Vriend en vijand over Sophie Wilmès: ‘Haar premierschap is de grote leegte’

Een potemkindorp, zo omschrijft N-VA-voorzitter Bart De Wever de federale regering onder leiding van premier Sophie Wilmès (MR). “Puur façade. Als je de deur opendoet blijkt er achter die kartonnen gevels niets meer te zitten. De grote leegte”, fulmineerde De Wever drie weken geleden in een interview met Het Laatste Nieuws.

Voor de mensen zonder een diploma geschiedenis: het woord potemkindorp verwijst naar Grigori Potemkin, de grote liefde van tsarina Catharina de Grote en tevens haar belangrijkste politieke raadgever. Tijdens een bootreis van de keizerin door het net geannexeerde Oekraïne liet Potemkin prachtige gevelfaçades bouwen op de rivieroevers om haar een gunstig beeld te geven van de kolonisatie. In werkelijkheid was het armoe troef in de streek.

Gaat de vergelijking tussen de regering-Wilmès en een Russische luchtspiegeling op? Verbergen de eerste vrouwelijke premier en haar ploeg de grimmige werkelijkheid – dat dit land politiek en financieel de afgrond nadert – onder een dunne laag vernis?

Er zijn weinig politici die De Wever resoluut tegenspreken. “De regering-Wilmès is het bewijs waarom we zo snel mogelijk een volwaardige regering nodig hebben”, zegt Joris Vandenbroucke (sp.a). “Michel I was al slecht en deze restant is niet beter. Soms is het moeilijk om niet cynisch te worden. Ons begrotingstekort loopt steeds verder op en er gebeurt niets. Nog even en België hoort bij de slechtste leerlingen in Europa.”

“De regering-Wilmès is een vreselijke regering, met zelfs autoritaire trekjes”, vindt VB-voorzitter Tom Van Grieken. “Hoe valt het anders te verklaren dat de premier van een ontslagnemende regering ons land snel engageert om ruim een miljard euro extra te betalen aan Europa? Dat doet ze alleen om Charles Michel (MR) te plezieren.”

The duty of the opposition is to oppose. In het geval van radicaal-rechts hoe harder, hoe liever. Maar ook binnen de drie overgebleven regeringspartijen is niemand verliefd op Wilmès I. “De omstandigheden waarin deze regering moet werken, zijn heel lastig”, reageert Egbert Lachaert, fractieleider en kandidaat-voorzitter van Open Vld. “Je mag niet veel verwachten van deze regering. Ze is ontslagnemend. Ze vertegenwoordigt geen meerderheid. Dan kun je alleen je best doen en het land gaande houden.”

Het klopt: de regering-Wilmès bevindt zich in een hachelijke positie. Ze mag amper beleid voeren omdat ze ontslagnemend is. Bovendien vertegenwoordigen MR, Open Vld en CD&V sinds de verkiezingen in mei nauwelijks een kwart van de bevolking. Achtendertig van de 150 Kamerzetels, dat is een historisch klein draagvlak. België heeft sowieso weinig ervaring met minderheidskabinetten. Je moet al teruggaan tot de jaren 70: de regering-Tindemans I met christendemocraten en liberalen.

Wilmès I moet dus voetballen met schoenen waarvan de veters aan elkaar zijn vastgestrikt. Maar dat is niet alles. Vandenbroucke: “Bij sommige ministers vraag ik me af hoe ze hun dagen vullen”, zegt Vandenbroucke. “Koen Geens (CD&V) en Alexander De Croo (Open Vld) doen nog moeite om in de Kamer correct vragen te beantwoorden. Maar er zijn er anderen die bijna hersendood lijken. Wilmès heeft niet het gezag om iedereen bij de les te houden. We zien of horen haar niet.”

“De ontslagnemende regering gedraagt zich dubbel”, zegt Peter De Roover, N-VA-fractieleider in het parlement. “Er zijn ministers die aanmodderen. Maar tegelijk zoeken sommigen de rand van hun bevoegdheden op. Wilmès hoort daarbij.” Ook De Roover verwijst naar de discussie over de Europese meerjarenbegroting.

Premier Wilmès draait intussen vier maanden aan de knoppen van het land. Op 27 oktober 2019 verschijnt ze op het Paleis om als eerste vrouwelijke premier ooit de eed af te leggen. Een mijlpaal, haar naam gaat de annalen in, maar in de Wetstraat zelf begrijpt iedereen dat dit niet de reden achter haar benoeming is. Die is minder fraai.

Wilmès volgt haar partijgenoot Michel op, die na een lange lobbycampagne het voorzitterschap van de Europese Raad beet heeft.

Michel verlaat opgelucht zijn eigen zieltogende regering.

