Het jaarverslag van de Nationale Bank is meer dan ooit verplichte lectuur voor alle partijvoorzitters en iedereen die werkt aan en begaan is met de vorming van een nieuwe regering. Er staan belangrijke conclusies in die we het best niet in de wind slaan als we onze welvaart willen behouden, laat staan uitbouwen. Knack-redacteur Ewald Pironet las het verslag, somt de vier belangrijkste aanbevelingen op en concludeert: ‘Misschien is het wel begrijpelijk dat geen enkele partij lijkt te willen regeren.’
1. Doe iets aan de uitgaven
De overheidsfinanciën zijn vorig jaar verslechterd. Dat wisten we al, maar het kan niet genoeg worden herhaald hoe dat kwam: ‘voornamelijk als gevolg van de belastingvermindering in het kader van de taxshift en een stijging van de sociale uitgaven onder impuls van een oprukkende vergrijzing’.
Nog maar eens wordt het duidelijk dat de slechte overheidsfinanciën niet zozeer het gevolg zijn van de val van de regering-Michel, maar wel van het beleid van de regering-Michel en het non-beleid van de regeringen tijdens de voorbije 20 jaar. Want de regering-Michel is verantwoordelijk voor de taxshift, die budgetneutraal zou zijn maar onvoldoende gefinancierd bleek en een gat in de begroting sloeg. En de regering die de voorbije decennia aan de macht waren, hebben ons onvoldoende voorbereid op de stijgende vergrijzingskosten, al was het al heel lang duidelijk dat die er zaten aan te komen.
Even de voornaamste cijfers op een rijtje: 2019 werd afgesloten met een begrotingstekort van 1,7 procent van het bbp (bruto binnenlands product). Dat is 1 procentpunt of pakweg 5 miljard euro meer dan een jaar eerder. Het structureel tekort (dat geen rekening houdt met de evolutie van de conjunctuur en eenmalige operaties) is al sinds 2016 aan het stijgen en komt in 2019 uit op 2,4 procent van het bbp. Dat is een stijging met 0,5 procentpunt in vergelijking met vorig jaar. De overheidsschuld daalde van 100 procent bbp naar 99,1 procent, ‘maar ze blijft hoog in vergelijking met die in de meeste andere landen van het eurogebied’.
De vergrijzingskosten zullen het volgende decennium nog met 0,2 procentpunt bbp per jaar toenemen.
De Nationale Bank brengt ook nog eens in herinnering dat ‘de vergrijzingskosten het volgende decennium nog met 0,2 procentpunt bbp per jaar zullen toenemen’. Met andere woorden: als er niets gebeurt, zal de overheid sowieso meer uitgeven en zal het tekort en de schuld nog oplopen.
Daarnaast stipt Nationale Bank aan dat we vorig jaar dankzij de lage rente 0,2 procentpunt minder aan rente hoefden te betalen. Die financiële meevaller werd niet gebruikt om de begroting wat op orde te brengen maar werd uitgegeven. En de Nationale Bank waarschuwt: ‘De huidige situatie met zeer lage rente (…) kan op middellange en lange termijn echter niet als normaal worden beschouwd. Het zou onvoorzichtig zijn om er bij het begrotingsbeleid en het schuldbeheer van uit te gaan dat die gunstige financieringsvoorwaarden zullen blijven duren. Het verdient veeleer aanbeveling de door de lage rente vrijgekomen begrotingsmarge aan te wenden om de overheidsfinanciën gezond te maken.’
Anders geformuleerd: de lage rente blijft niet duren, ooit zal ze weer stijgen en dan is de kans reëel dat België ook opnieuw meer rente zal moeten betalen. En zolang we nog kunnen profiteren van de lage rente zouden we ze beter gebruiken om onze overheidsfinanciën op orde te zetten.
‘Het moet een prioriteit zijn om het tekort zo snel mogelijk af te bouwen naar 1 procent’ (gouverneur Pierre Wunsch)
Tijdens de presentatie van het Jaarverslag zei gouverneur Pierre Wunsch dat het ‘een prioriteit moet zijn om het tekort zo snel mogelijk af te bouwen naar 1 procent’. Aangezien we afgesproken hebben met Europa om het tekort jaarlijks met 0,6 procentpunt te verminderen, kunnen we dat bereiken in twee jaar. Als een toekomstige regering daarvoor de juiste maatregelen neemt.
In het jaarverslag staat ook hoe dat kan gebeuren: ‘aan de ontvangstenzijde is er weinig marge’, dus een belastingverhoging is niet de beste weg. Er moet eerder ‘aan de uitgavenzijde werk worden gemaakt van een efficiënter overheidsoptreden’. Benieuwd wat we daar ooit van terugvinden in een regeerakkoord.
