Koning Filip rijdt vlekkeloos parcours in het federale mijnenveld: een blik in zijn werkkamer

Partijvoorzitters lopen aan en af op het paleis, terwijl de koning een uitweg zoekt uit de impasse. Morgen om 16 uur komt Gwendolyn Rutten als laatste langs. Dan moet het voor de koning duidelijk zijn wie hij aanduidt als opvolger voor de koninklijke opdrachthouder Koen Geens (CD&V).

Koning Filip krijgt van verschillende partijvoorzitters complimenten. Hij speelt zijn rol ten volle, rekte de voorbije maanden niet nodeloos tijd. Alleen nu, na een heftig weekend met forse verklaringen, kon hij niet anders dan de tijd nemen om het stof te laten neerdwarrelen.

Uit zijn keuze van ‘koninklijke gezanten’ blijkt dat hij er de vaart in wil houden. In tegenstelling tot zijn vader past hij er voor om oudgedienden uit te sturen. Koning Albert haalde verschillende keren oud-premiers Wilfried Martens en Jean-Luc Dehaene (beiden CD&V) van stal, in 2008 stuurde hij de Duitstalige minister-president Karl-Heinz Lambertz uit, samen met ministers van Staat François-Xavier de Donnea (MR) en Raymond Langendries (cdH). Filip duidt figuren aan die dicht genoeg bij het vuur zitten, zodanig dat er echte politieke vooruitgang geboekt kan worden. Ook nu zijn de namen die het meest genoemd worden die van een vicepremier en de premier zelf: Alexander De Croo (Open Vld) en Sophie Wilmès (MR).

Biechtvader  

De koning speelt bij de formatie een doorslaggevende rol, maar hij kan die onmogelijk politiek invullen. Filip functioneert als een soort neutrale ‘biechtvader’, die bij anderen optekent waar de oplossing zou kunnen liggen. In tijden van hypersnelle media en totale transparantie wil de koning rust en discretie bieden. Wat er binnen het paleis wordt gezegd, blijft in principe geheim door het befaamde colloque singulier.

In principe handelt hij steeds bij consensus tussen de verschillende partijen: wie schuiven zij naar voren als volgende opdrachthouder? Als hij geen overeenstemming kan vaststellen, kiest hij voor de figuur die bij geen enkele partij weerstand oplevert. Soms suggereert hij zelf een naam.

Eén keer nam het paleis nadrukkelijk zelf de leiding. Bij de aanstelling van Geens hadden de meeste partijen aangegeven dat N-VA-voorzitter Bart De Wever een opdracht mocht aanvatten. Toch besliste de koning anders, vanwege het risico dat De Wever bewust gesaboteerd zou worden door de PS. Het paleis past ervoor mee te gaan in strategische spelletjes, zeker als die tijdverlies zouden opleveren. Toch krijgt hij nu kritiek voor die zet.

De koning bereidt de gesprekken met de partijvoorzitter grondig voor. Een sleutelrol is weggelegd voor zijn kabinetschef Vincent Houssiau, diens adjunct Pierre Cartuyvels en zijn communicatiedirecteur Francis Sobry. Ze screenen uitgebreid de media, maar spreken ook hun eigen politieke netwerk aan. Het kan ook gebeuren dat een voorzitter het paleis zelf opbelt om zijn of haar visie uit de doeken te doen. Tegelijk plegen de partijvoorzitters ook onderling druk overleg.

Meteen ter zake

Toch zijn de ontmoetingen op het paleis veel meer dan beleefdheidsgesprekjes. Koning Filip wacht de partijvoorzitters persoonlijk op in het binnenplein. Niet toevallig, het geeft de pers de gelegenheid ook beelden te schieten. Vervolgens gaat het onmiddellijk naar de werkkamer van de koning, de ruimte waar de 21 juli-speech wordt opgenomen. Overdreven protocol is er niet mee gemoeid. De voorzitters worden verwacht hem aan te spreken als ‘sire’, maar veel meer niet. Ook witte sneakers, zoals Conner Rousseau droeg, zijn geen probleem. Ze nemen plaats in de zetel, en de koning komt vrijwel onmiddellijk ter zake. Indien gewenst brengt een bode een glaasje water of koffie.

“Hij is goed op de hoogte”, zegt een ervaringsdeskundige. “Hij gaat echt de dialoog aan.” Filip begint meestal door te peilen hoe zijn gast de politieke situatie inschat. Daarna volgen ook meer gerichte vragen, bijvoorbeeld naar mogelijke coalities of wie de volgende informateur kan worden. In tegenstelling tot zijn vader Albert, die veel meer stap voor stap zijn voorbereide vragenlijstje afwerkte, pikt zijn zoon in op de argumenten van zijn gast. Hij geeft geen instructies, wil zijn wil niet opleggen, maar laat soms wel zijn visie doorschemeren, al is het maar door de vraagstelling. Tegenover de informateurs durft hij echt door te praten. 

De ontmoetingen met de partijvoorzitter duren meestal zo’n half uurtje à drie kwartier, waarna de koning terugkoppelt met Houssiau, Sobry en Cartuyvels, die zich in een ruimte verderop bevinden. Bij Albert schoof de kabinetschef regelmatig aan bij het gesprek zelf, maar Filip doet de gesprekken alleen, onder meer om het gevoel van vertrouwelijkheid te vergroten. Het is in overleg met zijn drie raadgevers dat de koning finaal de knoop doorhakt, soms nadat ze nog kort even hebben teruggekoppeld met partijvoorzitters, die helemaal in het begin van de consultatieronde waren langsgeweest.

Ondanks zijn wat houterige imago verlopen de ontmoetingen aangenaam en joviaal, geven verschillende ervaringsdeskundigen aan. Al was zijn vader nog net dat tikje vlotter, kan Johan Vande Lanotte, oud-sp.a-voorzitter en voormalig informateur, getuigen. Hij kwam ooit toe op het paleis met een kostuumbroek in een andere kleur dan zijn vest, tot zijn eigen schaamte. “Ah, ik dacht dat het de nieuwe mode was”, stelde Albert hem meteen gerust.