Sinds de exit van N-VA in december 2018 omwille van het VN-migratiepact verkeert die in een staat van ontbinding. Premier Michel voelt zich verraden en vernederd door de partij van De Wever. Tegen medestanders laat hij zich ontvallen dat het allemaal de schuld is van staatssecretaris Theo Francken: “Theo werd gek”. Samengevat: Michel kan niet snel genoeg zijn verhuisdozen vullen.

Over Michels opvolging wordt in de regering een rondje gepokerd. In principe kunnen de overgebleven Vlaamse partijen, CD&V en Open Vld, zijn functie claimen. Maar dat gebeurt niet. De partijen raken het tijdens een marathonvergadering van de ministerraad niet eens over een kandidaat. Geens toont ambitie, maar de Vlaamse liberalen zien het premierschap liever in de blauwe rangen blijven. Bovendien bestaat er bij de CD&V-leiding weinig animo om ‘de Zestien’ op te eisen. Na de zware verkiezingsnederlaag willen ze bij CD&V liever een poos in de luwte blijven.

Piek

Zo komt Wilmès, de onbekende begrotingsminister, in beeld als compromisfiguur.

“Niemand had verwacht dat zij deze rol zou krijgen”, zegt politicoloog Carl Devos. “Vier maanden later moet je besluiten dat haar premierschap de grote leegte is. Uiteraard werkt ze in een moeilijke situatie. Maar ze heeft niets eens geprobeerd om er iets van te maken. Om zich een crisismanager te tonen. Om de leiding te nemen. In mijn ogen kun je proberen en mislukken, maar ze heeft niets gedaan. Ze heeft aangemodderd.”

Haar onervarenheid speelt wellicht een rol. Het is lang zoeken naar een politicus wiens carrière zo steil oploopt als die van Wilmès. In 2014 is ze als MR-schepen van financiën in Sint-Genesius-Rode nog een nobody. De paar keer dat ze in de regiopagina’s van de Nederlandstalige kranten opduikt, gaat het om fouten in de begroting van de faciliteitengemeente. Er moet in extremis bijgeleend worden.

Pas na de verkiezingen van 2014 maakt Wilmès haar intrede in de Kamer, als de opvolger van Didier Reynders. Wilmès zelf haalt op de Brusselse MR-lijst 4.300 stemmen. Een jaar later al schuift ze door naar de regering. Daar vervangt ze Hervé Jamar. Die wordt – onder lichte dwang van Michel – de nieuwe Luikse gouverneur. In zijn ultrakorte bestuursperiode heeft Jamar iets te veel kemels geschoten. Waaronder: “Dit is mijn eerste begroting, ik begrijp er al veel van, maar nog niet alles.”

Michel rekent erop dat Wilmès – de dochter van Philippe Wilmès, een voormalige professor economie aan de UCL – haar cijfers wel op een rij houdt. Wat ze ook doet. Wilmès rijdt een onopvallend maar degelijk parcours. Collega’s prijzen haar gestructureerde aanpak. Ze is een plichtsbewuste politica, die haar plaats in de regering kent, namelijk onderaan de voedselketen. De problemen met de begroting zijn moeilijk in haar schoenen te schuiven. Daarvoor heeft ze te weinig macht.

Niet dat ze met zich laat sollen. Een karaktertrek van Wilmès die regelmatig genoemd wordt: ze heeft een sterke wil. Ze kan scherp zijn. In Vlaanderen wordt dit soms vertaald als een anti-Vlaams sentiment. “Ik heb haar op nog niet veel diepzinnige gevoelens jegens Vlaanderen betrapt”, zegt De Roover. “Gezien haar verleden mag dat ook niet verbazen. In de Brusselse Rand heeft ze een kwalijke reputatie.”

Een verwijzing naar haar kandidatuur op de provinciale lijst van Union des Francophones in 2012. En naar het laatste interview van Geertrui Van Rompuy-Windels als schepen in Sint-Genesius-Rode. De vrouw van Herman Van Rompuy legt in 2017 haar mandaat neer. Naar eigen zeggen door aanhoudende pesterijen van collega’s en in het bijzonder van Wilmès. “Zij was de ergste”, zegt Van Rompuy-Windels. “Ik moest maar iets aankaarten of de repliek was: ‘Waar val jij ons mee lastig?’”

Binnen de regering wordt dit ‘fransdolle’ verwijt weggewuifd. Tijdens ministerraden, waar het ertoe doet, is daar nooit iets van te merken, luidt het. Een minister maakt zich boos: “Die demonisering van Franstalige politici is zo gemakkelijk. Met premier Elio Di Rupo (PS) heeft N-VA destijds net hetzelfde gedaan. Wie trapt daar nog in?”

