Ratten vermijden andere ratten pijn te doen
Nederlandse onderzoekers hebben aangetoond dat mannetjes- en vrouwtjesratten 'harm aversion' vertonen, een afkeer van kwaad. Het verschijnsel is bij de ratten afhankelijk van het hersengebied dat bij mensen met empathie geassocieerd wordt. Dit geeft aan dat harm aversion diepgeworteld is in onze biologie, en het opent mogelijkheden voor onderzoek naar hoe men harm aversion kan laten toenemen bij bepaalde psychiatrische aandoeningen.
Voor de meeste mensen voelt het niet goed aan om anderen pijn te doen. Dat wordt 'harm aversion' genoemd, een afkeer van kwaad of letsel. Gewelddadige antisociale mensen kennen weinig of geen harm aversion en het is de sleutel tot een normale morele ontwikkeling bij mensen. Maar hoe zit dat bij dieren?
Het idee dat alleen mensen morele gevoelens hebben en dat dieren egoïstisch zijn, wordt vrij algemeen geloofd. In de strijd om het bestaan zouden dieren enkel voor zichzelf en hun kinderen moeten zorgen – niet voor vreemdelingen.
In een nieuwe studie onderzochten neurowetenschappers van het Nederlands Herseninstituut of dit inderdaad het geval is. De onderzoekers gaven ratten de keuze tussen twee knoppen die ze konden indrukken om snoepjes te krijgen (sucrose balletjes).
Nadat de ratten een voorkeur hadden ontwikkeld voor één van de twee knoppen, bouwden de onderzoekers het systeem zo om dat het indrukken van die knop er ook voor zorgde dat een rat in een aangrenzend kooitje een elektrisch schokje kreeg via de vloer. De rat die de schok ontving, reageerde door piepend te protesteren.
De ratten verminderden sterk het gebruiken van hun favoriete knop, zo gauw het verkrijgen van een snoepje ook betekende dat hun soortgenoot pijn leed. Dit gold zowel voor ratten waarmee ze hun kooi gedeeld hadden als voor een totale vreemdeling. Als de ratten zelf de elektrische schokjes ervaren hadden, was het effect nog duidelijker.
In bijkomende experimenten bleek dat de ratten hun favoriete knop ook minder gebruikten zelfs als die twee keer meer snoepjes afleverde dan de andere. Er bleken echter grenzen te zijn aan hun harm aversion, want als de favoriete knop drie keer zoveel sucrose balletjes opleverde, gebruikten de ratten hem wel weer volop.
"Net als mensen hebben ratten dus een afkeer tegen het pijn doen van anderen", zei dokter in de psychologie Julen Hernandez-Lallement, de eerste auteur van de studie en een onderzoeker bij het Nederlands Herseninstituut.
Hersengebied dat oplicht bij empathie
Om te ontdekken of er overeenkomsten waren tussen harm aversion bij ratten en mensen, gingen de onderzoekers nog een stapje verder.
Bij mensen heeft fMRI-onderzoek (functionele MRI, een techniek waarbij beelden van de actieve hersenen kunnen gemaakt worden) laten zien dat de cortex cingularis anterior, een gebied tussen de twee hersenhelften in, oplicht wanneer mensen empathie ervaren voor de pijn van iemand anders.
De onderzoekers hebben recent aangetoond dat diezelfde regio bij de rat zogenoemde emotionele spiegelneuronen bevat – zenuwcellen die de pijn van een andere rat overbrengen op zenuwcellen die pijn registreren van de getuige zelf.
In de nieuwe studie verminderden ze de hersenactiviteit in deze regio van de rat door een lokaal verdovingsmiddel toe te dienen. De onderzoekers zagen dat ratten in dit geval stopten met te vermijden de naburige rat pijn te doen voor snoepjes. Hun empathie voor de pijn van hun soortgenoten bleek dus verdwenen of onderdrukt te zijn.
“Dat mensen en ratten hetzelfde hersengebied gebruiken om pijn bij anderen te voorkomen, is opvallend. Het laat zien dat de morele motivatie die ons ervan weerhoudt om andere mensen pijn te doen, evolutionair oud is, diep geworteld zit in de biologie van ons brein en gedeeld wordt met andere dieren”, zei doctor Valeria Gazzola, één van de senior auteurs van de studie en groepsleider bij het Nederlands Herseninstituut.
Zijn ratten echt altruïstisch?
Betekent dit dat ratten daadwerkelijk geven om het welzijn van andere ratten? Die vraag is moeilijk te beantwoorden zeggen de onderzoekers.
“Misschien stoppen ratten wel met het indrukken van de knop omdat ze het vervelend vinden om een andere rat te horen piepen – wij vinden het immers ook niet prettig om een baby te horen huilen tijdens een lange vlucht. Misschien stoppen ze omdat ze het echt vervelend vinden voor hun soortgenoot. We weten niet of ratten een egoïstische of altruïstische motivatie hebben. Maar we weten ook niet altijd wat de motivatie van mensen is achter hun goede daad”, zei professor Christian Keysers, eveneens een groepsleider bij het Nederlands Herseninstituut en de 'corresponding author' van de nieuwe studie.
“Wat het motief ook is, dat we een mechanisme delen met ratten dat antisociaal gedrag voorkomt, vind ik erg fascinerend. We kunnen nu alle krachtige tools van de neurowetenschappen gaan gebruiken om te ontdekken hoe we harm aversion in antisociale patiënten kunnen laten toenemen.”
Er is immers nog maar weinig bekend over wat ervoor zorgt dat wij anderen geen pijn willen doen, en er is geen effectieve medicatie tegen geweld bij psychopathische criminelen, die geen afkeer hebben van kwaad.
De nieuwe studie is gepubliceerd in Current Biology. Dit artikel is gebaseerd op een persbericht van het Nederlands Herseninstituut.
Een filmpje (Engels) van het Nederlands Herseninstituut over het onderzoek.