De race naar een vaccin tegen coronavirus zal eerder een marathon zijn

Sinds China op 12 januari de volledige DNA-sequentie van het nieuwe coronavirus openbaar maakte, zijn heel wat labo’s wereldwijd druk in de weer: biotechbedrijven, overheidsinstanties, universiteiten of farmareuzen zoals Johnson & Johnson; ze mengen zich allemaal in de race naar een vaccin. “Er zijn minstens acht van die projecten, en allicht nog meerdere in China”, zegt viroloog Johan Neyts (KU Leuven), die met zijn team aan het Rega-Instituut een kandidaat-vaccin ontwikkelt.

“Meerdere teams aan de start, die allen werken met verschillende technologieën, dat is een goede zaak. De meesten hebben intussen wel een prototype”, zegt Neyts, die net aan de lijn hing met het labo van de universiteit van Oxford. “Er wordt heel wat informatie uitgewisseld.”

Het Leuvense prototype-vaccin zit momenteel in de fase van dierproeven bij muizen, waarvan de resultaten over een kleine twee weken verwacht worden. Recentelijk communiceerden twee Amerikaanse biotechbedrijven, Inovio en Moderna, dat hun experimenteel vaccin in april zelfs al naar een ‘fase 1-studie’ kan gaan, de eerste tests bij mensen dus. Ook in China zou een vaccin die tijdlijn volgen.

Kortsluiten

In weekblad The Economist werd het ontwikkelingstempo vergeleken met de ebolacrisis (2013-2016). Toen ging het al snel, nu is het ‘op steroïden’, aldus een vaccinatiefonds. Na de ebolacrisis werd dan ook de privaat-publieke Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI) opgericht. Het doel? Binnen de 16 weken na een uitbraak een vaccin ontwikkelen dat op mensen kan worden getest.

Tests in april zouden die ambitie waarmaken. De middelen die CEPI daarvoor uittrekt, zijn niet min, met onder andere 8 miljoen euro voor Inovio. Maar Neyts schat de werkelijke kost nog veel hoger: “Van start tot finish kost zo’n vaccin al snel 200 miljoen euro voor één speler. Maar dat blijft peanuts in vergelijking met de economische verliezen die nu al gemeld worden, en het menselijke leed.”

Waar ligt die finish ergens? Volgens WHO-topman Tedros Adhanom Ghebreyesus is anderhalf jaar een realistische richtdatum. “Veel meer kan je dit proces niet versnellen, anders ga je de veiligheid of de werkzaamheid hypothekeren”, zegt vaccinatie-expert Pierre Van Damme (UAntwerpen), die aangeeft dat een aantal teststappen bij dier en mens niet over te slaan vallen. “Je kan wel een paar stappen kortsluiten door de motor van een bestaand vaccin, dat eerder getest werd voor een ander virus, te behouden en de carrosserie te veranderen.”

SARS en MERS, de broertjes van het coronavirus, hebben op dat vlak al een kennisvoorsprong opgeleverd. In Leiden werkt de Nederlandse tak van Johnson & Johnson dan weer aan een vaccin dat gebaseerd is op de ebolavaccins die het eerder op de markt bracht. 

“En er zijn initiatieven die nu al klinische proeven uitvoeren met die vaccins, nog voor de resultaten bij dieren gekend zijn”, zegt Neyts. Een beetje vooruitlopen op de zaken dus, om – in het best case scenario – geen seconde te verliezen. “De hoop is dat er tegen de zomer een eerste indicatie is van een vaccin dat werkt.”

Productie

“Voor de huidige epidemie zullen we echter geen vaccin klaar hebben”, zegt hoogleraar vaccinologie Anke Huckriede (Universiteit van Groningen). Zijn al die inspanningen dan futiel? “Neen. Zoals deze epidemie zich nu ontwikkelt, ga ik ervan uit dat het virus een blijvertje wordt. Een vaccin zal dus nodig zijn, en als je straks acht miljard mensen wil beschermen, volgt er nog een gigantische uitdaging: het opschalen van de productie.” 

Op dat vlak kan er weleens een probleem opduiken, zegt het hoofd virale vaccins bij Janssen Vaccines aan Trouw:  “Als we over een paar jaar vaccins willen gaan produceren, moeten we nu al de grondstoffen bestellen. En die komen voornamelijk uit China.”

Volgens Van Damme is het nu vooral zaak om de epidemie te vertragen en te spreiden, onder meer met bestaande virusremmers. Daarover lopen al tientallen klinische studies. WHO wees al naar het potentieel van remdesivir, een medicijn dat oorspronkelijk werd ontworpen tegen ebola, terwijl experts in China malariamiddel chloroquine naar voor schuiven.

Ook KU Leuven verwacht binnenkort een levering van 18.500 actieve bestanddelen van geneesmiddelen – bestaand of in ontwikkeling. “Die stoffen gaan we nu testen op werkzaamheid tegen het nieuwe coronavirus. We zullen op die manier geen specifieke coronavirusremmer vinden, maar mogelijk wel geneesmiddelen die een beetje kunnen indijken”, zegt Neyts. “Alle beetjes helpen voor de meest zieke mensen.”

Marathon

De race naar een vaccin zal eerder de marathon zijn die in de luwte wordt gelopen, maar daarom niet minder competitief. “Bij het ebolavaccin was er weinig return on investment, toch niet financieel. Het ging om ontwikkelingslanden, nu is het wereldwijd. Dat kan tot een opbodverhaal leiden”, zegt Van Damme. Terwijl haast en spoed – in tijden van vaccintwijfel – natuurlijk zelden goed is. Een voorbarig vaccin zou op dat vlak meer schade dan voordeel kunnen brengen.

“We zijn er ons maar beter van bewust dat zo’n vaccin tijd nodig heeft", concludeert Van Damme. “Al is het wel een beetje ironisch dat iedereen nu een coronavaccin verwacht. Voor de gewone griep bestaat een vaccin, maar veel mensen laten zich niet inenten.”