Ook Louis Michel, de vader van, verdedigt Wilmès als premier ad interim. “Ze doet het uitstekend”, oordeelt de ancien. “Elle fait un job remarquable. Ze handelt steeds kalm, sereen en integer. Ze is geen demagoog, maar straalt juist vertrouwen uit. Ze verspilt haar tijd niet met anderen te beledigen, maar is steeds respectvol en empathisch.”

Tegelijk heeft Wilmès weinig gedaan om de Vlaamse harten te veroveren.

Sterfhuis

Wilmès spreekt goed Nederlands maar haar Vlaamse mediaoptredens zijn op één hand te tellen. In het dossier van de Europese Green Deal heeft ze de Vlaamse eis om meer klimaatgeld niet gesteund. Volgens een aantal bronnen zelfs tegengewerkt. In de discussie rond de Europese meerjarenbegroting heeft ze zonder veel overleg haar akkoord gegeven om jaarlijks 1,2 miljard euro extra vrij te maken voor de toekomstige werking van de Europese Unie. Terecht of onterecht: met haar coulante houding wekt Wilmès minstens de schijn dat ze Europees president Michel een cadeau doet.

Wanneer Wilmès zich krachtdadig toont en de Joodse karikaturen op Aalst Carnaval veroordeelt als “gevaarlijk voor het samenleven”, kaatst N-VA de bal meteen terug. De partij noemt Wilmès – wier moeder joodse is – een “groteske overdrijving”. Volgens Vlaams minister Ben Weyts “lijkt ze maar niet te beseffen wat er in Vlaanderen leeft”.

Op veel ruggensteun moet Wilmès ook niet rekenen. De ervaren rotten in de regering zoals De Croo en Geens lijken hun eigen ding te doen in de regering. Na het vertrek van N-VA heeft De Croo zijn kleine portefeuille uitgebreid met het monsterdepartement Financiën. Zijn bakje zit vol. Geens blijft zichzelf: een vaardig maar enigmatische minister. En het coronavirus heeft niet Wilmès maar wel minister Maggie De Block (Open Vld) vol in beeld gebracht. Ze bestrijdt de crisis met haar gekende rechttoe rechtaan aanpak.

Voor het overige houdt Wilmès I ergens het midden tussen een kribbe en een sterfhuis. Absolute groentjes op het hoogste niveau zoals Philippe Goffin, David Clarinval (beiden MR) en Nathalie Muylle (CD&V) worden aangevuld met ministers die wellicht nooit meer een topmandaat zullen bekleden in de Wetstraat, zoals François Bellot, Marie-Christine Marghem, Daniel Bacquelaine (alledrie MR) en Philippe De Backer (Open Vld). Die laatste twee hebben hun afscheid al officieel aangekondigd.

Meerdere regeringsbronnen benadrukken dat Wilmès haar best om deze ‘exotische’ ploeg bijeen te houden. Er wordt aangehaald dat de aanslepende formatie de zaken echter niet vergemakkelijkt. In sommige scenario’s blijven MR, Open Vld en CD&V straks partners, maar in andere niet. Zo is het moeilijk om vertrouwen op te bouwen.

“Intern houdt Wilmès zich staande. Ze beschikt over veel dossierkennis en is intelligent genoeg”, analyseert Bernard Demonty, chef politiek van de Franstalige krant Le Soir. “Maar naar buiten toe slaagt ze er niet in om zichzelf en haar regering te profileren. Ook niet ten zuiden van de taalgrens. Ik denk dat veel Brusselaars en Walen nog altijd denken dat Michel onze premier is. De coronapaniek is een goed voorbeeld. Michel zou die altijd hebben aangegrepen om zichzelf op te werpen als de crisismanager van het land.”

“Ik heb de indruk dat de ministers in de ontslagnemende regering vooral met zichzelf bezig zijn”, zegt Devos. “Als buitenlandminister (Goffin, JVH) om de twee dagen ergens opduiken met een camera in je zog, dat is mooi meegenomen als er straks verkiezingen aankomen, maar is het land daarmee gebaat? Ik had liever gezien dat de regering-Wilmès een noodbegroting had opgemaakt. Natuurlijk kun je geen tekort van 12 miljard euro wegsaneren in lopende zaken. Maar je kunt het bloeden wel stoppen.”

Een hoge liberale bron countert: “Onze problemen van vandaag zijn terug te brengen tot de beslissing van N-VA om de regering te laten vallen voor het VN-Migratiepact. Iets wat trouwens in geen enkel ander land gebeurd is. Sindsdien zit alles geblokkeerd. Een noodbegroting opstellen, dat klinkt eenvoudig. Maar als je daar nieuwe partijen in wil meekrijgen, moet je hen ook iets kunnen aanbieden. Het is niet de schuld van Wilmès dat er geen noodbegroting is. Dan weet je niet hoe politiek echt werkt.”

