"Moordenaar Britta Cloetens was buitengewoon irritant om te verhoren", maar hoe verhoort de politie een psychopaat?

Het verhoor van psychopaten, zoals Tijl Teckmans, is een vak apart. Marc Bockstaele weet dat als geen ander. Hij verhoorde zelf tientallen psychopaten, vooral in moordzaken en schreef er ook een boek (Verhoren van psychopaten, Politeia) over. "Bij een psychopaat is het niet zo belangrijk te verhoren om een bekentenis te krijgen. Het is veel belangrijker om hem uitgebreid zijn verhaal te laten doen en hem zo klem te zetten in zijn eigen intriges, leugens en manipulaties", zegt hij. "Ogenschijnlijk zijn het zeer gewone, zelfs joviale mensen. Op het eerste gezicht schort er niets aan. Aan de buitenkant lijken psychopaten heel gewoon. Maar als men een beetje aan de oppervlakte krabt, staat men soms versteld van wat men aantreft."

Bekijk het videoverhoor van Tijl Teckmans uit aflevering 2 hieronder en lees daarna verder. 

De meeste mensen zouden kapot en vernederd zijn als ze als leugenaar en bedrieger te kijk gezet worden, maar niet zo de psychopaat. "Het leugenachtige en manipulerende karakter, samen met het narcisme, leiden ertoe dat psychopaten zelden overgaan tot bekentenissen. Als iemand, zoals in dit dossier, geconfronteerd wordt met overtuigend bewijsmateriaal zoals teruggevonden haren en bloed van het slachtoffer, beken je. Enkel psychopaten doen dat niet. Zij keren de rollen om en beweren dat je als speurder de bewijzen zelf gefabriceerd hebt. Ze worden erg boos en trachten de touwtjes in handen te houden door zelf richting te geven aan het onderzoek. Dat zag je ook in het videoverhoor met Teckmans. Hij wil de controle houden."

In die zin is het verhoren van psychopaten voor speurders ook een oefening in zelfbeheersing. "Zeg dat wel", zegt Bockstaele. "Als speurder moet je erg stevig in je schoenen staan want je krijgt nogal wat te incasseren. Ze zullen er alles aan doen om een verhoorder emotioneel te raken. Ze hopen je te kunnen opjutten, bv. door je incompetentie en amateurisme te verwijten. Belangrijk is om kalm te blijven en bestand te zijn tegen manipulatie en intimidatie. Want een conflict met een psychopaat verlies je meestal. Bij het verhoor van psychopaten moet de verhoorder zeker geen emoties laten zien. Hij moet zonder moeite een pokerface kunnen opzetten. Een zeer goed geheugen is nodig om, tijdens het verhoor, de steeds wisselende verklaringen van de verdachte gedetailleerd en permanent in gedachten te kunnen houden."

Als het verhoren van verdachten een job apart is, is het verhoren van psychopaten een job in the job. "Net zoals het verhoren van kinderen of mensen met een mentale beperking een vak apart is."

"Morele verontwaardiging over de gepleegde feiten helpt niet, net zo min als de verdachte confronteren met het leed van de nabestaanden. Het heeft geen zin hen aan te spreken op hun geweten of empathie, want dat hebben ze niet."

Psychopaten kunnen blijkbaar ook over gruwelijke feiten heel gevoelloos vertellen. Bockstaele geeft het voorbeeld van B.M., een jongeman die aan het vissen was en en passant een jogster vermoordde. "Hij trok haar beha stuk en betastte haar borsten. “Maar niet te lang, anderhalve minuut”, verklaarde hij. “Mijn vislijn lag nog in het water, stel je voor dat ik intussen beet had.” Voor hij vertrok, zette hij zijn laars op de keel van het slachtoffer. Zo was hij zeker dat ze dood was. Wat voelde u toen, vroeg de verhoorder. “Mijn voet voelde niets."

Ander voorbeeld. "J.H. verklaarde dat hij een touw rond de nek van zijn slachtoffer legde en het aantrok tot hij niet meer bewoog. Op de vraag wat hij toen voelde zei hij: “Het deed pijn aan mijn handen."

Paradoxaal genoeg is het omgekeerde wel het geval: verhoorders moeten een goeie relatie opbouwen met de verdachte."Het komt erop neer dat je empathisch luistert naar hun verhaal, en meer: dat je hen aanmoedigt, hen complimenten geeft. Veel psychopaten zijn narcisten. Ze willen hun ego bevestigd zien."

Nog een paradox. ‘‘Liegen en misleiden zijn natuurlijke ‘gaven’ van de psychopaat. Dus ook al kan je hem niet vertrouwen, toch moet je daarop werken. Want de politie wil iets weten wat de verdachte niet wil zeggen. Dat kan je alleen doorbreken door een vertrouwensrelatie met hem aan te gaan."

Bockstaele wijst op het strategisch belang om je als speurder niet op te stellen ‘tegen’ de verdachte maar wel ‘met’ de verdachte, noem het een soort bondgenootschap. "Het is aangewezen dat de verhoorder vanaf het begin van het verhoor het persoonlijk voornaamwoord ‘we’ gebruikt: "We moeten die zaak samen oplossen"."

Veel politiemensen zien een bekentenis als het koninginnenstuk van een dossier. "Maar bij een psychopaat hoeft dat niet zo te zijn, want ondanks alle bewijs tegen hen bekennen ze zelden. Het is in die dossiers veel belangrijker om aan te tonen dat de leugens er zo vingerdik bovenop liggen dat het voor een assisenjury overtuigend is. Door uitgebreid en aandachtig te luisteren naar het verhaal van de psychopaat maak je duidelijk dat zijn verhaal vol interne tegenstrijdigheden en onwaarheden zit." 

Er is geen wonderrecept om een psychopaat te ondervragen omdat elke psychopaat ook anders is. "Dat betekent dat elke psychopaat een eigen benadering vergt", zegt Bockstaele. "Je moet zijn zwakke punten zoeken, bijvoorbeeld in een confrontatie met iemand naar wie hij opkijkt."

"Wat waarheid is en wat psychopathisch verzinsel, blijft erg moeilijk maar wat altijd terugkeert, is het eigenbelang." En dat kan erg ver gaan, tot en met de therapie in de gevangenis. "Psychopaten trachten dan het nuttige aan het noodzakelijke te koppelen. Ze wonen de therapieën bij en leren ondertussen inzichten verwerven in anderen om zichzelf sterker te maken in hun manipulatieve technieken." 

Voor wie weet wat Tijl Teckmans gedaan heeft na de feiten, te zien vanavond in aflevering 2, is deze vaststelling ook erg relevant. "Gedrag na de misdaad is een belangrijke indicatie voor de aanwezigheid van psychopate trekken. Ik herinner me een seriemoordenaar die bij een van zijn moorden een jas van het slachtoffer had meegenomen. "Dat kwam spontaan bij mij op", zei hij. "Terwijl ik naar de deur liep, keek ik naar die vent die over de toonbank hing en dacht dat zijn jasje goed bij mijn overhemd paste. Ik heb het die avond nog gedragen in een bar en ben zelfs van bil gegaan. Je kunt het mijn geluksjasje noemen. Hem bracht het geen geluk, mij wel"."

Vanavond om 21u25 op Eén, de tweede aflevering van "De verdwijning van Britta Cloetens". De volledige reeks is ook te zien op VRT NU. 

Bekijk hieronder de trailer van de tweede aflevering: