Baard of sluier? Gelekte documenten tonen hoe China Oeigoeren selecteert voor opsluiting

China maakt al enkele jaren gebruik van kampen voor Oeigoeren, een moslimminderheid, die volgens de officiële versie van Peking bijscholing moeten krijgen in de strijd tegen terrorisme en separatisme. De schattingen lopen uiteen van een miljoen tot twee miljoen Oeigoeren in deze kampen, officieel ‘Opleidingscentra voor beroepsvaardigheden’. 

Mensenrechtenorganisaties en gevluchte Oeigoeren hebben het over arbitraire, massale opsluiting om de etnische en religieuze kenmerken van Oeigoeren uit te wissen. Voor het eerst geven officiële documenten een zicht op de redenen voor opsluiting in deze kampen. 

De Karakax-lijst bestaat uit 137 pagina’s gegevens die Karakax (spreek uit: Karakasj), een district in Xinjiang, heeft verzameld over zijn inwoners. “Ze tonen hoe de overheid daar 2.800 volwassenen en honderden minderjarigen heeft gemonitord en voor het eerst zijn er details over welk gedrag ze als problematisch bestempelt,” zegt Adrian Zenz, een China-onderzoeker verbonden aan Victims of Communism Memorial Foundation in Washington, aan De Morgen. “Dat gaat van het stoppen met het drinken van alcohol, het ondernemen van een pelgrimstocht of het bijwonen van een religieuze begrafenis. De lijst geeft voor 311 personen ook de redenen waarom ze zijn opgesloten.”

Onbedoeld op een buitenlandse website

New York Times sprak met Rozinisa Memettohti, een Oeigoerse vrouw die al sinds 2003 in Turkije woont en uit het document moest vernemen dat twee zussen naar de kampen zijn gebracht omdat ze meer kinderen kregen dan de overheid toeliet. “De werkelijkheid is erger dan wat ik vreesde”, zegt Memettohti. “Mijn vader, broers en zussen zijn in gevaar.” 

Een van de zussen was ook een doelwit voor opsluiting omdat ze een paspoort wou bekomen. De Karakax-lijst toont dat China mensen meestal opsluit om een amalgaam aan redenen. Een familieband met iemand die naar het buitenland is gevlucht, is ook zo’n reden. 

Officieel stelt China dat het mensen opsluit die kleine overtredingen hebben gedaan, of preventief omdat ze een risico op terrorisme vertonen. Maar de lijst voor opsluiting gaat van vage redenen zoals ‘onbetrouwbaar persoon geboren in een bepaald decennium’ of ‘een lichte religieuze infectie’, tot specifieke informatie zoals iemand die ‘doorklikte op een link en onbedoeld op een buitenlandse website landde’. Ook elementen uit het verleden worden meegenomen, zoals vrouwen die jaren geleden gesluierd waren, of mannen die lang geleden een baard droegen.

Gedwongen arbeid

Onderzoeker Zenz heeft het document uitgebreid bestudeerd en concludeert dat het “bijna 100 procent zeker om een authentiek overheidsdocument” gaat. 

“Ik kon 307 personen verifiëren aan de hand van hun naam, beroep en woonplaats”, zegt Zenz. “Bovendien komt de terminologie overeen met typische zinnen van de Chinese overheid. En je hebt mensen als Memettohti die hun familieleden herkennen.”

De eerste namen in het document dateren van 2017, toen de opsluitingen massaler werden onder impuls van Chen Quanguo, partijleider in Xinjiang. De laatste gegevens dateren van maart 2019. Ze geven ook weer welke afwegingen de overheid maakt om iemand weer vrij te laten uit de kampen. In vele gevallen heet dit expliciet ‘afgestudeerd’ en worden ze vervolgens tewerkgesteld in strikt gecontroleerde industrieparken. Een persoon in de lijst krijgt toestemming om ‘te werken in het industriepark, maar niet om af te studeren’.

“Gedwongen arbeid dus”, zegt Zenz. Dit is al de derde keer op enkele maanden tijd dat dergelijke documenten uit Xinjiang lekken, telkens gebeurt dit via Oeigoeren in Nederland. Voor het eerst zijn er nu details over de redenen van opsluiting, maar Zenz twijfelt eraan of dit iets zal veranderen: “dit gaat vooral nieuwe Chinese propaganda op gang brengen.”