Onthoofd, stuurloos en nu ook het slechtste resultaat sinds 70 jaar: wat is er aan de hand met de eens zo machtige CDU van Angela Merkel?

Dat het toch nog dubbele cijfers waren, gisterenavond in Hamburg. Dat was zowat het enige goede nieuws voor de Duitse christendemocraten in de regionale verkiezingen in de noordelijke stadstaat. Met 11,2 procent doet de CDU het nog eens vijf procentpunt slechter dan vijf jaar geleden, de slechtste score in eender welke deelstaat sinds 1951. Een ontnuchterende vaststelling voor een machtspartij die hier in 2004 nog een absolute meerderheid haalde. 

Terwijl de Groenen jubelden (een verdubbeling van hun score tot 24 procent) en de sociaaldemocraten van SPD het verlies konden beperken en de grootste partij bleven (39 procent), mag het voor de CDU duidelijk zijn: de partij van bondskanselier Angela Merkel zit niet goed in haar vel. Der Spiegel doopt de CDU vandaag veelzeggend van Christ-Demokratische Union om in Chaotisch-Demoralisierte Union (‘chaotisch gedemoraliseerde unie’). “Het resultaat is zo catastrofaal, dat zelfs secretaris-generaal Paul Ziemiak, wiens taak het is om zelfs de ergste cijfers toch nog een beetje te verbloemen, toegeeft ‘dat er niets te verbloemen valt’”, schrijft Florian Gathmann, parlementair correspondent in Berlijn.

Directe oorzaak voor de slechte cijfers lijkt het aanhoudende debacle van afgelopen weken te zijn in de oostelijke deelstaat Thüringen. Daar keurde de CDU een liberale minister-president goed, samen met de stemmen van Alternative für Deutschland (AfD). Daarmee was de dam tegen ‘samenwerken met extreemrechts’ voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog gebroken. 

De lokale partij-afdeling werd vanuit Berlijn teruggefloten, dat kon niet verhinderen dat er grote meningsverschillen in de partij bestaan. “In Thüringen is de CDU de voorbije weken zonder ophouden politiek kapitaal blijven vernietigen”, aldus Gathmann. “Dat vliegt de partij nu in het hele land om de oren.”

Thüringen was bovendien de druppel die de emmer deed overlopen voor partijvoorzitster Annegret Kramp-Karrenbauer, de ‘kroonprinses’ van Merkel. Die laatste stelde ‘AKK’ vorig jaar aan aan het hoofd van de partij zodat ze zich daar optimaal kon voorbereiden om volgend jaar kandidaat-kanselier bij de bondsverkiezingen te worden. 

Maar Kramp-Karrenbauer had het moeilijk om de verschillende strekkingen bij elkaar te houden in de grote volkspartij die CDU heet, waarbij stuurmanskunst gevraagd is. Terwijl Merkel de partij sinds het ‘Wir schaffen das’ van 2015 meer naar links liet varen, probeert bijvoorbeeld de steeds invloedrijkere factie ‘Werteunion’ (‘Waarde-unie’) de CDU weer de andere kant op te sturen, op zijn minst een klein beetje richting AfD.

AKK gooide na Thüringen, moe van het geschipper, de handdoek in de ring: ze zou zich geen kandidaat stellen voor het kanselierschap, en ze doet ook afstand van het partijvoorzitterschap. Sindsdien zit de partij met een machtsvacuüm, waarbij de verschillende strekkingen pogen de overhand te halen.

Een CDU zonder duidelijke leiding en profiel is ongezien in Duitsland. De partij toont zich al sinds haar ontstaan na de Tweede Wereldoorlog als de grote volkspartij rechts van het centrum, waarbij stabiliteit voorop staat. De partij leverde de afgelopen 70 jaar gedurende in totaal 50 jaar vijf van de acht bondskanseliers. Jarenlang schommelde ze rond de 50 procent bij de federale verkiezingen. 

Sinds de jaren 80 kalft de aanhang geleidelijk aan af, met een uitzonderlijke heropleving in 2013. Bij de laatste verkiezingen in 2017 volgde met 33 procent de slechtste score sinds 1953, en de peilingen laten met 26 procent van de voorkeuren een verder verlies zien. 

En Merkel mag dan wel de populairste politica blijven in Duitsland, zij trekt volgend jaar de deur achter zich dicht. Enig lichtpunt voor de CDU is dat ook de SPD het op federaal vlak historisch slecht doet en in de peilingen nog amper 16 procent haalt. De Groenen (22 procent in de laatste Sonntagsfrage van ARD) naderen de CDU echter snel, en ook het AfD (14 procent) heeft de wind in de zeilen.

Hoe sneller de CDU dan ook weer aan één zeel kan trekken, hoe beter, beseft wel iedereen. Terwijl pas na de zomer een nieuwe voorzitter zou worden verkozen, is vanmorgen beslist het speciale partijcongres daarvoor te vervroegen naar 25 april. De voorzitter wordt ook de lijsttrekker en kandidaat-kanselier bij de verkiezingen in 2021.

Maar tijdens het congres moet niet enkel over de casting gesproken worden, ook en vooral ligt er een existentiële inhoudelijke vraag voor: hoe moet een krimpende CDU zich in de toekomst positioneren tegenover de extreemlinkse Die Linke en de extreemrechtse AfD? De partijtop blijft voorlopig het mantra aanhouden niet met een van beide partijen samen te werken. Na de reprimande vanuit Berlijn wegens de samenwerking met AfD, verzette de federale CDU zich afgelopen weekend dan ook tegen een nieuw akkoord in Thüringen. Daarbij besliste de lokale afdeling van de christendemocraten een tijdelijke minderheidsregering van een jaar van Die Linke, SPD en Die Grünen te steunen vanuit de oppositie.

Veel lokale partijafdelingen vinden echter dat het in Berlijn wel gemakkelijk is om theoretische bevelen uit te sturen naar de regionale afdelingen, zonder met de praktische gevolgen van de complexe werkelijkheid te moeten omgaan. In Thüringen haalde extreemlinks bij de laatste verkiezingen bijvoorbeeld 31 procent, en extreemrechts 23 procent. Dat zijn meer dan 50 procent van de stemmen die de CDU dus zou moeten negeren. Niet langer houdbaar, klinkt het. 

Of de partij dan zoals de SPD samenwerking met extreemlinks moet toelaten, maar niet met extreemrechts, komt echter ook geen eenduidig antwoord. “Want de deur naar links openzetten, doet de muur aan de rechterkant dan weer afbrokkelen”, analyseert de openbare omroep ARD het vanochtend. Kortom: “De partij beleeft chaotische stuurloosheid.”

De eerste kandidaat die zich officieel heeft gemeld om Kramp-Karrenbauer op te volgen is Norbert Röttgen. Hij is in een eerdere regering minister van Milieu geweest en profileert zich tegenwoordig als buitenlandexpert. Andere mensen die worden genoemd zijn Armin Laschet (minister-president van de deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen), Friedrich Merz (voormalig fractievoorzitter in de Bondsdag) en Jens Spahn (minister van Volksgezondheid). Zij hebben zich nog niet openlijk gemeld als kandidaat.