2. Hervorm de personenbelasting
Er is dit jaar in het Jaarverslag minder aandacht voor de hervorming van de personenbelasting dan vorig jaar, maar hier een daar wordt er toch met een subtiel zinnetje naar verwezen, zoals: ‘Ook als is de heffingsdruk op arbeid gedaald, hij blijft hoog en is, zeker voor de meest kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt, een factor die de werkzaamheidsgraad blijft drukken.’ Met andere woorden: netto krijgen de werknemers te weinig en dat zorgt er voor dat niet iedereen die dat kan ook effectief aan de slag is.
‘Ook als is de heffingsdruk op arbeid gedaald, hij blijft hoog.’
Vorig jaar pleitte de Nationale Bank al voor ‘een verdere verschuiving van de belastingdruk op arbeid naar andere – minder groeiverstorende – belastingen’. Daarbij werd gedacht aan meer belastingen op consumptie, vooral als die schadelijk is voor het milieu, en op kapitaal.
Wat de belastingen op consumptie betreft, merkte de Nationale Bank op dat we in België heel wat tariefverlagingen en vrijstellingen op de btw kennen. Die moeten onder de loep worden genomen. Onze milieuheffingen blijken dan weer tot de laagste in het eurogebied te behoren, iets waar nu weer op wordt gewezen. Daar kan/moet dus iets aan gebeuren.
Zou het rapport dat de Hoge Raad van Financiën opstelde over de belastinghervorming al besproken zijn tijdens de regeringsonderhandelingen?
Vorig jaar zei de Nationale Bank ook dat ‘om een verdere verlaging van de lasten op arbeid te kunnen financieren, een rechtvaardige belastingheffing op kapitaal is vereist’. Verder moest worden nagegaan of de verschillende aftrekken in de personenbelasting nog wel efficiënt zijn. En een forse verlaging van de lasten op arbeid is ‘enkel mogelijk indien marges worden gecreëerd via een vermindering van de overheidsuitgaven’, aldus De Nationale Bank toen.
Zou dit al op de tafel hebben gelegen bij de regeringsonderhandelingen? Zou het rapport dat de Hoge Raad van Financiën opstelde met allerlei voorstellen en scenario’s tot belastinghervorming daar al besproken zijn? Benieuwd wat we daarvan terugvinden in het regeerakkoord, als dat tot stand komt.
3. Zorg voor hogere productiviteit
Het was vorig jaar al een grote bezorgdheid van gouverneur Wunsch en die is nog niet afgenomen, integendeel: onze productiviteit groeit nog uiterst traag. Lange tijd was de Belgische economie een van de meest productieve ter wereld. Die troef zijn we aan het kwijtspelen.
Vorige jaar zei Wunsch dat ‘een hoge productiviteit belangrijk is voor onze economische groei, voor loonsverhogingen, om de overheidsschuld te kunnen verminderen, om de pensioenen te kunnen betalen enzoverder. De toename van productiviteit is de voornaamste stuwende kracht die op een duurzame manier inkomsten kan genereren.’ Nu heet het dat onze productiviteitsgroei ‘sterker vertraagd dan in andere geavanceerde economieën’. Kortom, het gaat de verkeerde richting uit.
Het gaat de verkeerde richting uit met onze productiviteit.
Iedereen weet dat het niet eenvoudig is om de productiviteit snel aan te zwengelen. Meer innovatie en meer onderzoek en ontwikkeling is zeker een onderdeel van de oplossing. Daar lopen we achter op landen als Finland, Denemarken, Luxemburg, Nederland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk. We blijven een tekort hebben aan technisch en wetenschappelijk gediplomeerden. Vorig jaar pleitte de Nationale Bank er al voor om studenten meer aan te moedigen om wetenschappen, wiskunde, statistiek, ICT, engineering, industrie en bouw te gaan studeren. Dat zijn toekomstgerichte studies, en ze kunnen bijdragen tot meer productiviteit.
Ook de verbetering van de infrastructuur zal bijdragen aan een verbetering van onze productiviteit, zo lezen we in het jaarverslag. Wunsch voegde daar nog deze opmerking aan toe: ‘Iedereen zegt altijd dat onze overheidsinvesteringen prioriteit moeten zijn, maar in België waren ze nooit een prioriteit.’
