Johan Van Overtveldt (N-VA): ‘Michel heeft zijn job als Europees president onderschat’

Johan Van Overtveldt (N-VA) zat vrijdag op de eerste rij toen de Europese begrotingstop in Brussel op een mislukking uitdraaide. Als voorzitter van de commissie Begroting in het Europees Parlement had ook hij een woord in de Europese meerjarenbegroting – een monumentaal rekenwerk dat de marsrichting van de Unie tussen 2021 en 2027 moet vastleggen. 

“Tijdens zijn consultatierondes heeft Michel mijn commissie drie keer bezocht. Je voelde dat hij het heel grondig wilde aanpakken”, vertelt Van Overtveldt, de gewezen minister van Financiën in de regering van toenmalig premier Michel.

Waarom is de top dan toch mislukt?

“Het gaat om een bijzonder complex geheel. Eigenlijk discussiëren we in een zevenhoek. Het eerste hoekpunt is hoeveel de lidstaten bijdragen aan Europa. Maar daarnaast is er debat over de eigen middelen van het Europese niveau – er wordt gedacht aan een nieuwe plastictaks. Over de speciale fondsen voor onder meer landbouw. Over de vraag of landen die ervan verdacht worden de rechtsstaat te ondergraven, zoals Polen en Hongarije, daar financieel voor bestraft kunnen worden. Over de terugstortingen voor rijke lidstaten zoals Duitsland en Nederland. Over mogelijke flexibiliteit in de budgetten – wie had bijvoorbeeld de migratiecrisis kunnen voorspellen? En tot slot over de financiering van de Europese Investeringsbank (EIB).”

(blaast) “Ik ben van opleiding een wiskundig econoom, maar het is onmogelijk om alle verschillende standpunten van alle lidstaten in een matrix te gieten. Daar is gewoon geen beginnen aan. Er is dus een hightech politieke oplossing nodig.”

En Charles Michel heeft die niet gevonden?

“Michel heeft geen fantastische beurt gemaakt, zoveel is duidelijk. Ondanks zijn goede wil heeft hij zijn job onderschat. Vooral de sneer van Duits bondskanselier Angela Merkel na afloop van de top was pijnlijk (ze betreurde het dat er geen nieuw compromisvoorstel op de tafel was beland, JVH). Als een beleefde, ingetogen en voorzichtige politica als Merkel zo’n commentaar geeft, dan is dat een signaal. Dat was op zo’n toontje van ‘komaan jongens, niet te veel met mijn voeten spelen’.”

Volgens The Financial Times nam Michel de eisen van de rijke lidstaten ‘niet ernstig’.

“De Europese Raad voorzitten is a hell of a job en daar is Michel vrijdag met zijn neus op gedrukt. Kijk naar de houding van de Nederlandse premier Mark Rutte. Die liet voor aanvang van de top al weten dat hij een boek had meegebracht omdat er voor de rest toch niet veel te beleven zou zijn. Slik. Zelfs van collega-liberalen moet je dus niet veel verwachten op sleutelmomenten.”

“Het speelt ook dat Michel nog nieuw is. Cru gesteld: niet iedereen vindt dat een nieuwe president meteen moet schitteren tijdens zijn eerste top. Dan laten ze hem de eerste keer liever zweten, zodat hij ‘zijn plaats’ kent.”

Hoe moet het nu verder? De lidstaten zijn diep verdeeld.

“Michel heeft nog veel massagewerk de komende weken. Hij zal die verschillende blokken binnen Europa uit elkaar moeten spelen. Ik denk dat er wel mogelijkheden zijn, net omdat die blokken lang niet zo homogeen denken over alle discussiepunten. Maar eenvoudig zal het ab-so-luut niet zijn. Zeker omdat de tijd dringt. Als er tegen eind april geen akkoord is, dreigt een soort Europese shutdown. Het duurt namelijk al snel een halfjaar voordat het budget ook officieel rond raakt.”

“Het is daarom essentieel dat de Europese Commissie nu zo snel mogelijk aan een financieel noodplan begint. Want stel je voor dat de debatten over de Europese begroting blijven aanslepen. Dan dreigen een aantal Europese programma’s, bijvoorbeeld de Erasmus-studentenuitwisselingen, vanaf volgend jaar in de soep te draaien. Dat moeten we vermijden.”

Als voorzitter van de commissie Begroting vraagt u meer investeringen. Nochtans bepleit u zelf altijd een zuinig Europa.

“Toen men mij in juni vroeg om voorzitter te worden van de commissie Begroting in het parlement, stond ik voor de keuze: neen antwoorden en in de budgetdebatten meespelen vanop de derde rij. Of ja zeggen en vanop de eerste rij mijn ding doen. Het nadeel is dat ik als voorzitter de consensus binnen het parlement moet vertolken, en dat stemt niet altijd overeen met mijn eigen analyses. Ik heb daar met mijn collega Geert Bourgeois (N-VA) intens over gepraat en uiteindelijk vinden we het beter om maximaal te wegen.”

“Ik durf bijvoorbeeld zeggen dat ik het Europese budget 2020 mee heb aangestuurd. Dat klinkt misschien opschepperig, maar het is zo. Onderzoek, innovatie en veiligheid krijgen meer middelen dankzij mijn werk.”

