We komen in fase 2: wat doet ons land om het coronavirus te bestrijden?

“Als je vis wil vangen, moet je een net uitgooien. Je moet niet wachten tot de vissen op het strand aanspoelen.” Dat zei een ervaren arts onlangs tegen Jan Eyckmans, woordvoerder van de FOD Volksgezondheid. “Het is een uitspraak die de situatie goed samenvat. Zodra het coronavirus in Wuhan opdook, hebben we het net uitgegooid en zorgen we er dag na dag voor dat de mazen van het net kleiner worden.”

 Het is de FOD Volksgezondheid die op dit moment de aanpak van Covid-19 coördineert. De basis daarvoor dateert van dik vijftien jaar geleden. Na de uitbraak van vogelgriep heeft de Wereldgezondheidsorganisatie aan alle landen gevraagd om zich beter voor te bereiden. Vroeger lagen er grote allesomvattende plannen klaar. Eentje voor de vogelgriep, eentje voor ebola, eentje voor SARS: honderden goedbedoelde bladzijden, die echter niet waterdicht bleken te zijn. Want het ene virus is het andere niet. Door die plannen op de laatste knip te moeten aanpassen, liep de uitvoering vertraging op. Nu liggen er bouwstenen of modules klaar die bij de uitbraak van een nieuw virus, zoals het coronavirus, kunnen worden gecombineerd om sneller en gerichter te reageren. De verschillende quarantainestrategieën lagen klaar, al moest enkel de incubatietijd nog worden bepaald.

Onder Volksgezondheid vallen de Risk Assessment Group en Risk Management Group, die doorheen het jaar regelmatig bijeenkomen. In deze tijden doen ze dat minstens één keer per week fysiek en soms meerdere keren per dag telefonisch. Beide groepen bestaan uit experts en vertegenwoordigers van zowel het federale niveau als de gewesten en gemeenschappen. De Assessment Group evalueert de toestand, de Management Group doet concrete voorstellen aan de minister van Volksgezondheid. Aan die laatste groep hangt ook nog een wetenschappelijk comité, dat speciaal voor het coronavirus in het leven werd geroepen, en alle experts uit de academische wereld verenigt.

Eerste fase

De plannen bevonden zich lang in de eerste fase, waarin geprobeerd werd om het virus zo lang mogelijk weg te houden. “Zodra er sprake was van het virus, hebben we zo snel mogelijk alle Belgische artsen gebrieft over hoe ze een patiënt kunnen herkennen en hoe ze moeten handelen. Dat kon heel snel, omdat we een template hadden klaar liggen. Dat is een voorbeeld van zo’n concrete bouwsteen”, legt Jan Eyckmans uit. Het was ook op voorhand bepaald dat het Sint-Pietersziekenhuis in Brussel en het UZ Antwerpen de referentiecentra zijn. “Zij staan bij ons onder contract en zorgen er – tegen een vergoeding, trouwens – voor dat hun personeel en materiaal altijd klaar is om snel te handelen.”

Tweede fase

Momenteel zijn we aanbeland in de tweede fase, die van containment, indamming. De fase die Italië eigenlijk gemist heeft. Dit stadium treedt in gang wanneer een besmette landgenoot mogelijk secundaire besmettingen heeft veroorzaakt. “Dan moeten we zo snel mogelijk de diagnose van de patiënt stellen, die in quarantaine brengen en behandelen. Daarnaast gaan we onmiddellijk alle contacten van de patiënt inventariseren. Bijvoorbeeld dichte familie en collega’s die aan hetzelfde eiland werken. We gaan die contacteren, informeren en opvolgen. Contact tracing heet dat.” Bedoeling is om de ketting van besmettingen zo snel mogelijk te doorbreken. Infectiologen van het Agentschap Zorg en Gezondheid zijn daarop getraind en zullen meteen in actie schieten.

Derde fase

In de derde fase raken er mensen besmet zonder duidelijke link met een besmettingsbron – zoals nu in Italië gebeurt. Dan is het een kwestie van mitigation: de gevolgen voor de maatschappij zoveel mogelijk beperken. “Als overheid moet je dan over twee dingen goed waken”, zegt Eyckmans. “Enerzijds de capaciteit van ziekenhuizen. Er zijn meerdere technieken om die capaciteit te managen. Stap één is nauwer overleg tussen de verschillende ziekenhuizen, om te bepalen welke patiënt het best waar geholpen wordt. Stap twee is uitstel van alle niet-dringende ingrepen. Is er dan nog onvoldoende capaciteit, dan kan de overheid het overnamebeleid verder verstrengen. Er liggen scenario’s klaar. Wanneer het nodig is, hebben we iedere dag een perfect overzicht van alle beschikbare ziekenhuisbedden.” Het tweede waar de overheid dan moet aan denken zijn massabijeenkomsten. De regering kan bijvoorbeeld beslissen om voetbalwedstrijden af te gelasten.

Steden of dorpen afsluiten noemt Eyckmans voor België “praktisch niet haalbaar en weinig nuttig”, omdat ons land een aaneenschakeling is van dorpen en gemeenten, die bijna in elkaar overgaan. Ook het hele land afsluiten, is niet per se nuttig, omdat besmette personen in een vroeg stadium niet zomaar herkenbaar zijn aan de grens.

“In een derde fase zullen alle actoren uit de economie sowieso mee aan tafel zitten”, zegt Eyckmans. “Op dat moment zullen we heel snel kunnen schakelen, bijvoorbeeld op het vlak van voedselbedeling, mocht er een rush op supermarkten komen. Op voorhand kunnen we dat niet uittekenen.”