‘Iedereen zegt altijd dat onze overheidsinvesteringen een prioriteit moeten zijn, maar in België waren ze nooit een prioriteit.’ (gouverneur Pierre Wunsch)
Heel fijntjes staat in het jaarverslag: ‘België behoort tot de landen in het eurogebied met de hoogste primaire uitgaven, terwijl de overheidsinvesteringen reeds geruime tijd tot de laagste behoren.’ Dat wil zeggen dat onze overheid zeer veel geld uitgeeft aan van alles en nog wat, maar dat er veel te weinig wordt geïnvesteerd, er wordt veel te weinig geld gestoken in zaken die ons jarenlang voordeel zullen opleveren, zoals een verbetering van ons wegennet of een betere mobiliteit in het algemeen.
De Nationale Bank zegt ook in een wel erg omzwachtelde taal hoe dat moet gebeuren: ‘Gelet op de omvangrijke primaire uitgaven in België, die gepaard gaan met een zware belastingdruk, is een verdere toename ervan in verhouding tot het bbp niet raadzaam. De gewenste stimulering van de overheidsinvesteringen en van de overige uitgaven met een gunstig effect op het groeipotentieel op lange termijn, kan derhalve enkel worden bereikt door minder productieve uitgaven te matigen.’
We vertalen: de belastingen zijn al erg hoog en moeten niet nog worden verhoogd. We moeten de kam halen door de huidige overheidsuitgaven, kijken of die wel allemaal even zinvol zijn, en met het geld dat we zo uitsparen moeten we overheidsinvesteringen doen die onze economie ten goede komen. Opnieuw benieuwd of een volgende regering daar eindelijk werk van zal maken.
4. De kloof moet kleiner
Gouverneur Wunsch wees er ook op dat de kloof tussen de verschillende gewesten blijft groeien, zoals we eerder deze week ook al in Knack schreven op basis van de regionale rekeningen, waarin de prestaties van de Vlaamse en Waalse economie worden gepresenteerd. Daaruit bleek al dat de economische groei in Vlaanderen in 2018 met 1,7 procent steeg, tegenover 1,3 procent in Wallonië.
Wunsch hoopt dat de verschillende gewesten ‘naar elkaar toegroeien’. Dat kan alleen maar betekenen dat Wallonië Vlaanderen moet bijbenen.
Wunsch hoopt dat de verschillende gewesten ‘convergeren’, dus naar elkaar toegroeien. Dat kan alleen maar betekenen dat Wallonië Vlaanderen moet bijbenen, want je kunt moeilijk verwachten dat Vlaanderen bewust minder goed zou gaan presteren. Bovendien doet Vlaanderen het in vergelijking met andere Europese regio’s ook niet zo schitterend en zou ook onze regio het best een tandje bijsteken. Alleen, op basis van het regeerprogramma van de Waalse paars-groene regering is het zeer twijfelachtig of Wallonië erin zal slagen om de kloof te dichten.
Dat houdt ook een verdoken boodschap in voor degenen die proberen een federale regering te vormen. Het kan namelijk niet de bedoeling zijn dat er een regering tot stand komt met een regeerakkoord dat haaks staat op het Vlaamse regeerprogramma en zo de verdere groei in Vlaanderen en dus ook van België zou hypothekeren.
Conclusie
Welke federale regering er ook gevormd wordt, er staan haar enorme uitdagingen te wachten, zo blijkt uit het jaarverslag van de Nationale Bank. Het begrotingstekort is toegenomen, er zal gesaneerd moeten worden en dus moeten er moeilijke keuzes worden gemaakt.
De personenbelasting moet worden hervormd, de Hoge Raad van Financiën heeft daarvoor een menu samengesteld waaruit kan worden gekozen, maar ook dat wordt niet makkelijk.
Onze productiviteit moet opnieuw sterker groeien en daarvoor bestaat niet één wonderoplossing, er zullen vele maatregelen moeten worden genomen. Eindelijk zullen de overheidsinvesteringen, ondanks de penibele stand van onze overheidsfinanciën, moeten toenemen en zal er bijvoorbeeld in onze infrastructuur geïnvesteerd moeten worden.
Daarbij zal de nieuwe regering ermee rekening moeten houden dat de vergrijzingskosten in het volgende decennium met 0,2 procentpunt van het bbp zullen blijven groeien. En we moeten niet rekenen op een sterke groeivertraging, wie weet hoe pijnlijk de handelsoorlogen die de VS uitvecht ons nog zullen treffen.
Kortom, de nieuwe federale regering wacht een aartsmoeilijke klus, zo blijkt voor wie goed leest uit het ongenadige jaarverslag van de Nationale Bank. Misschien is het wel begrijpelijk dat geen enkele partij lijkt te willen regeren.
Het volledige Jaarverslag van de Nationale Bank vindt u op www.nbb.be
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