“Als je niets doet, is het fout. Maar als je iets doet ook”, vult Lachaert aan. Zelf wil de premier niet reageren. Ze bewaart liever de discretie, verduidelijkt haar kabinet.

Want ondanks dit alles is de regering-Wilmès niet uitgespeeld. Meer zelfs: de ontslagnemende regering wordt steeds meer gezien als de uitweg uit de crisis.

Het zit zo: sinds de harde ‘non’ van PS-voorzitter Paul Magnette tegen een paars-gele coalitie blijven er maar twee opties meer over. Een Vivaldi-coalitie met de socialisten, liberalen, groenen en christendemocraten. Of vervroegde verkiezingen. Het probleem van de Vivaldi-formule is dat die voor CD&V en Open Vld inhoudelijk te ver naar links neigt. Bovendien beschikt deze coalitie niet over een meerderheid in Vlaanderen.

De ontslagnemende regering met de steun van socialisten en groenen opwaarderen tot een volwaardige ‘noodregering’ kan een tussenoplossing zijn. Dat is Vivaldi, maar net even anders. “We hebben altijd aangegeven dat we het centrum als vertrekpunt willen voor een regering”, reageert Lachaert. “Het is een feitelijke vaststelling dat de partijen die in de ontslagnemende regering zitten een centrumas vormen.”

Wilmès heeft het belletje horen rinkelen. Volgens verschillende bronnen heeft haar kabinet de laatste weken regelmatig de voelsprieten uitgestoken. Haar voorstel zou zijn om een volwaardige noodregering op poten te zetten met een beperkt programma en een beperkte houdbaarheidsdatum. Bijvoorbeeld één jaar. Haar belangrijkste argument: het is dit of nieuwe verkiezingen. En daar zit niemand, behalve het VB, op te wachten. De economische impact van het coronavirus voert de druk verder op.

Twijfel

Of er een doorbraak komt, is onduidelijk. Wilmès moet hiervoor – in samenspraak met de huidige informateurs Patrick Dewael (Open Vld) en Sabine Laruelle (MR) – een deal uitdokteren. Vooral CD&V lijkt niet van plan om zich zomaar te laten ‘vastzetten’ in een upgrade van de ontslagnemende regering. In een opiniestuk op zijn website schrijft Geens donderdag dat het “de hoogste tijd” is voor “een nieuwe architectuur voor België”. Voor MR is een communautaire hervorming taboe.

Ook binnen sp.a en Groen blijven er twijfels. “We stellen geen veto’s. We willen het over de inhoud hebben. Maar meedoen om mee te doen, daarvoor passen we”, zegt Vandenbroucke. “We gaan centrumrechts niet depanneren. Er moet ook voor ons iets op tafel liggen straks.” In de woorden van de nieuwe voorzitter Conner Rousseau deze week in Knack: “Het moet afgelopen zijn met onze hoererij met de macht.”

Een ding lijkt wel zeker: als er een noodregering komt, zal Wilmès die leiden. Er blijft twijfel over haar carrure. ‘Kan ze zo’n onuitgegeven formule leiden? In deze omstandigheden? Met N-VA en Vlaams Belang in haar nek?’ Maar niemand anders lijkt zich geroepen te voelen om de Zestien op te eisen. Tegelijk wil MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez Wilmès absoluut op post houden. Zij is zijn federale uithangbord. Met Michel en Reynders in Europa is de MR-spoeling dun.

“Wilmès heeft bewezen dat ze het kan”, vindt pa Michel. “Ik ben grote fan van haar. Mijn zoon heeft meteen haar talent gezien. Ze is competent, maar geen tafelspringer. Zo iemand heb je nodig. Ze heeft ook getoond hoe ze België kan vertegenwoordigen op het internationale niveau. Elle est très rassurante et totalement capable.”

Niet iedereen is zo enthousiast. “Om een plaats te krijgen tussen zwaargewichten als Michel, Di Rupo, Van Rompuy en Yves Leterme, zal Wilmès zich meer moeten smijten”, vertelt Demonty. “Een volwaardig premierschap is nog iets heel anders dan een premierschap in lopende zaken.”

“Ik zie een noodregering alleen werken in een beperkte vorm, terwijl de formatie verder loopt”, zegt Devos. “Wilmès moet op zoek gaan naar losse partners in het parlement om de belangrijkste dossiers te stemmen. Als ze haar ontslagnemende regering wil opmonteren tot een volwaardige regering, zal het fout lopen. Want dan krijg je een onmogelijk debat over het regeerakkoord en de samenstelling van de regering. Ik ben bang dat je van een ezel geen koerspaard kunt maken. In het beste geval een boerenknol.”