Heeft Duitsland wel greep op extreemrechts geweld?

Hoe gewelddadig is extreemrechts in Duitsland?

Elf doden vielen er woensdagavond in de Duitse stad Hanau: negen mensen met een migratie-achtergrond, de vermoedelijke dader en diens moeder. Het was de derde keer binnen een jaar dat rechts-extremisten in Duitsland dodelijk geweld gebruikten.

In oktober vielen twee doden toen een man het vuur opende nabij een synagoge in Halle op de heiligste Joodse feestdag, Jom Kipoer. Een CDU-politicus, die voorstander was van een ruimhartig asielbeleid, werd in juni bij Kassel doodgeschoten door een neonazi.

“Het terrorisme van rechts is weer een gevaar voor ons land geworden”, zei de sociaal-democratische minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas. Volgens de binnenlandse inlichtingendienst BfV telt Duitsland circa 24.000 rechts-extremisten, van wie de helft geneigd is geweld te gebruiken. De grootste deelstaat, Noordrijn-Westfalen, signaleerde vorig jaar toenemend geweld tegen vluchtelingen en moslims.

Hoe manifesteert extreem-rechts zich?

Volgens experts zijn geweldplegers veelal mensen die radicaliseren via internet, zonder dat hun omgeving dat in de gaten heeft. De Duitsers spreken in dit verband wel over ‘terroristen nieuwe stijl’, die geen deel uitmaken van een bij de overheid bekende organisatie maar in anonimiteit opereren. De man die CDU-politicus Walter Lübcke doodschoot had wel contacten met organisatie van neonazi’s. Een van die clubs, Combat 18 (het cijfer verwijst naar de initialen van Adolf Hitler), werd onlangs verboden. 

Bondskanselier Angela Merkel wees donderdag op de verschillende verschijningsvormen die het rechts-extremisme kent: van de Nationalsozialistischer Untergrund (NSU), die begin deze eeuw negen Duitsers met een migratie-achtergrond en een politieagent doodschoot, tot de eenling die het bloedbad in Hanau aanrichtte. 

Ook zijn er volgens de Duitse autoriteiten nieuwe ‘terreurcellen’; bij razzia’s op tal van plaatsen in het land werden deze maand twaalf mannen opgepakt die in het bezit waren van explosieven en wapens. Ze zouden aanslagen op politici, asielzoekers en moslims hebben voorbereid. Ten minste één van de aangehouden personen onderhield contacten met zogeheten ‘burgerwachten’ die op straat patrouilleren in zwarte jacks. Ook zijn er clubs van leger-en politiepersoneel met sympathie voor ultra-rechts.

Verspreidt de rechts-populistische partij AfD ook ‘gif’, zoals Merkel racisme en haat noemde?

Veel critici beschuldigen de partij ervan de geesten rijp te maken voor racisme en xenofobie. Partijleider Alexander Gauland sprak een paar jaar geleden al over een ‘massa-invasie van vreemde mensen’. Memet Kilic, politicus namens de Groenen en een prominente vertegenwoordiger van de Turkse gemeenschap, noemde de AfD donderdag ‘de parlementaire arm van het rechts-radicalisme en rechts-extremisme’. De partij is in de Bondsdag en de parlementen van alle deelstaten vertegenwoordigd. In het naoorlogse verleden, memoreerde Kilic, kwamen ultrarechtse partijen nooit verder dan gemeenteraden. Voor de scheidende partijvoorzitter van Merkels CDU, Annegret Kramp-Karrenbauer, tonen de aanslagen aan dat er een ‘brandmuur’ moet blijven bestaan tussen de AfD en andere partijen. Samenwerking met een partij ‘die nazi’s in de eigen gelederen duldt’ is taboe.

Welke maatregelen heeft de overheid genomen in reactie op rechts-radicaal geweld?

Na de aanslag bij de synagoge in Halle, vorig najaar, werden onder meer plannen gelanceerd voor extra mankracht bij de politie – vooral om internet nauwkeuriger in de gaten te houden. Socialemediaplatforms moeten haatdragende taal snel verwijderen, op straffe van boetes. Op doodsbedreigingen staan gevangenisstraffen van maximaal drie jaar. Voor synagogen en moskeeën werd een intensievere bewaking aangekondigd. Ook zijn de regels voor wapenbezit aangescherpt (de schutter van Hanau beschikte legaal over drie vuurwapens). 

Politici hebben bezworen dat ze nooit meer de dreiging van extreem-rechts zullen onderschatten, nadat de politie ernstig had gefaald bij de opsporing van de daders van de NSU-moorden tussen 2000 en 2007. Maar veel politici gaven donderdag toe dat – zoals een liberale politicus het formuleerde – “we geen greep hebben op het geweld”.