gediscussieerd, want ik vond een aflevering soms te soft. Maar het is duidelijk: ik had ongelijk, hé. (lacht)"

Wat hebben onze gevoelige ogen niet gezien?

"De tv-beelden van 'the milling', waarbij kandidaten drie minuten in een boksring moesten standhouden, waren bijvoorbeeld niet zo spectaculair. Maar het ging er daar veel heviger aan toe dan wat ze lieten zien. Een ander voorbeeld is de durfsprong in het water: er zijn er die daar drie keer plat op hun buik zijn beland en die we tot drie keer naar boven lieten kruipen om opnieuw te springen."

Een deel van de kijkers schrok vorige week zondag van de urenlange psychologische terreur waaraan de kandidaten tijdens een gijzelingsoefening ten prooi vielen. Sta je daar nog steeds achter?

"Wie daar z'n twijfels bij heeft, raad ik aan eens een propaganda-filmpje van IS te googelen en te kijken wat daar gebeurt. De realiteit is duizend keer erger dan wat op een training gebeurt. Op dat vlak zijn we een softe maatschappij geworden. Na de eerste aflevering met de fysieke proeven hoorde ik al reacties genre 'Dit is veel te hard' en 'Dit is onmenselijk'. Vorige maand zat ik in Afrika en zag ik een 14-jarig meisje misschien wel 20 kilometer stappen met een bussel hout van 30 kilogram op haar hoofd. En dat vinden ze daar normaal. Een mens is gemaakt om 40 kilometer per dag te stappen."

Nooit een beetje compassie voelen opwellen bij de gedachte dat het geen rekruten waren, maar 15 gewone burgers die hun verlofdagen opsoupeerden?

"Ze hadden moeten beseffen waar ze aan begonnen, hé. Het was een training georganiseerd door de Special Forces, en niet door het Leger des Heils. Kandidaten hadden een half jaar de tijd om zich voor te bereiden en op onze website staat perfect beschreven hoe je dat kan doen. David, de oudste deelnemer, heeft het precies zo gedaan."

'De mindset van de Special Forces is de ingesteldheid die ervoor zorgt dat iemand, los van talenten, kennis en conditie, iedere uitdaging tegemoet stapt, met de onbreekbare wil om te slagen', zei je voor 'Kamp Waes'. Dus iedereen kan het?

"Niet iedereen, maar wat wij doen is geen rocket science. Verkenning, militaire assistentie en directe actie zijn onze drie hoofdtaken. We doen verkenningsopdrachten in lastige gebieden. Iedereen denkt dan aan een militair in camouflagepak met een verrekijker op de grond: dat gebeurt nog, maar tegenwoordig is verkenning vooral een drone in de lucht die tien kilometer verder een nummerplaat leest. Over de hele wereld geven Special Forces militaire opleiding aan legers om hun niveau op te krikken. Directe actie zijn speciale opdrachten in het buitenland: deuren opblazen, mensen uit hun bed lichten, gijzelaars bevrijden en dat soort zaken. Iemand met een normaal lichaam kan met de nodige training zichzelf voorbereiden om hier te slagen voor de qualification course (de basisopleiding van zes maanden waarop 'Kamp Waes' is gebaseerd, red.). Er waren kandidaten die top waren in fitness en die - als ze ook hun uithouding wat hadden getraind - hier met de vingers in de neus zouden slagen. Dat heeft met prioriteiten en de wil om je voor te bereiden te maken. Topsporters weten dat het niet de wedstrijd is die telt, maar de voorbereiding: dag en nacht trainen, op je eten letten, om tien uur gaan slapen terwijl je vrienden pinten gaan pakken. Dié discipline maakt dat je de wedstrijd wint."

Zoals Debbie, de enige vrouw die overblijft. Ze was vijftien jaar vegetariër en begon speciaal voor 'Kamp Waes' weer vlees te eten.

"(knikt) Dát is onze mindset. Geef Debbie een uitdaging en ze zal daar alles voor opgeven. En dus zal ze slagen. De enige factor die je niet in de hand hebt om bij ons te werken, is stressbestendigheid. Hoe je bestand bent tegen spanning en angst wordt al voor een deel bepaald in de baarmoeder, en dat krijg je ook grotendeels mee tijdens je jeugd. De geschiedenis leert dat jongeren bij de krijgersculturen, de Spartaanse opvoeding, maar ook de Hitlerjugend en de scouts hun stressniveau opkrikken en zo weerbare volwassenen worden. Daarom is het belangrijk kinderen niet onder een glazen stolp te zetten: laat ze bewegen, op hun gezicht gaan, hun knieën open vallen en zo hun angsten overwinnen. Later kan je dat nog wel wat opvoeren, maar als je niet stressbestendig bent op je achttiende, dan zal het niet meer lukken. Dan klap je dicht in stressvolle situaties. Er zijn dan drie reacties - 'vluchten, verstijven of vechten' - en wij hebben alleen mensen nodig die dan een stapje vooruit zetten. Zoals Zeger na de boksmatch: 'Kom, nog een rondje.'"

Kandidaten sliepen amper 16 uur in een hele week. Kan je dat trainen?

"Ik sliep maar 15 uur die week. Het went, maar hoeveel slaap je nodig hebt, zit wel in het DNA verankerd. De reden waarom we de kandidaten zo weinig lieten slapen, is omdat we hallucinaties wilden opwekken. Hoe goed ook getraind: op een bepaald moment gaat je geest je parten spelen. Wij noemen dat: 'het moment waarop uw grootmoeder in lingerie in de bossen voorbijkomt'. (lacht) Alle kandidaten hebben hallucinaties gekregen: ze zagen in het bos beesten die er niet waren en er waren er die over een ingebeelde prikkeldraad stapten. Op dat moment moet een Special Force beseffen: het heeft geen zin dat ik wakker blijf, ik leg me een kwartiertje neer. Dan loop je nadien wel juist in een oriëntatie-oefening in plaats van te verdwalen."

Zitten er tijdens een opdracht dan geen medicijnen of pepmiddelen in een rugzak?

"(fel) Nee. Zou jij iemand vertrouwen die vier dagen wakker is en aan de Captagon (amfetamines, red.) zit? Onze geest moet helder blijven. Ga het anders maar eens uitleggen als het fout loopt."

Met een straffe uitspraak pomp je de kandidaten in de reeks moed in: 'Er zijn geen limieten aan het menselijk kunnen. Zolang de geest mentaal mee wil, zal het lichaam gehoorzamen.'

"Geloof ik rotsvast in. Op één been kunt ge niet verder marcheren, maar met een verstuikte enkel? Geen probleem. Hier lopen zeker twintig mannen rond die ooit met gescheurde gewrichtsbanden hun zes maanden opleiding hebben volbracht. Er is er zelfs één die het met een gebroken been heeft afgemaakt. Wij lopen de hele nacht zonder licht door het bos, dat zorgt permanent voor zware kwetsuren. Pijn is een elektrische impuls naar de hersenen, meer niet."

Ik begrijp niet waarom iemand zich - zoals de kandidaten van 'Kamp Waes' - zou afbeulen zonder dat er een overwinning of een prijs aan vasthangt.

"Ik wel. Dat is puur het gevecht tegen jezelf. 'Ik moet en zal het einde halen'. Als ik de kandidaten nu hoor, dan staan ze allemaal steviger in hun schoenen. Ze hebben het gevoel dat ze geen enkele uitdaging nog uit de weg moeten gaan. Als ik hen op dag twee om een extra inspanning vroeg, dan kwam er een zucht. Wanneer ik het de laatste dag vroeg, deden ze allemaal een stap naar voren. Dat is een levensveranderende ervaring die zij al na één week hebben, ga dan maar na wat het op een halfjaar moet zijn. In het begin is er overwogen om er een prijs aan vast te hangen en er een winnaar uit te halen, maar dat heb ik tegengehouden: dat is tegen onze principes. In onze eenheid draait het volledig op intrinsieke motivatie. Hier zit niemand voor een beloning. Op het einde van onze opleiding geven we zelfs geen brevet of een muts. Je beloning is je job als operator mogen doen en de maatschappij dienen."

Waarom ben jij ooit de poort van de kazerne binnengestapt?

"Ik had geen vaderlandslievende roeping. Ik ben naar het leger gegaan omdat ik buiten wilde zijn. Ik heb een grote liefde voor de natuur en ik zag mezelf als jonge gast dagenlang door de bossen zwerven."

Dat kan als boswachter toch ook?

"Dat weet ik, maar dat was wellicht minder avontuurlijk geweest."

Waarom is het vandaag zo lastig om kandidaten voor de Special Forces te vinden?

"Omdat het zo'n grote inspanning en opoffering vraagt. De tijdsgeest brengt het mee dat we het ons wat makkelijker maken. Als ik de gemiddelde tijden van de Bergham Run - 8 kilometer met een rugzak van 20 kilo in 50 minuten - van vroeger met die van nu vergelijk, dan zijn ze nu 10 minuten trager geworden. Terwijl door betere voeding, begeleiding en de juiste omkadering de tijden in de sport alleen maar sneller worden. De jeugd is veel minder fysiek getraind. Dat wil niet zeggen dat er geen geschikte kandidaten meer zijn, ze worden alleen zeldzamer. Als we 100 man trainen, dan bleven er vroeger 30 over en nu nog 15. De lat naar omlaag halen gaat niet, want dan moeten wij babysitten op degene die niet meekan en dan doen we niemand een plezier."

Helpt het succes van 'Kamp Waes'?

