‘Als ze toen haar conclusies had getrokken, was ze nu heilig verklaard’: Gwendolyn Rutten, de blauwe Icarus

“Als de bal in ons kamp komt, dan gaan we de kans niet laten liggen om een eerste vrouwelijke premier naar voren te schuiven. Ik zal dat met veel plezier doen.” Dat antwoordt Gwendolyn Rutten op 13 mei 2019 wanneer ze in de marge van een persconferentie de vraag krijgt of ze graag de eerste vrouwelijke premier van het land wil worden.

Als er één moment is waarop de ondergang van Gwendolyn Rutten fysiek zichtbaar wordt, dan is het daar op het partijhoofdkwartier. Vicepremier Alexander De Croo staat er ongemakkelijk bij. Hij is al jaren het federale uithangbord van Open Vld en de logische man voor de ‘Zestien’. Nu out Rutten zich plotseling als intern concurrent. Ook naar buiten toe ontstaat het beeld dat Rutten voor zichzelf rijdt. Ver van ideaal op minder dan twee weken voor de verkiezingen.

“Ze zeggen weleens dat politiek een hele moeilijke stiel is. Dat is het ook”, zei Rutten in een videoboodschap die ze verspreidde via Facebook. In dat filmpje kondigde ze aan dat ze – zoals verwacht – geen kandidaat meer is om zichzelf op te volgen als partijvoorzitter. “Ik ben een vrouw van principes”, klonk het. “Als je twee keer op dezelfde stoel bent blijven zitten, dan moet je de fakkel doorgeven.”

Reality check

Aanvankelijk rijdt Rutten nochtans een sterk parcours. Tegen alle verwachtingen in loodst ze haar partij in 2014 in de Vlaamse regering. Het levert haar de titel ‘mirakelvoorzitter’ op. De federale regering-Michel wordt een van de meest liberale regeringen die we de laatste decennia hebben gekend – met dank aan coalitiepartner N-VA. Vriend en vijand erkennen dat zij erin slaagt om de vele haantjes binnen Open Vld terug in hun kot te krijgen.

Maar het tegenvallende kiesresultaat op 26 mei is een realitycheck. Partijgenoot Vincent Van Quickenborne, die na de succesvolle gemeenteraadsverkiezingen in 2018 nog lovend was over Rutten, trekt haar leiderschap openlijk in twijfel. “Open Vld is te veel naar links opgeschoven”, klinkt het in juli. “Ik denk dat het tijd is voor een nieuwe voorzitter.” Het donkerblauwe kamp binnen de partij vreest dat Rutten uit is op een regering met de groenen.

De sluizen gaan pas echt open als Rutten bij de vorming van de Vlaamse regering past voor een exit als Vlaams minister. Ze gokt op het premierschap. “Als ze op dat moment haar conclusies had getrokken, dan was ze nu waarschijnlijk heilig verklaard”, zegt Noël Slangen, politiek columnist voor Het Laatste Nieuws en oud-communicatieadviseur van Open Vld. “Dan had ze verantwoordelijkheid genomen voor de kiesnederlaag, en had ze de kans om later weer op het voorplan te komen.”

Einde van een tijdperk

In plaats daarvan wordt elke beslissing van Rutten gekaderd in haar strijd om het premierschap. Zo wordt haar medewerking aan koninklijk informateur Paul Magnette (PS) alom gezien als een manoeuvre om de Zestien te veroveren, hoewel ze oprecht gelooft dat Open Vld in zo’n coalitie meer kan binnenhalen. N-VA-voorzitter Bart De Wever verwijt Rutten de ziel van haar partij te verkopen. Intussen lopen de spanningen tussen het paars-gele en paars-groene kamp binnen Open Vld op.

Zo laat de exit van Rutten toch een zure nasmaak achter. “Ze was een betere voorzitter dan de laatste zes maanden laten uitschijnen”, zegt politicoloog Carl Devos (UGent). Een onfortuinlijk lot dat ook oud-CD&V-voorzitter Wouter Beke beschoren was. “Van hun generatie partijvoorzitters blijft nu enkel nog Bart De Wever over.”

Voor Open Vld is dit het einde van een tijdperk. De voorbije jaren werd er vaak lacherig gedaan over de ‘vleugels’ en de  ‘goesting’ van Rutten. Eerder dan de liberale ideologie droeg ze een gevoel van optimisme uit. Niet iedereen was het daarmee eens. Zo wil Egbert Lachaert – die met Bart Tommelein, Els Ampe en Stefaan Nuytten bikkelt om het voorzitterschap – terug naar de essentie van het liberalisme, zowel op economisch als op ethisch vlak.

Of dat ook wil zeggen of Open Vld niet in een federale coalitie zonder N-VA stapt, weten we pas na de voorzittersstrijd eind maart. Tot dan wordt er op het federale formatievlak alvast weinig beweging verwacht.