Zeg het met tomaten: Jambon treedt toe tot een rijke traditie

Met (rot) eten gooien: het moet een uniek fenomeen zijn in onze ontwikkeling van aap tot mens. Wanneer baby’s het doen, is het normaal. Ze zijn hun fijne motoriek nog volop aan het ontwikkelen. Wanneer pubers de schoolrefter transformeren in een levensecht schilderij van Jackson Pollock, hebben ze het excuus dat ze zich vervelen, dat hun hormonen opspelen en dat de kroketten niet te vreten zijn. Maar wanneer volwassenen met eten naar elkaars hoofd beginnen slingeren, dan is dat een doelbewuste, rauwe en intimiderende vorm van protest. Meer in-your-face dan dat wordt verontwaardiging niet.

Tegelijk heeft het gebruik om met etenswaren te gooien bij wijze van protest een heel lange geschiedenis. De traditie gaat helemaal terug tot de klassieke oudheid, getuigt het werk van de Romeinse geschiedschrijver Suetonius. In zijn biografie van Vespasianus beschrijft Suetonius hoe de keizer in 63 na Christus tijdens een toespraak op een marktplaats in Hadrumetum – het hedendaagse Sousse in Tunesië – bekogeld werd met knolrapen. Vespasianus legde beslag op de graanvoorraden en wilde nieuwe wetten doorvoeren in de Romeinse provincie. De lokale bevolking kon dat maar matig appreciëren.

Aktie Tomaat

Later, vanaf de middeleeuwen, raken eieren in de mode. Die worden gebruikt om arme zielen die aan de schandpaal hangen te bestoken en ondermaatse acteurs van het podium te verjagen. Er is een hardnekkig verhaal dat overrijpe tomaten voor het eerst hun opwachting maken ten tijde van Shakespeare, in het beroemde Globe Theatre in Londen. De naam en beoordelingssysteem van de filmwebsite Rotten Tomatoes is hier een verwijzing naar. Films krijgen er een beoordeling van ‘uiterst vers’ tot ‘rot’.

Een goed verhaal, maar helaas is dat aantoonbare onzin, want rond 1600 is de tomaat nog niet doorgebroken op de Britse eilanden. Dat gebeurt pas tegen 1750, wanneer in de Engelse kookboeken voor het eerst recepten opduiken voor salsa.

Het eerste gedocumenteerde incident van een kunstenaar die met tomaten van het podium wordt verdreven, dateert van 28 oktober 1883. Die dag bericht The New York Times over het onfortuinlijke lot van ene John Ritchie. Dat is blijkbaar zo’n houterige acrobaat dat hij door het publiek getrakteerd wordt op “een grote hoeveelheid tomaten”. “Vanaf het balkon werd een grote tomaat gegooid (…) en verschillende rotte eieren vielen op zijn hoofd”, noteert de journalist. Ritchies pogingen om een salto te maken, mislukken door de stortregen. Uiteindelijk neemt hij de benen. De schade wordt achteraf geschat op 50 dollar.

Een recenter en bekender voorbeeld is de Nederlandse ‘Aktie Tomaat’, eind jaren 60. Uit onvrede over de marsrichting van het vaderlands theater werpen studenten van de Amsterdamse toneelschool tomaten naar de collega’s van de Amsterdamse Stadsschouwburg. Hoewel er al bij al maar zeven tomaten door de lucht zoeven – volgens een schatting van de krant Het Parool – heeft Aktie Tomaat een belangrijke impact op de Nederlandse kunsten. “Er komt ruimte voor nieuwe gezelschappen met een meer experimenteel karakter naast het traditioneel repertoire”, schrijft de Nederlandse theaterencyclopedie.

Werpwapens

Een wetenschappelijk verantwoorde uitleg voor de populariteit van eieren en tomaten als werpwapen is er niet. Andrew Gelman, een politicoloog van de Columbia-universiteit in New York, deed recent wel een verdienstelijke poging. “Mijn gok is dat mensen voedsel gooien omdat het goedkoop, zichtbaar en gemakkelijk toegankelijk is”, zei hij aan magazine Bon Appétit. “Tomaten zijn goedkoop, gemakkelijk te gooien en maken een bevredigende spetter. Eieren zijn gemakkelijk te gooien en laten een grote puinhoop achter. Het gooien van voedsel is in principe ook geweldloos. Je gooit stenen en de politie schiet misschien terug. Maar de politie zou er behoorlijk dwaas uitzien als ze je neerschieten voor het gooien van voedsel.”

Vandaag vormen vooral politici geregeld het doelwit. Een paar ‘leuke’ voorbeelden uit de ellenlange rij: in 2003 wordt Californisch gouverneur Arnold Schwarzenegger getroffen door een ei. Hij geeft, uiteraard, geen krimp. In 2004 krijgt de Oekraïense president Viktor Janoekovytsj zo’n zwaar eierbombardement te verwerken dat hij naar het ziekenhuis wordt afgevoerd. In 2008 moet Amerikaans president George W. Bush tijdens een bezoek aan Bagdad wegduiken voor twee schoenen. In 2014 gooien actievoerders frieten in de kraag van premier Charles Michel. In 2019 krijgt brexitvoorman Nigel Farage een bananenmilkshake over zijn beste pak. Kort gesteld: wie meedraait in de toppolitiek, zoekt maar beter een goede stomerij.

Jambon wil niet te veel aandacht besteden aan het incident tijdens de uitreiking van de Ultima’s, de Vlaamse cultuurprijzen. De minister-president werd er dinsdagavond uitgejouwd door het publiek omwille van zijn besparingen in de sector – zoals verwacht. Hij kreeg er ook enkele tomaten om de oren – een verrassing. Zijn reactie: “Ik dacht eerst dat het appelsienen waren.”