Wat impeachment ons leerde over Trump en de Republikeinen

Toen het afzettingsproces tegen de Amerikaanse president Donald Trump op 24 september begon, was direct al duidelijk waar het zou eindigen. De vraag was alleen hóé de dames en heren in het Capitool bij de vrijspraak zouden uitkomen. Hoe zouden de Democraten hun zaak opbouwen? Hoe zou Trump zich verdedigen? Hoe zouden de Republikeinen hun president helpen?

Wat dat betreft heeft het impeachmentproces niet teleurgesteld. Het was verhelderend.

We weten meer over de president, en wat hij zich dacht te kunnen permitteren om zichzelf verder te helpen. We weten meer over de leden van zijn staf en zijn kabinet, die zich daarbij als loyale dienaren lieten gebruiken. We weten meer over de Republikeinse volksvertegenwoordigers, die zich in onwaarschijnlijke bochten wisten te wringen om hun onvoorwaardelijke steun aan de president goed te praten.

En we weten meer over dat trotse Amerikaanse staatsbestel, met de drie machten die elkaar in evenwicht houden, met die prachtige checks and balances – dat uiteindelijk net zo uitgebalanceerd blijkt te zijn als de mensen die erin zitten. Een president kan zoveel doen als het Congres en het Hooggerechtshof toelaten.

De implicaties van de stemming vandaag in de Senaat zijn veel groter dan dat een president een keer vrijuit gaat. Gebaseerd op de argumenten die de Republikeinen de afgelopen weken te berde brachten, gaat de president altijd vrijuit.

De carte blanche is de laatste weken door verschillende Republikeinse senatoren helder verwoord. ‘Dat zijn daden een impeachment rechtvaardigen, wil nog niet zeggen dat het in het belang van het land is om een president uit zijn functie te verwijderen’, zei senator Marco Rubio.

‘Het is fout wat hij heeft gedaan, het is ongepast’, zei senator Lamar Alexander. ‘Maar nu is het aan het Amerikaanse volk om te zeggen: oké, hij zorgt voor goede economie, lage belastingen, conservatieve rechters, en dan is er dat gedrag dat ik niet waardeer, dat telefoontje met Oekraïne. Weeg dat vervolgens af tegen Elizabeth Warren of Bernie Sanders, en kies je president.’

En zo waren er nog acht andere senatoren, die zeiden: ja, de president heeft gedaan wat hij vier maanden lang heeft ontkend. So what.

Trilling

‘Is er ook maar iemand onder jullie die durft te zeggen: genoeg?’, vroeg Adam Schiff, de Democratische volksvertegenwoordiger die gedurende het hele proces als hoofdaanklager optrad, maandag met een trilling in zijn stem in zijn slotpleidooi aan de Republikeinse senatoren. ‘Hij zal het weer doen! Jullie kunnen hem niet veranderen. Je kunt er niet op vertrouwen dat deze president het juiste zal doen.’

Wat Trump heeft gedaan, is vanaf het begin van de afzettingsprocedure in grote lijnen duidelijk geweest: hij vroeg zijn Oekraïense collega Volodymir Zelenski een onderzoek te openen naar een politieke rivaal, de Democratische presidentskandidaat Joe Biden. Diezelfde zomer zette Trump 391 miljoen dollar toegezegde militaire steun aan Oekraïne in de ijskast. Een telefoontje tussen Trump en Zelenski waarin een en ander ter sprake kwam, op 25 juli, baarde iemand in het Witte Huis zoveel zorgen dat hij als klokkenluider aan de bel trok. Daaruit volgde het impeachment­onderzoek, dat een gedetailleerde reconstructie heeft opgeleverd van de operatie, die werd geleid door Trumps persoonlijke advocaat Rudy Giuliani.

Eigen oren

Zeventien getuigen vertelden hoe de operatie in zijn werk ging. Alleen had niemand van hen met eigen oren van Trump gehoord dat de militaire steun verband hield met het gewenste Biden-onderzoek. Getuigen die daar wel weet van hadden, gehoorzaamden op last van Trump niet aan dagvaardingen van de onderzoekscommissie. E-mails die een en ander zouden kunnen staven, werden door het ministerie van Justitie niet vrijgegeven (pas vrijdag, om één minuut voor middernacht, erkende het ministerie dat die mails inderdaad bestaan). En toen kroongetuige John Bolton, de voormalige nationale veiligheidsadviseur van Trump, de toorn van Trump trotseerde en aankondigde dat hij toch voor de Senaat wilde getuigen (er is een boek aanstaande waarin hij precies beschrijft wat er is gebeurd), besloten de Republikeinen hem niet op te roepen. Hoe minder de kiezers weten, hoe beter.

Zo konden de Republikeinen volhouden dat er van druk op Oekraïne geen sprake was geweest. Ze beweerden dat president Zelenski er nooit over heeft geklaagd (dat heeft hij wel gedaan, bijvoorbeeld tegen een journalist van The New Yorker), dat het geld gewoon is overgemaakt (maar pas nadat de klokkenluider aan de bel had getrokken), en dat Oekraïne er bovendien geen last van had gehad.

Ook klaagden de Republikeinen eindeloos over het impeachmentproces, dat onrechtmatig zou zijn: een coup die al vanaf Trumps inauguratie was gepland. Het was een verdediging die op zoek was naar vormfouten.

Maar met de mogelijke getuigenis van Bolton kwam de aap uit de mouw. Zelfs als Bolton zou bewijzen dat Trump de militaire steun had achtergehouden om druk te zetten op Zelenski, dan zou dat ineens helemaal niet zo erg meer zijn.

Heilig

‘Wat er is gebeurd is niet genoeg om een eerlijk gekozen president af te zetten en van het stembiljet te halen, midden in de verkiezingen’, zei Rob Portman uit Ohio. ‘Zijn positie is heilig, want het Amerikaanse volk heeft hem verkozen’, zei Richard Burr. Een derde senator wees op de revolutie die zou uitbreken als Trump wordt afgezet.

Tip voor een volgende impeachment: bedenk het ergste dat kan zijn voorgevallen uit de bekende feiten, en maak daar een aanklacht van. Leg die voor aan de Senaat. Als de Senaat de president op basis van deze hypothetische aanklacht vrijspreekt, dan hoeft er ook geen maanden onderzoek te worden gedaan, maar zijn de grenzen van het presidentschap snel en efficiënt weer wat opgerekt.

Het argument dat het volk moet beslissen snijdt geen constitutioneel hout. Als de opstellers van de Grondwet hadden gewild dat presidenten alleen door middel van verkiezingen konden worden afgezet, hadden ze de mogelijkheid van impeachment vast niet in de Grondwet opgenomen. En als ze hadden gewild dat presidenten alleen in niet-verkiezingsjaren kunnen worden afgezet, dan hadden ze dat ook wel opgeschreven. Conservatieven kijken graag naar de letter van de Grondwet, maar nu dus even niet, zei historicus Jill Lepore daarover. Het is bovendien een paradoxaal argument, omdat Trump zijn macht juist misbruikte om zijn kansen op een verkiezingsoverwinning te vergroten.

Trumps minister van justitie William Barr zat al op de lijn dat een zittende president niet strafrechtelijk kan worden vervolgd. Nu concludeert een meerderheid van de Senaat dat hij ook niet door het Congres kan worden afgezet. Als Trump de volgende verkiezingen wint, hoeft hij alleen nog verantwoording af te leggen aan zichzelf.