"Afwachten. Voor het imago van Defensie is het wel een goede zaak en wie de reeks heeft gezien, zal zich voortaan heel goed voorbereiden. Door 'Kamp Waes' zullen wij minder toeristen over de vloer krijgen. Probleem is dat wij - anders dan de Special Forces in veel andere landen - niet de mogelijkheid hebben om rechtstreeks uit de burgerwereld te rekruteren. Wij moeten intern zoeken, en dat terwijl veel eenheden ook volk te kort hebben. Wij zijn een magneet voor talent en die trekken we dan weer weg bij de collega's. De overheid zou ons moeten toestaan actief aan te werven."

Zoals modellenscouts potentiële kandidaten op hun schouder tikken?

"Waarom niet? Burgerlijke ingenieurs in hun laatste jaar krijgen de werkaanbiedingen zo in hun brievenbus: firmawagen, gsm, laptop - alles erop en eraan. Waarom kunnen wij dat niet? We hebben hoogopgeleide profielen nodig omdat onze uitdagingen ook almaar technologischer worden. We kunnen hen de mooiste job ter wereld aanbieden: andere culturen zien en iets doen voor het vaderland."

Is er ooit een moment geweest waarvan je nu denkt: dat zou ik toch liever niet opnieuw meemaken?

"Heeft iedereen dat niet? Ik heb dikwijls gezegd: 'Hier wil ik niet zijn.' Maar ik heb een heel professionele engelbewaarder. Ik geef geen details over missies, maar het leger heeft me voor uitdagingen gesteld die ik nooit had kunnen vermoeden, en ik meen het wanneer ik zeg dat dit een jongensdroom is die uitgekomen is."

Die Special Forces-mindset: hoe heb jij die getraind?

"Motivatie is voor iedereen verschillend. De ene heeft iets aan zichzelf te bewijzen, terwijl een ander z'n ouders iets wil tonen."

Maar waar komt bij jou de drang om je grenzen te verleggen vandaan?

"(beslist) Daar ga ik niet over uitweiden. Ik leef volgens mijn normen en waarden, en leg mezelf principes op om mezelf in bedwang te houden en binnen de lijntjes te kleuren. Laten we zeggen dat ik, toen ik jong was, wat te veel energie had voor de wereld. Door mijn job kreeg ik een perfecte uitlaatklep. Van de eerste dag in mijn opleiding wist ik: 'Ik wil nooit meer iets anders doen.'"

Ik heb ook veel collega's die hun werk erg naar behoren doen, maar over jou wordt er binnen Defensie gesproken als een 'legende'. Hoe komt dat?

"(blaast) Weer die personencultus: daar doe ik niet aan mee. Mensen praten graag en binnen het leger vangen ze misschien hier en daar flarden op van wat ik doe of deed. Maar ik zal ook maar tot stof en as wederkeren, hoor."

Volgens het internet hebben de Afrikanen je ooit de bijnaam Fly gegeven wegens 'dodelijker dan de insecten die hier rondvliegen'.

"(lacht) Onzin. Die had ik al op mijn eerste dag in 't leger."

Slechts twee kandidaten slaagden voor de Bergham Run. Klopt het dat jij tijdens de opleiding die 8 kilometer met rugzak van 20 kilo en de tijdspanne van 50 minuten hebt afgelegd in 35 minuten?

"Dat bestond in mijn tijd nog niet. Wij deden toen een speedmars van 16 kilometer. Twee jaar geleden heb ik de Bergham nog gedaan in 41 minuten. Als ik mijn tijden van vroeger - toen ik nog fit was - op de speedmars vergelijk met de Bergham, dan zou ik er 33 minuten over gedaan hebben. Terwijl ik geen goede loper was, maar we hadden een aantal straffe lopers in onze groep en die hebben mij uitgedaagd. Ik heb niet het lijf van een topsporter. Ik vind zelfs van mezelf dat ik een heel zwak lichaam heb. Mijn lijf is geworden wat het nu is door extreem te trainen. Iets wat ik me nu natuurlijk beklaag, want ik hang met haken en ogen aaneen. Vergelijk het met een auto die een paar duizend kilometer per jaar rijdt naar de supermarkt of één die jaarlijks 100.000 kilometer offroad doet. Dan moogt ge een Ferrari hebben, dan is 'm ook versleten na een aantal jaren."

Een zwak lichaam, maar wel de juiste mindset.

"Ik geloof niet in talent. Als ge niet het dubbele doet van een ander, dan zult ge nooit de top in iets halen. En als ge het dubbele doet, is er altijd wel weer iemand die er nog meer voor doet. Ik heb de slechte eigenschap dat ik nooit stop. Als ik iets in mijn hoofd heb, dan doe ik het ook. Ik heb nog nooit mijn woord gebroken. Als ik gezegd heb dat ik iets ga doen, dan is het zo. Kost het mij tien jaar, dan kost het mij tien jaar. Op een reeks als 'Kamp Waes' heb ik elf jaar gewacht. Zo'n houding is voor mijn omgeving weleens frustrerend. (met een glimlach) Volgens mijn vriendin is dat zelfs héél vermoeiend.”