Hoe de Facebook-CEO zichzelf zou inperken

22 mei 2018. Er hing elektriciteit in de gangen van het Europees Parlement in Brussel. Europa was erin geslaagd Mark Zuckerberg, de grote baas van Facebook, te overtuigen om tekst en uitleg te komen geven over het privacyschandaal rond Cambridge Analytica. Daarbij waren de gegevens van 2,7 miljoen Europese Facebook-gebruikers in schimmige databanken terechtgekomen. Eén Parlementslid, de Zweedse Cecilia Wikström van de ALDE-fractie, was zo blij met de nietszeggende antwoorden van de Facebook-CEO dat ze een selfie met de man op Twitter postte. Zuckerberg zelf slaakte achteraf een zucht van opluchting.

Vandaag krijgen de vertegenwoordigers van Europa een herkansing. Na een bezoek aan de Munich Security Conference in München in het weekend komt Zuckerberg opnieuw langs in Brussel. Deze keer niet voor een openbare zitting en selfies, maar voor ontmoetingen achter gesloten deuren. Zo zal hij voor Eurocommissarissen Margrethe Vestager (Mededinging) en Thierry Breton (Interne markt) uit de doeken doen hoe hij Amerikaanse en Chinese techbedrijven zou reguleren. Ook zou er volgens persagentschap Reuters een gesprek met Věra Jourová, Europees commissaris voor Justitie, op de agenda staan.

Wat wil Zuckerberg precies bereiken? De Europese Commissie presenteert volgende week een witboek over artificiële intelligentie (AI) én een Europese datastrategie. De twee initiatieven moeten bewijzen dat de EU een rol van betekenis kan spelen in de economie van de 21ste eeuw. Vandaag creëren vooral Amerikaanse en Chinese bedrijven economische meerwaarde met Europese data als brandstof.

Jourová licht in een interview al een tipje van de sluier op over de manier waarop Europa wil omgaan met artificiële intelligentie. Er is volgens haar te weinig toezicht op algoritmes, zoals die van Facebook, die onze levens bepalen. “Als je iets in een zwarte doos stopt en er komt iets uit dat je leven beïnvloedt, dan moet je eigenlijk weten wat er binnenin gebeurt”, zegt ze aan Financial Times. Zij pleit ervoor algoritmes te onderwerpen aan een audit. Hoe werken ze? Wat beslissen ze? En waarom beslissen ze iets? Academici moeten ook meer toegang krijgen, om de binnenkant van de zogenaamde zwarte dozen beter te begrijpen. Kortom: u en ik moeten algoritmes beter begrijpen en, als gevolg, beter leren vertrouwen. 

Tsunami

Een man die weet hoe het voelt om de controle over algoritmes te verliezen, is zonder twijfel Mark Zuckerberg zelf. Toen hij bijna twee jaar geleden de Europese Parlementsleden te woord stond, vertoefde Zuckerberg al twee jaar in het oog van de storm. Facebook werd gezien als de bron van alle kwaad na de verkiezing van VS-president Donald Trump. De op winst gerichte algoritmes hadden de CEO niet alleen bergen poen opgeleverd, maar ook Russische trollen, datalekken en een overvloed aan haat en geweld.

Zijn centrale boodschap luidde dan ook twee jaar lang: “We fucked up, maar we zullen het in de toekomst beter doen.” De redenering achter die strategie was doorzichtig. Facebook vreesde een tsunami aan overheidsregulering. Zowel in de Verenigde Staten als in Europa. De voorbije jaren verschijnen er aan de lopende band analyses en opiniestukken die onderzoeken naar of pleiten voor het strenger reguleren of zelfs opsplitsen van bedrijven zoals Google, Amazon en Facebook.

Jarenlang heeft Zuckerberg alles gedaan om overheden te overtuigen dat extra regels niet hoeven. Op basis van vergaderingsverslagen van de Europese Commissie toonde de nieuwssite Politico begin vorig jaar al hoe Facebook elke vorm van overheidsregulering tegenwerkte. Of het nu ging over de privacy van gebruikers, aansprakelijkheid voor haatberichten, oproepen tot geweld of het beschermen van auteursrechten, het bedrijf hanteerde een en dezelfde visie: wie Facebook gebruikt, gaat akkoord met de gebruiksvoorwaarden van het platform. Niet per se met nationale of Europese wetgeving. En wie het daar niet mee eens is, kan in theorie altijd een andere dienst, buiten het Facebook-imperium, gebruiken.

