‘Maatregelen zijn nu erger dan coronavirus zelf’: vaccinatie-expert Pierre Van Damme (UA)

“De eerste vier à zes weken moet je zo’n virus goed in de gaten houden”, zegt Pierre Van Damme, vaccinatie-expert en vicedecaan geneeskunde en gezondheidswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen. “Eerst weet je niet hoe besmettelijk en gevaarlijk het is. Maar op een bepaald moment moet je ook kunnen beslissen om maatregelen wat terug te draaien. Dat moment is met het coronavirus, of Covid-19 zoals het ondertussen heet, zeker bereikt: de maatregelen zijn ondertussen erger dan het virus zelf.”

Hoe bedoelt u dat precies?

Pierre Van Damme: “De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft geen specifieke reis- of handelsrestricties opgelegd. Maar toch zijn er individuele landen die zware maatregelen nemen: ze sluiten hun grenzen, er worden vluchten afgeschaft, de handel wordt beperkt… Dat soort geopolitieke en economische consequenties zijn momenteel volledig buiten proportie.”

Heeft men van een mug een olifant gemaakt?

“Nogmaals: in eerste instantie niet. Maar nu gaat het wel een beetje in die richting.”

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is het coronavirus ‘publieke vijand nummer 1’. Dat klinkt nog altijd vrij apocalyptisch.

“Dat is een strategische keuze, omdat er dan mechanismen in werking schieten die bepaalde procedures, subsidies en globale samenwerking mogelijk maken. Maar de WHO vraagt geen enkel land om de grenzen te sluiten. Toch gebeurt dat. De collateral damage die daarvan het gevolg is, begint op te lopen: zo zijn er grondstoffen voor bepaalde medicijnen die niet meer uit China naar West-Europa worden gevoerd. Ook de uitvoer van bepaalde auto-onderdelen is stilgevallen.”

Terwijl het virus niet dodelijker is dan de jaarlijkse griep. Klopt dat?

“Die vergelijking klopt. Het sterftecijfer ligt tussen 1 en 2 procent. Bij de griep is dat iets minder dan 1 procent. Dat is dezelfde orde van grootte. Dit virus is tamelijk besmettelijk, maar niet zo gevaarlijk. Daar hebben we ondertussen een vrij goed zicht op.”

Toch worden er krantenpagina’s over volgeschreven en televisiejournaals mee gevuld. En de jaarlijkse griep wordt als een fait divers behandeld.

“Je zou zelfs kunnen zeggen dat de jaarlijkse griep wordt gebagatelliseerd. We zijn die gewoon geworden. Ik volg viroloog Marc Van Ranst als hij zegt dat we de griep eigenlijk wat serieuzer moeten nemen. Dat is een les die we hieruit kunnen trekken. Los daarvan waren de voorbije weken een goede oefening voor de wereldwijde samenwerking. We zijn goed voorbereid op de uitbraak van een nieuw virus, dat is duidelijk. Alleen moeten we leren om tijdig de sociale en economische schade te beperken.”

Zou een miljoenenkiller zoals de Spaanse griep dat honderd jaar geleden was, vandaag nog mogelijk zijn?

“Onze force de frappe is van een heel andere orde dan in 1918. We hebben enorm veel geleerd op het vlak van diagnostiek, modellering van spreiding van infecties en transparantie van gegevens. Verschillende labo’s kunnen wereldwijd bijzonder snel netwerken vormen in functie van bepaalde uitdagingen. Maar helemaal zeker weet je het nooit. Alles hangt af van de mate van besmettelijkheid en dodelijkheid. Covid-19 wordt overgedragen tot een afstand van een meter ongeveer, via kleine druppeltjes. Dat is veel minder besmettelijk dan mazelen, bijvoorbeeld. Die ziekte kan makkelijk over een afstand van 20 tot 30 meter worden overgedragen.”

Bent u mee op zoek naar een vaccin?

“Wij zijn gecontacteerd om ons klaar te houden, ja. Wij zullen meewerken aan klinische studies, in eerste instantie bij proefdieren. Dan duurt het nog meer dan een jaar voor er mag worden getest op menselijke vrijwilligers.”

Die proefdieren, zijn dat primaten?

“In geval van testen voor ebolavaccins, ja, omdat die resultaten naar de mens geëxtrapoleerd kunnen worden. Voor dierenrechtenactivisten is dat niet evident, en ik begrijp ook wel dat we zo veel mogelijk experimenten moeten proberen te vervangen en vermijden. Maar bij de ontwikkeling van een vaccin kun je niet zomaar beginnen te testen op mensen, dus heb je apen nodig. Voor testen van het vaccin tegen het coronavirus wordt momenteel uitgemaakt welk het beste proefdier is.”

Ze worden gevaccineerd en daarna besmet, om te zien of het vaccin werkt. Gaat het zo?

“Inderdaad. En er is altijd een controlegroep, uiteraard. Die wordt niet gevaccineerd en ook besmet met het virus. Alleen zo kan de werkzaamheid van een vaccin worden getest, door de overlevingskans tussen beide groepen dieren te vergelijken.”

Wat ik mij afvraag: waarom roept de WHO malaria niet uit tot publieke vijand nummer 1? Als er evenveel tijd, geld en energie zou gaan naar dat probleem, konden we het toch uit de wereld helpen, in plaats van dat relatief onschuldige coronavirus?

“Ik zou eerder polio een goed voorbeeld vinden. Dat zouden we, met voldoende politieke energie en doorgedreven media-aandacht echt de wereld kunnen uithelpen in een jaar of twee. Maar nogmaals: wat Covid-19 betreft: niets doen was geen optie, hoor. Ik vind het normaal dat het in een eerste fase zo hoog op de wereldagenda komt. De grote uitdaging voor de komende jaren is de bestrijding van verschillende infectieziekten tegelijk.”

Hoe pakken we dat aan?

“Er zijn twee visies op de beste aanpak: je kunt ze een voor een uitroeien – eerst polio, dan mazelen, ebola, dan malaria, enzovoort. Of je kunt ze tegelijk bestrijden, met het risico dat je middelen en aandacht verdeelt.”

Mag dit, wat Covid-19 betreft, ondertussen wel zo ongeveer het laatste interview zijn? Mogen we vanaf morgen onze tijd en energie op andere kwesties richten?

“Ik zou het nogal pretentieus vinden om te zeggen dat ik het laatste woord heb. (lacht) Maar ik snap uw vraag wel. We moeten dit dossier nu dringend tot zijn juiste proporties terugbrengen. Ik las onlangs dat Covid-19 ‘al’ 1.300 slachtoffers heeft gemaakt. Die ‘al’ is eigenlijk nergens voor nodig. Je kunt evengoed schrijven dat het virus wereldwijd ‘nog maar’ 1.300 slachtoffers heeft gemaakt. De gewone griep maakt in onze land alleen al elk jaar tussen de 500 en de 3.000 dodelijke slachtoffers.”

Nog een goede tip tot slot?

“Was met grote regelmaat uw handen. In Congo gaan we nog verder. Ik vertrek volgende week naar Kinshasa voor een project rond ebola, en daar groeten we mekaar door drie keer met het hoofd tegen elkaar te botsen.”

Reginald Moreels doet het in Oost-Congo door een elleboogstootje te geven, zien we elke week in Topdokters op VIER.

“Ook dat is een mooie manier om contact te maken zonder een hand of een zoen te geven. (lacht) Al mogen wij dat hier natuurlijk wel blijven doen.”