HET DEBAT. Mogen we met alles lachen? Ook met Joodse karikaturen op praalwagens?

Even terugspoelen naar februari 2019: Aalst Carnaval kwam toen onder vuur te liggen door een praalwagen waarop Joodse karikaturen stonden afgebeeld, inclusief pijpenkrullen, haakneuzen en een grote kist met geld. Na de optocht kwam er niet alleen kritiek van de Joodse gemeenschap, ook Unesco noemde de karikaturen respectloos. Eind december schrapte de VN-organisatie het evenement van de representatieve lijst van het immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid. Maar komend weekend viert Aalst naar aloude gewoonte opnieuw gewoon carnaval. Alvast een carnavalsgroep zal de gecontesteerde Joodse carnavalsfiguren weer op haar praalwagen zetten. Deze week riepen drie Belgische experts de media nog op om beelden van carnavalswagens met Joodse karikaturen liever niet te gebruiken.

Een moeilijk en gevoelig onderwerp, zoveel is duidelijk. Mogen we met alles lachen? Ook met Joodse karikaturen op praalwagens? Hieronder enkele meningen van experts en politici.

Lees ook onze opinie: is carnaval een platform voor slechte smaak? Zeker, maar antisemieten zijn de carnavalisten niet (+)

Aalsters burgemeester Christoph D’Haese (N-VA) verzet zich uitdrukkelijk tegen de oproep van Israëlisch minister van Buitenlandse Zaken Israel Katz om Aalst Carnaval te bannen. “Hij lijkt de essentie van een vrije samenleving niet te begrijpen”, reageert D’Haese. “Het komt geen buitenlandse minister toe om te bepalen wat in Aalst wel en niet mag. Dat zal ik zelf wel bepalen.”

D’Haese vindt de oproep “te gek voor woorden” en herhaalt dat Aalst Carnaval geen antisemitische parade is. “Er is geen plaats voor racisme, wel voor spot en humor.” De oproep om Aalst Carnaval te verbieden is wat de burgemeester betreft “disproportioneel”. D’Haese vindt dat - ondanks de controverse en gevoeligheden binnen de Joodse gemeenschap - inwoners van Aalst het recht hebben om Joodse karikaturen te gebruiken tijdens de optocht. “Een beetje censuur bestaat niet”, zegt D’Haese, die waarschuwt voor een hellend vlak. “En ik ben geen censuurmeester of censuur-burgemeester. Ik zal dat nooit worden.”

De Aalsterse burgemeester ziet ten slotte nog een “groot verschil tussen wat mensen in de straat denken en de oproepen die men nu lanceert. “Als federaal parlementslid hoopt hij “dat de zin voor zelfrelativering mag terugkeren.”

Minister van Buitenlandse Zaken Philippe Goffin (MR) en Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) willen niet reageren op de oproep van Israëlisch buitenlandminister Katz. Vorige maand zei Jambon tijdens een bezoek aan het voormalige vernietigingskamp in Auschwitz wel dat de carnavalisten in Aalst beter geen Joodse karikaturen hadden gebruikt, gelet op wat de Joodse bevolking heeft meegemaakt. De minister-president blijft achter die uitspraken staan, zegt zijn woordvoerder.

Gebruik beelden van carnavalswagens met Joodse karikaturen liever niet in de media, zo klonk de oproep van drie Belgische experts eerder deze week in een opiniestuk in De Morgen. Liska is hoofd van het Instituut Joodse Studies, Pollefeyt is professor theologie en hoofd van het Centrum voor Vredesethiek, en Smelik is ereprofessor Hebreeuws Jodendom.

“Die antisemitische beelden zijn wereldwijd verspreid via pers en sociale media”, aldus Smelik. “Zo geraken ze steeds meer verankerd in de voorstellingswereld van mensen, al dan niet zonder commentaar.” Pollefeyt onderstreept evenwel dat hij niet oproept tot censuur. “Zoiets verbieden heeft weinig zin. Maar het is niet evident om deze beelden te gebruiken. Ze resoneren naar eeuwenoude karikaturen en ja, die zijn antisemitisch, in welke context je die ook plaatst.” De beelden zijn niet onschuldig en leiden tot meer anti-Joodse gevoelens, aldus nog Pollefeyt.