Premier Sophie Wilmès (MR) wil elk jaar 1,2 miljard euro netto extra betalen aan Europa. Daar bent u dan blij mee, terwijl uw eigen partij vorig week al sprak over een ‘factuur-Michel’?

“Als een regering zo’n groot engagement aangaat, dan moet ze daar de nodige middelen tegenover plaatsen. Waar wil men dat geld vandaan halen? Zeker gezien de toestand van de Belgische begroting is dit een belangrijke vraag.”

Wilmès doet haar partijgenoot en voorganger Michel een plezier op kosten van de schatkist?

“Ik wil dit niet zwart-wit bekijken. Het hangt er allemaal van af waar dat Belgisch geld vandaan komt en waarvoor het dient.”

“Mijn partij is voor een zuinig Europa, maar we vinden dat Europa ook veel voordelen heeft. Neem het digitale verhaal. Daar staan we op een kruispunt. Ofwel ontwikkelt Europa zijn eigen intellectueel kapitaal en doen we mee op het wereldtoneel. Ofwel worden we weggedrukt door de Amerikanen en Chinezen. Daar zijn ze al vertrokken, hoor. We kunnen hen misschien nog bijhalen, maar dan moeten we onze eigen bedrijven nu heel dringend vanuit Europa de kans geven om door te groeien.”

Het begrotingstekort, waar u als ex-minister mee verantwoordelijk voor bent, zal zo alleen groeien.

“Sorry, maar mag ik toch even zeggen dat de regering-Michel mét N-VA erin het begrotingstekort had teruggedrongen tot 0,7 procent van het bbp in 2018. Een heel eind van de weg richting een evenwicht was afgelegd. En als de restregering de maatregelen uit de zogenaamde jobsdeal van 2018 had uitgevoerd, dan stonden we er vandaag ook sowieso beter voor.”

Beter, maar nog altijd slecht.

“Uiteindelijk is er maar één manier om de Belgische overheidsfinanciën op orde te krijgen: de werkzaamheidsgraad (hoeveel mensen tussen 21 en 64 die aan het werk zijn, JVH) verhogen. 

“Je kan belasten en besparen zoveel je wil, de werkzaamheidsgraad is de alfa en de omega. Alle landen met een hoge tewerkstellingsgraad hebben hun begroting op orde. Dan spreken we over 75 procent of meer. Want als de tewerkstellingsgraad 1 procent omhoog gaat, dan staat dat gelijk aan 1,5 miljard winst. Vlaanderen heeft een tewerkstellingsgraad van 76 procent en wil richting 80 procent. Wallonië en Brussel zitten rond 60 procent en doen niets. Het is duidelijk waar er iets moet veranderen.”

Volgens de PS maakt de taxshift – uw stokpaardje – de begroting kapot.

“Dat is gebrabbel van PS-voorzitter Paul Magnette. Geen enkele internationale instelling – de Europese Commissie, het IMF, de OESO – wil dat België de taxshift terugdraait. Magnette wil dat wel, maar wegens een strategische reden. Inhoudelijk vertelt hij onzin.”

In de zomer noemde u regeren met de PS ‘zelfmoord’ voor de N-VA. Toch blijft uw partij smeken om paars-geel. 

“Smeken is niet het juiste woord. De N-VA neemt haar verantwoordelijkheid en heeft de laatste maanden koortsachtig gezocht naar een manier om een paars-gele regering toch mogelijk te maken. Allemaal in het belang van de burgers. Spijtig genoeg durft Magnette zijn verantwoordelijkheid niet nemen en heeft hij de stekker getrokken uit de opdracht van Koen Geens (CD&V). Eerlijk gezegd heeft dat mij toch verrast. Hij neemt daarmee een enorm risico. Want als de bestuurbaarheid van het land straks in het gevaar komt, dan zal dat niet de schuld zijn van de N-VA maar van de PS. Magnette zal het moeten uitleggen.”

De Vivaldi-coalitie of nieuwe verkiezingen: welke optie verkiest u?

“Ik word van geen van beide enthousiast. Ik denk niet dat Vlaanderen voor zo’n linkse coalitie heeft gestemd. Gelukkig zie ik bij CD&V heel wat weerstand tegen deze formule. Vreemd genoeg stelt Open Vld zich een stuk meegaander op.”

“De N-VA is zeker niet bang voor nieuwe verkiezingen. We zullen dan ons palmares uit Michel I voorleggen en uitleggen dat onze partij het land verder wil en kan hervormen. Dat is hét verschil met Vlaams Belang. Die partij is daar niet toe in staat. Nieuwe verkiezingen zullen een uitdaging zijn voor de N-VA, dat besef ik wel. Maar ik geloof niet in een doemscenario.”

Bent u blij dat u naar Europa bent verhuisd?

“Dat zou ik zo niet stellen, maar mijn nieuwe functie is wel intellectueel uitdagend. Het is heel interessant om rechtstreeks contact te onderhouden met mensen zoals IMF-voorzitter Christine Lagarde en EIB-voorzitter Werner Hoyer. Dat zijn de figuren die het Europese maar dus ook het Belgische en Vlaamse economische beleid mee vorm geven.”