Liefde in tijden van de Romeinen: ‘Orgieën? Die kwamen echt niet vaak voor’

Wat hebben historische strips en tv-series gemeen met pornofilms? Als er Romeinen in voorkomen, is dat vaak een goed excuus om een orgie te laten zien. Ook in series als Spartacus lopen de Romeinen schaars gekleed – afgaand op hun lichaam net uit de fitness – het slagveld op, om in een volgende scène met zowat iedereen het bed in te duiken. “Als je naar series of films kijkt over Rome, was het een wereld van seksmaniakken”, zegt classicus Bert Gevaert. “Je ziet dat zowel in de stripreeks Murena, als in een pornofilm over Caligula. Zelfs in recensies van Gladiator vonden journalisten het jammer dat er geen orgie in te zien was.”

Om een idee te geven van hoe seks in het oude Rome precies verliep, heeft de classicus samen met uroloog Johan Mattelaer een boek en een tentoonstelling gemaakt: Roma Intima. Op de tentoonstelling in het Romeins museum van Oudenburg staan in de eerste vitrinekast meteen alle orgiestripverhalen, alsook de pornofilm, om onze clichébeelden te illustreren. Die pornofilm, zal Gevaert herhalen, heeft hij nooit gezien. “Maar als je gaat kijken in de boeken van Romeinse schrijvers, dan is daar nauwelijks iets over orgieën in te vinden. Al is er wel een bekend verhaal over een Bacchus-ritueel dat geëscaleerd is.”

Om te begrijpen wat er gebeurde, moeten we terug naar 186 voor Christus. Een priesteres besloot toen om voor het eerst mannen toe te laten op een festival voor de wijngod Bacchus. Na hun aankomst gingen alle remmen los en ontaardde het ritueel in groepsseks op liters wijn. Omdat het zodanig uit de hand liep, besloot zelfs de Romeinse senaat om in te grijpen.

Klinkt bekend? Toch is het volgens de auteurs slechts een van twee voorbeelden die ooit door Romeinse schrijvers zijn opgetekend. “Er zijn vooral veel roddels over Romeinse keizers”, zegt Gevaert. “Caligula zou het keizerlijk paleis in een bordeel hebben veranderd. Nero organiseerde feestjes waarop er jongens en meisjes ‘ter beschikking werden gesteld’. Maar het probleem is altijd dat onze bronnen over hen, zoals de geschiedschrijver Suetonius, niet betrouwbaar zijn.”

Tabloids op steroïden

Onze perceptie van de Romeinse oudheid is dus verstoord, stellen de auteurs. Vooral omdat de schrijvers van de geschiedenisboeken hun eigen agenda hadden. Historici zoals Suetonius gedroegen zich als Britse tabloids op steroïden. Vaak kwamen zij uit families van senatoren die minder te zeggen hadden gekregen, omdat ze nadat Augustus aan de macht kwam in 27 voor Christus een keizer boven hen moesten dulden. Alle denkbare roddels waren dan ook goede munitie om keizers ten schande te maken.

“Niemand trekt in twijfel dat er orgieën zijn geweest”, zegt Gevaert. “Maar in de praktijk kwamen die waarschijnlijk veel minder voor dan wat wij door die bronnen nu denken. Een even groot probleem is dat we ook bijna uitsluitend werken hebben van mannelijke auteurs die uit gegoede milieus kwamen. Je had een toplaag binnen de bevolking die kon schrijven en hun bevindingen kon doorgeven. Maar wat er in de rest van de maatschappij gebeurde interesseerde hen eigenlijk niet zo. Dus over de ervaring van slaven of van vrouwen weten we eigenlijk heel weinig.”

Wat we wel over klassieke seksuele relaties weten, is dat er voor een Romeinse man veel mogelijk was. Als een Romeins koppel in het (meestal gearrangeerde) huwelijksbootje stapte, was het een verplichting om zo veel mogelijk kinderen te maken. Maar plezier konden Romeinse mannen ook buiten het huwelijk opzoeken. Bij slaven, prostituees, of bij andere mannen.

“Maar een man moest hij zich wel aan een belangrijke regel houden”, zegt Gevaert. “Op seksueel vlak moest hij altijd een heel actieve rol spelen. Een man kon enkel een relatie hebben met een andere man op voorwaarde dat hij niet gepenetreerd werd. Wie hij precies penetreerde, was dan minder belangrijk.”