Lees ook: Israëlkenner Ludo Abicht: “Net door alles zo op te blazen, komen er 50.000 antisemieten bij” (+)

N-VA-voorzitter Bart De Wever vindt de poppen met Joodse karikaturen die vorig jaar op Aalst Carnaval zijn getoond “lomp”. Dat zei hij tijdens een boekvoorstelling van partijgenoot André Gantman. De Wever vindt het beter om wel rekening te houden met het sentiment binnen de Joodse gemeenschap. “Ik begrijp goed dat bepaalde beelden, los van de intentie waarmee men die rond draagt, ook op een bepaalde manier ontvangen worden”, klinkt het. “Het toont een gebrek aan empathie. Het is lomp. Punt, andere lijn”, aldus de N-VA’er.

Ook filosoof Johan Braeckman (UGent) liet deze week zijn licht schijnen op de discussie. “We leven in een vrije democratie. Het recht op vrije meningsuiting is een van de belangrijkste peilers daarvan. Ik vind dat je met zoveel mogelijk moet kunnen lachen”, klonk het woensdag in ‘De vraag van vandaag’ op VTM NIEUWS. 

“Sommige mensen hebben hele lange tenen en andere mensen kunnen heel hartelijk met zichzelf lachen. Dus het is voor een stuk subjectief. Je moet de vrije meningsuiting - ook al is ze kwetsend - in bescherming nemen”, aldus professor Braeckman. “Als je iets verbiedt, weet je waar dat begint, maar je weet niet goed waar dat eindigt. Want iedereen kan zich over van alles en nog wat gekwetst voelen. Dat is de prijs die we betalen voor het feit dat we in een democratie leven, waar vrije meningsuiting bestaat.”

Vrijwel alle humor moet kunnen, vindt Braeckman, al wil dat volgens de UGent-prof niet zeggen “dat je ook verplicht bent om die humor te máken”. “Je zou je kunnen afvragen of het niet verstandiger is om aan een stukje zelfcensuur te doen, in die zin van ‘we gaan hier geen olie op het vuur gieten’. Maar niemand kan hen daartoe dwingen.”

Vlaams minister van Samenleven Bart Somers (Open Vld) wil Joodse karikaturen tijdens Aalst Carnaval niet verbieden, maar vraagt aan Aalsters burgemeester Christoph D’Haese (N-VA) om de carnavalisten te overtuigen “dat er dingen zijn waarmee men niet lacht”. De Open Vld’er is geen voorstander van een verbod op karikaturen, omdat we in een samenleving leven “die het recht op vrije meningsuiting erg belangrijk vindt”. Somers vindt wel dat “het lokale bestuur - en in het bijzonder de burgemeester - meer inspanningen moet doen om in dialoog te gaan met de carnavalisten en hen trachten te overtuigen dat je dit moreel en ethisch niet doet”.

“Ik zeg altijd dat België zich niet moet mengen met wat Israël doet. Vandaag zeg ik hetzelfde, namelijk dat Israël niet moet zeggen met wat België zou moeten doen”. Zo reageert Kamerlid Michael Freilich (N-VA) en voormalig redacteur van Joods Actueel, zelf van joodse komaf, op de oproep van de Israëlische buitenlandminister om Aalst Carnaval te verbieden. Freilich hoopt dat het gezond verstand zal zegevieren. Het Kamerlid merkt op dat de Joodse gemeenschap in ons land haar eigen woordvoerders heeft en dat ze al meermaals hebben gereageerd over Aalst Carnaval.

“Wat zij wilden bereiken is een debat op gang krijgen over wat kan en wat niet kan en dat is ook gelukt”, vindt Freilich. “Ondertussen heeft iedereen zijn zegje kunnen doen en ben ik blij dat leidende politici begrip hebben getoond voor de Joodse gemeenschap”. Voor Freilich is daarmee de kous af.

“Nodeloos een gemeenschap kwetsen, is geen humor en draagt niet bij aan verbroedering, wat het carnaval van Aalst nochtans probeert te bereiken. Anderzijds is censuur evenmin iets waar wij in België voor pleiten”, aldus de N-VA’er. “Voor mij moet men vooral inzetten op een goede Holocaust-educatie waarmee dergelijke incidenten in de toekomst hopelijk vermeden zullen worden”.

Lees meer in HLN+:

“We lachen in Aalst met alles, vooral met onszelf”

“Noem een voorwerp en je vindt het na de Voil Jeanettenstoet”