Europa zag dat anders. Het verschil in visie op haatberichten is daar een goed voorbeeld van. Facebook vond dat zijn regels volstonden, terwijl Europa erop bleef hameren dat het sociaal medium strenger moest optreden. In België zijn racisme en xenofobie zelfs strafbaar. Uiteindelijk ondertekende Facebook een Europese gedragscode waarin het beloofde haatberichten binnen de 24 uur na het posten te controleren op onwettigheden. Begin 2019 publiceerde de Europese Commissie met trots dat techbedrijven zoals Twitter, Google en Facebook zeven op de tien illegale berichten binnen de dag verwijderen. “De samenwerking met bedrijven en maatschappelijke organisaties werpt vruchten af”, zei vicevoorzitter van de EU-Commissie Andrus Ansip daarover.

Meer belastingen

Dat Zuckerberg goede wil toont in het verwijderen van haatberichten is uiteindelijk niet zo gek. Volgens het promoplaatje is Facebook in het leven geroepen om mensen dichter bij elkaar te brengen, niet om ze tegen elkaar op te zetten. 

Maar nu lijkt de Facebook-baas bereid om meer toegevingen te doen. In een toespraak op de Munich Security Conference het voorbije weekend liet hij weten dat globale belastingen voor grote techbedrijven geen slecht idee zijn. “Ik begrijp dat er frustratie is over de manier waarop technologiebedrijven belastingen betalen in Europa. Wij zijn voorstander van een hervorming. Ik ben blij dat de OESO zich over de problematiek buigt.” Frankrijk is een van de grote motors achter de belastinghervorming. Frans president Emmanuel Macron stelt een belasting van 3 procent voor op de omzet van bedrijven die globaal minstens 750 miljoen dollar (690 miljoen euro) omzet draaien.

De vraag is: waarom heeft Zuckerberg die bocht gemaakt? 

Experts kijken voor het antwoord in de richting van Margrethe Vestager. Amerikaans president Donald Trump mag dan wel vinden dat haar drang naar regulering wordt gevoed door haat voor de Verenigde Staten, ook in de Verenigde Staten zelf lijken de instanties steeds meer het voorbeeld van de Eurocommissaris voor Mededinging te volgen. Zowel het Amerikaanse ministerie van Justitie als handelswaakhond FTC hebben onderzoeken lopen naar de Amerikaanse techreuzen. FTC legde Facebook een boete op van 5 miljard dollar (4,6 miljard euro) voor het privacyschandaal rond Cambridge Analytica.

Het dwong Zuckerberg tot de volgende uitspraak: “De komende tien jaar wil ik dat Facebook een reputatie opbouwt op het gebied van privacy.” Het bedrijf heeft op dat vlak nog veel werk. Wie even door de website Days Since Last Facebook Scandal scrollt, telt enkel in 2019 al een dertigtal schandalen. Met andere woorden: Zuckerberg beseft dat meer overheidsregulering onoverkomelijk is en hij er dus maar beter op kan anticiperen.

Tijd kopen

In maart 2019 legde Zuckerberg in een zeldzaam opiniestuk in Washington Post uit dat het internet dringend nieuwe regels nodig heeft. Zo verwacht hij van overheden duidelijke regels in verband met haatberichten, politieke advertenties, een globaal kader voor gegevensbescherming en ten laatste pleitte hij voor meer dataportabiliteit. Misschien hebt u ook al regelmatig getwijfeld om uw Facebook-account op te zeggen, maar weerhouden de vele foto’s gelinkt aan uw profiel u ervan om dat effectief te doen. Door onderlinge standaarden af te spreken, is het vandaag al relatief gemakkelijk om bijvoorbeeld Facebook-foto’s te verplaatsen naar Google Foto’s.

Maar echt ontsnappen aan Facebook zit er niet in. Want Facebook is met WhatsApp, Messenger en Instagram zelf eigenaar van de belangrijkste, meest populaire sociale media ter wereld. Het is u misschien al opgevallen dat er zowel in de Instagram-app als de WhatsApp-app sinds een aantal maanden een nieuw logo ‘from Facebook’ verschijnt. De berichtendiensten blijven bestaan als aparte app, maar de onderliggende structuren worden op dit moment op elkaar afgesteld. Dus wat Zuckerberg en de EU-bonzen nu ook precies zullen bespreken, uw apps zullen er nog een hele tijd hetzelfde uitzien. De Facebook-baas wil vooral tijd kopen: zodra de integratie van de berichtendiensten voltooid is, zal het voor overheden nog moeilijker worden om – mochten ze dat nodig achten – het bedrijf Facebook op te splitsen in de aparte entiteiten Instagram, WhatsApp en Messenger.