Een beperking tonen op tv, hoe doe je dat (niet)?

Het zal weinigen zijn ontgaan, maar zondag begint het nieuwe seizoen van De mol. Een van de tien deelnemers heet Christian, komt uit Brussel en is 26 jaar oud. Dat hij daarnaast ook dwerggroei heeft, is minder van belang. Hij is er vooral als mollenvanger annex potentiële mol. Op één kijk je op maandagavond nog steeds naar Down the road. Daarin gaat Dieter Coppens op roadtrip met een groep mensen met het syndroom van Down. Een reeks waarvoor de term ‘hartverwarmend’ wel lijkt uitgevonden. Wie nog een derde aanrader wil: vanaf dit weekend kan je in de bioscoop naar De Stig, de docufilm over de bikkelharde revalidatie van ex-wielrenner Stig Broeckx.

Die drie voorbeelden hebben op het eerste gezicht weinig met elkaar te maken, maar hebben toch een raakvlak. Bij alledrie speelt de factor ‘beperking’ een rol, al benaderen ze die alledrie op een eigen manier. Is dat op dat vlak een schot in de roos, of letten we beter op als we zulke onderwerpen benaderen?

“Als er mensen met een beperking op tv komen, zie je vaak dezelfde aanpak: een zorgende benadering, die soms aanleunt bij een onuitgesproken ocharme-sfeertje”, zegt Patrick Vandelanotte. Hij is coördinator van vzw Grip, de mensenrechtenorganisatie voor mensen met een beperking in Vlaanderen. Die zorgende, in vaktermen caritatieve benadering, herkent hij ook deels in Down the road. “Dit programma zorgt wel voor een positieve beeldvorming, maar je ziet toch weer een leider of opvoeder boven die groep staan. Dat voelt alsof die mensen een soort apart zijn, alsof ze minder meetellen.” 

De Stig is dan weer helemaal anders qua aanpak. Het vertelt het verhaal van een bikkelharde revalidatie, een waarvan niemand weet waar het eindpunt ligt. Een verhaal dat aanspreekt en aantrekt, al zijn daar ook kanttekeningen bij te maken. “Een beperking wordt vaak gelijkgesteld met een lijdensweg, of een aftakeling", zegt Tina Goethals, doctor in de orthopedagogiek. Zij voerde onderzoek naar de beeldvorming rond mensen met een handicap. “Natuurlijk kan een beperking gepaard gaan met pijn, of met een lichaam dat niet mee wil. Maar het is ook meer dan dat.”

Inclusief

Dan staan er al minder vraagtekens bij het voorbeeld van De mol. Christian werd aangekondigd als deelnemer, over zijn beperking wordt niets gezegd. “We hebben Christian geselecteerd omdat hij een uitstekende kandidaat is”, zegt Lies Maesschalk van Vier. “Dat hij een beperking heeft, hebben we heel bewust niet vermeld in de communicatie. Daar gaat het hier niet om.”

“Een perfect voorbeeld van hoe het moet. De mol focust niet op de gebreken, maar op de talenten", juicht Vandelanotte, al houdt Goethals nog een slag om de arm. “Een positieve, inclusieve aanpak. Maar veel hangt af van hoe dit in beeld wordt gebracht. De belangrijkste vraag is dan: zou je een situatie op dezelfde manier in beeld brengen, mocht die man of vrouw geen beperking hebben?”

Het debat over deze beeldvorming houdt de Vlaming misschien niet elke dag bezig, maar is er wel eentje met veel nuances. Grip mag dat geschakeerde verhaal volgende week ook in het Vlaams Parlement uit de doeken doen. Dat in het kader van de debatten over een nieuwe VRT-beheersovereenkomst. Dat standpunt vindt alvast steun bij Vlaams Parlementslid Maurits Vande Reyde (Open Vld): “Waarom zou iemand met een beperking geen weerman of schermgezicht kunnen worden?” 

Het zijn opmerkingen waar de VRT naar wil luisteren, laat een woordvoerder weten. Al ziet men daar ook goede voorbeelden, zoals de aanpak in Durf te vragen op één. Daarin werden heikele vragen over mensen met een beperking door hen zelf beantwoord. “De VRT is al goed bezig, maar moet die weg blijven bewandelen”, zegt Vandelanotte. “We moeten Stephen Hawking als voorbeeld nemen. Die werd niet opgevoerd als mens met een beperking, maar als een enorme expert. Zo moet men het aanpakken.”