Het was donderdag "Valentijn voor minnaars", maar waarom gaan mensen vreemd?

Ons ideaalbeeld lijkt toch nog altijd die ene grote liefde waarmee we de rest van ons leven willen doorbrengen. Al zien we rondom ons geregeld wel hoe het toch niet bij die ene grote liefde blijft. Officieel hebben minnaars en minnaressen geen echte "feest"dag. In de VS heb je een officieuze "Mistress Day", een dag waarop mensen met een vaste relatie een momentje zoeken voor hun minnaar of minnares. Naar verluidt ook een topdag voor rendez-voushotelletjes.

"Ik gebruik niet graag de term overspel, ik vind het een te beladen term", zegt relatie-expert en bemiddelaar Rika Ponnet in "De wereld van Sofie" op Radio 1. "Het klinkt alsof er één dader en één slachtoffer is. Mensen voelen zich soms zo op een bepaald moment in het verhaal, maar het helpt niet om jezelf of de andere alleen op die manier te zien, om er moraliserend naar te kijken. Vaak zien we dat mensen na verloop van tijd een genuanceerd beeld krijgen: wat zegt het over de manier waarop we onze relatie vormgaven of vormgegeven hebben."

"Ik heb het liever over een tweede relatie, of een satellietrelatie. Een neutralere omschrijving, omdat je altijd vertrekt vanuit die eerste verbinding, die blijft altijd de basis. Al wil ik de pijn en het verdriet niet minimaliseren dat dat bij mensen kan aanrichten."

Waarom lukt het voor veel mensen niet om die eerste relatie in stand te houden en gaan ze een tweede relatie aan? "Het heeft deels te maken met de levensverwachting, als die gemiddeld 80 jaar is, heb je meer kans om een tweede relatie mee te maken dan wanneer die 40 is", zegt Ponnet.

Maar ook de manier waarop we naar huwelijken en relaties kijken, is geëvolueerd. "Het huwelijk was lang enkel een economisch verhaal, een maatschappijvormend instituut waarbij mannen en vrouwen zich verbinden in een veilige context om kinderen te krijgen. Seksuele, psychologische en emotionele behoeften waren bijkomstig. Maar mensen hebben die altijd gehad, dus het is logisch dat ze er ernaar zoeken."

"Vandaag zien we dat de verwachtingen binnen een huwelijk, een vaste relatie, anders zijn. Het moet veel meer ook die andere behoeften invullen. Dat is een verrijking, maar ook een beperking. Die behoeften zijn veel kwetsbaarder, waardoor mensen zich na verloop van tijd niet meer bevredigd kunnen voelen in hun vaste relatie. Voor het invullen van die behoeftes belanden ze soms in een tweede relatie."

"Het is veel makkelijker om voor je partner een goede economische partner te zijn: ik zorg voor de kinderen en het huishouden, jij voor het inkomen. Maar daartegenover staan ook verwachtingen als beste vriend, soulmate, seksueel aantrekkelijk blijven... Dat is een heel andere opdracht waar we minder controle over hebben en die in de loop der tijd meer kans heeft om niet te slagen."

Er zijn nog andere motivaties, zegt Ponnet. "We kunnen dat meestal samenvatten als ofwel een teveel of een tekort in de eerste relatie. Een teveel, dat betekent dat mensen zich versmacht voelen, niet zichzelf kunnen zijn. Een tweede relatie is dan een ontsnappingsroute om iets van zichzelf te hebben. Een tekort, dan gaat het vaak over intimiteit. En we mogen dan echt niet denken aan enkel seksualiteit, intimiteit gaat veel ruimer dan dat."

Kiezen om minnaar of minnares te zijn, dat doe je niet, zegt Rika Ponnet. "Dat klinkt alsof het rationeel is, beredeneerd, maar mensen kiezen daar niet zomaar bewust voor. Sommige mensen voelen zich daar gedurende een bepaalde periode heel goed bij. Als je uit een lange relatie komt, bijvoorbeeld. Een relatie zonder engagement, waar je wel de lusten maar niet de lasten hebt, wel de etentjes en de seks, maar niet de vuile sokken."

In eerste instantie is er ook het gevoel van gekozen te worden. "En dat is een heel sterke motivatie. Iemand met een vaste relatie, een huis, kinderen, die kiest jou eruit en geeft je veel aandacht", aldus Ponnet. Maar dat goede gevoel blijft niet duren. "In tweede instantie, als die tweede relatie langer duurt, komt dikwijls het gevoel ik ben maar tweede keuze naar boven. Alle fijne en grote momenten, daar ben jij niet bij. Er is veel tekort en gemis en wachten op. Alle leuke dagen zijn voor de vaste relatie. Geen Valentijn, maar de dag voordien. Geen Kerstmis, maar de dag voordien."