Anders was hij voor de Romeinen een cinaedus, effeminatus, vir mollis, of pathicus. Allemaal Latijnse scheldwoorden voor wie zich tijdens seks ‘onderdanig’ gedroeg. Telkens betekent het woord dat een man zich ‘liet onderwerpen’. Dat hij daarbij seks had met een andere man was niet relevant.

Maar tegenover die ‘vrijheid, blijheid’ staan volgens de auteurs ook een pak sociale regels. Zo moesten mannen afblijven van getrouwde vrouwen en mochten ook meisjes die geen slavinnen waren niet worden versierd. Als een man toch betrapt werd op seks met een gehuwde vrouw die niet de zijne was, bestond de mogelijkheid dat hij als straf seks met haar echtgenoot moest ondergaan.

Ook op vlak van orale seks verschilden de mores met die van vandaag: een Romeinse heer moest daar zijn neus voor ophalen. Het maakte voor de Romeinen geen verschil uit of een man een andere man had gepijpt of een vrouw had gebeft. Orale seks uitvoeren bij iemand anders was een teken van onderwerping. “Vandaar dat Romeinen ook een obsessie hadden met mondhygiëne”, zegt Mattelaer. “Een slechte adem hebben werd in die zin ook geassocieerd met het uitvoeren van orale seks. Het kwam er echt op aan je mond schoon te houden. Want wie stonk, werd ermee uitgelachen. Die persoon had een os impurum, letterlijk een vuile mond.”

Machismo

De Romeinen hielden zich volgens de auteurs aan een extreme machismo-cultuur. Dat had uiteraard ook een weerslag op vrouwen, van wie het strenge patriarchaat eiste dat ze zich zuiver moesten houden. Maar tussen de regels van de Romeinse literatuur kan je lezen dat vrouwen zich er ook aan konden onttrekken en het soms niet zo nauw namen met die huwelijkse trouw. Volgens de beroemde filosoof Seneca waren er voor sommige vrouwen zelfs niet genoeg uren in een dag om al hun minnaars te bezoeken.

Gevaert: “Seneca schrijft ook dat sommige vrouwen hun jaren telden op basis van het aantal echtgenoten dat ze al hadden gehad. Maar dat is ook weer typisch voor de filosoof. Bij hem is de boodschap altijd: in wat voor een tijd zijn we nu weer beland? Er zal wel iets van waar zijn, maar ook hij is dus aan het overdrijven.”

Sommige – vooral rijke – dames, die vast zaten in de huwelijkse sleur, konden ook een beroep doen op hun slaven voor seksueel genot. Bepaalde slaven werden gecastreerd zodat dames seks met hen konden hebben zonder zwanger te worden. “Als je een man castreert na de puberteit wordt hij wel onvruchtbaar, maar blijft hij potent”, zegt Mattelaer. “Daardoor waren zij zeer gegeerd op de slavenmarkt.”

Zulke slaven waren voor Romeinse families dan ook een statussymbool. Ook al was castratie voor Romeinse burgers verboden, toch zouden zij het in sommige gevallen zelf vrijwillig hebben ondergaan. Dat deden bijvoorbeeld de volgelingen van de oosterse godin Cybele. “Haar priesters waren de ‘Galli’”, zegt Mattelaer. “Tijdens een religieuze trance gingen ze zichzelf castreren. Zij moesten ook overal opvallend gekleed zijn. Je zag ze nadien flink opgesmukt en fel gekleed over straat lopen.”

Ook hier is het volgens de auteurs een groot gemis dat er weinig historische bronnen zijn om hun kant van het verhaal te belichten. Ons beeld op Romeinse seksualiteit is louter doorgegeven via bronnen die veelal door welgestelde mannen zijn opgesteld. Inclusief ‘OK boomers’ zoals Seneca. Maar hoewel er onnoemelijk veel verschillen zijn, leven gelijkenissen tot vandaag nog door. Het patriarchaat dat de Romeinse wereld zo onder de knoet hield, is pas in de recente geschiedenis echt gaan wankelen, zegt Gevaert. En duizenden jaren later blijven we nog steeds met seksualiteit worstelen.

“Om de aandacht van mijn leerlingen te trekken”, zegt Gevaert, “verwijs ik soms naar de Netflix-reeks Sex Education. Je ziet dat jongens daar ontkennen dat ze homoseksueel zijn of dat het personage Ola twijfelt of ze nu op jongens valt of op meisjes. Maar in de Romeinse tijd deed dat er dus niet toe. Ik denk dat wij mensen vandaag op dat vlak nog te veel in hokjes proberen steken.”