Na de vrijspraak voor Trump: de Amerikaanse Senaat begraaft de rechtsstaat en ondergraaft de democratie
Hoe zullen we terugkijken op 5 februari 2020, de dag dat het impeachmentonderzoek naar Donald Trump begraven werd in de Amerikaanse Senaat? De kans is reëel dat die dag het einde markeert van de rechtsstaat in de VS in haar hoogste regionen… en mogelijk de stuiptrekking van een bedreigde democratie. Dat is het risico als verkozenen van het volk toegeven aan afdreiging.
Wat heeft de wereld kunnen zien? De verkozen senatoren van de Verenigde Staten weigeren het proces te voeren tegen de president. Die is nochtans aangeklaagd voor twee uiterst ernstige feiten: zijn macht misbruiken en het tegenwerken van de vertegenwoordigers van het volk, het Congres.
Hoe zwaar die beschuldigingen ook zijn, toch weigert de Senaat getuigen te horen die klaarheid kunnen scheppen. Zo kan het gebeuren dat de machtigste persoon - die zijn macht met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid misbruikt én obstructie pleegt tegen het hart van elke democratie - geen proces krijgt en zich dus niet hoeft te verantwoorden. Zo begraven verkozenen van het volk de rechtsstaat.
Het roept een cruciale vraag op: waarom maakt een meerderheid van Republikeinen de rechtsstaat kapot? Oordelen deze democratisch verkozenen van het volk dat zij zelf de meeste kans hebben op herverkiezing, om dus ook in het centrum van de macht te blijven, door te heulen met een president waarvan zij manifest weten dat hij zijn macht misbruikt? Deze plausibele zienswijze stemt allerminst vrolijk, maar is toch nog de "minst negatieve".
Hier is meer aan de hand. Deze senatoren doen het evenzeer, en wellicht meest van al, omdat zij zich niet langer durven te verzetten tegen de afdreiging door een president.
Al sinds de vorige presidentscampagne is er een sluipende gewenning aan leugens en onbeschoftheid
Het is belangrijk om in te zien welk onderliggend proces aan de gang is. Al sinds de vorige presidentscampagne is er een sluipende gewenning aan leugens en onbeschoftheid, en, in het directe spoor daarvan, aan regelrechte bruutheid, misbruik en afdreiging.
In amper vier jaar tijd schuiven voortdurend de grenzen op; wat de ene week nog als ondenkbaar wordt beschouwd, is de andere week alweer achterhaald. Tot nu zelfs een meerderheid van verkozen senatoren onder druk hun verantwoordelijkheid om te oordelen over het machtsmisbruik van de president hebben weggestemd. Dat was nochtans hun plicht.
Als angst het gedrag van verkozenen bepaalt
Nu is zonneklaar hoe rampzalig het is voor een democratie als verkozenen zich laten afdreigen en hun gedrag laten bepalen door angst. Zij begraven de rechtsstaat en bedreigen dus de democratie.
De democratie kan ook aan de andere kant van de Atlantische Oceaan bezwijken
2020 is heel slecht begonnen voor wie graag de wereld meer democratisch zou zien. Immers, een president die zijn macht mag misbruiken, is de facto een autocraat, een alleenheerser. En jawel, het zijn autocraten die dictaturen vestigen.
Er is geen reden waarom de VS dit gevaar niet zou lopen als de vertegenwoordigers van het volk dit in meerderheid laten gebeuren. Er is geen enkele reden waarom de democratie wel aan de Europese kant van de Atlantische Oceaan kan bezwijken en nooit aan de Noord-Amerikaanse kant. Zelfs als dat gevaar ditmaal zou wijken, kan niemand meer vanzelfsprekend gerust zijn in de Amerikaanse democratie.
De plicht om de democratie te beschermen
Het is makkelijker om de kwaal te detecteren dan om ze te remediëren. En het is extra moeilijk om een uitweg te vinden wanneer, zoals in de Republikeinse partij, de verkozenen lijden aan wat op het stockholmsyndroom lijkt. De president houdt hen en hun partij steeds steviger gegijzeld. Ze zijn van hun gijzelnemer afhankelijk geraakt en intussen blijkbaar bereid hem in zowat alles te volgen. Zo is de democratie zelf de inzet geworden van de komende presidentsverkiezingen in de VS.
Een democratie kan niet verplicht worden om haar eigen ondergang te faciliteren
Eén meer algemene les dringt zich op. Democratie en samenleving hebben niet enkel het recht maar de plicht om zich te beschermen tegen ondemocratische extremisten… en om dat tijdig te doen. Een concrete vertaling daarvan is o.a. dat elke democratische organisatie, partij en instelling extreem oplettend moet zijn voor wie haar wil gijzelen en misbruiken als vehikel om ongecontroleerde macht te veroveren. Ze mogen geen enkele functie toevertrouwen aan wie de democratische open ruimte systematisch verminkt met leugens, brutaliteit, machtsmisbruik en/of bedreiging: deze president had dan nooit de kandidaat mogen zijn van de Republikeinen.
Zo'n verantwoorde en noodzakelijke maatregel valt een democratie niet te verwijten. Want, al is het vanzelfsprekend altijd opletten om het eigen democratische karakter niet aan te tasten, een democratie kan niet verplicht worden haar eigen ondergang te faciliteren. Voor de VS en de Republikeinse partij komt deze verdediging te laat. In Europa en elders in de wereld kunnen democratieën er nog hun voordeel mee doen.
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.