"Een diepere intimiteit en verbondenheid, die hangt niet alleen samen met het delen van de goede momenten, maar ook van de mindere momenten in het leven. En die heb je als minnaar of minnares niet. En dat doet geen deugd aan het zelfvertrouwen."

(tekst gaat voort onder de foto)

"We mogen niet minimaliseren wat dit doet met alle partijen. Iedereen betaalt een prijs, zeker ook de partner die niet die tweede relatie aangaat. Het doet veel met een mens, het is een zeer pijnlijke ervaring als het uitkomt, het veroorzaakt enorm lijden", ziet Rika Ponnet in haar praktijk als bemiddelaar.

Maar is die partner ook altijd op de hoogte? "Als het gaat om een kortstondige tweede relatie, kan het heel goed zijn dat die partner het niet weet of niet ervaart dat zijn of haar geliefde ook iemand anders ziet. Maar als die tweede relatie langer duurt... Ik geloof nooit dat die partner er geen weet van heeft, of niet voelt dat zijn of haar geliefde niet meer op dezelfde manier in de relatie staat. Dikwijls weten mensen dat dan bewust of onbewust wel, maar nemen ze het erbij. Ze kiezen vermijding in plaats van confrontatie, uit angst voor wat ze kunnen verliezen."

Het plots ontdekken van de tweede relatie betekent doorgaans de doodsteek voor de tweede relatie, en in sommige gevallen ook van de eerste. Maar niet altijd. Verrassend? "Ik denk dat we soms écht onderschatten hoeveel pragmatiek er in relaties zit", zegt Rika Ponnet. "Als mijn partner een ander heeft, is dat het einde, gaan we zonder discussie uit elkaar, zeggen mensen. Maar zo simpel is het niet. Je kan wel scheiden, maar het is en blijft een ingrijpende verlieservaring voor iedereen."

"Vaak nemen mensen het vreemdgaan van hun partner erbij. Ze zijn bang wat er gebeurt als het op tafel komt, wat ze allemaal kunnen verliezen. Als je in die relatie blijft, blijf je de eerste partner, je hebt samen een huis, kinderen die je allebei graag ziet... Mensen tolereren het omdat ze beseffen: dit is het verhaal. Anders is het geen verhaal."

Al zijn er ook andere redenen. "Soms heb je geen zin meer om invulling te geven aan behoeftes die die andere partner heeft. Er worden afspraken gemaakt, we slapen apart bijvoorbeeld. Maar we komen overeen, en naar buiten gezien zijn we een familie, een gezin zoals we dat altijd geweest zijn." Een tweede relatie zorgt er dan net voor dat een eerste relatie in stand gehouden kan worden, zegt Ponnet. Die eerste relatie wordt daarom dan niet beter, maar blijft wel mogelijk.

(tekst gaat voort onder de foto)

Je hoort soms verhalen van koppels die verder gaan na overspel, en die er veel sterker uit komen. "Dat is een wel heel bijzondere uitdaging", zegt Ponnet. "Een tweede relatie kwetst enorm. Het is telkens een zeer ingrijpende vertrouwensbreuk, minimaliseer het dus niet." Wat je wel ziet: "Als mensen voorbij die eerste kwade periode komen, voorbij het gevoel afgewezen en vernederd te zijn, dan komen er soms nieuwe inzichten."

"Als mensen gaan samenzitten en praten, in bemiddeling of relatietherapie, zie je dat er vragen komen. Hoe is het zo ver gekomen? Wat vertelt dit over ons? Over wat er in onze relatie was? Wat jij miste, wat ik miste, wat ik niet deed, wat jij niet deed? Onze interacties die we ontwikkelden, die hiertoe geleid hebben? Hoe kunnen we er in de toekomst voor zorgen dat het niet gebeurt?"

Rika Ponnet verwijst in dat opzicht graag naar de Belgisch-Amerikaanse relatietherapeut Esther Perel. "Zij zegt dat je na een tweede relatie eigenlijk start aan een tweede huwelijk, met nieuwe afspraken, een nieuw manier van omgaan met elkaar. Mensen hebben dan soms ook een realistischer beeld van wat een relatie kan zijn. Of een beter zicht op wie je zelf bent. Of mildheid over de rol van beide partners."