De meest kafkaiaanse burenruzie van ons land gaat over bomen: ‘Ik zal dan maar mijn huis verkopen zeker?’

Alain De Coessemaeker (55) was vier toen zijn moeder stierf. Hij heeft haar nooit echt gekend. “Misschien komt het daardoor”, oppert hij. “Dat ik de natuur ben gaan beschouwen als mijn moeder.”

Alain woont in zijn ouderlijk huis, bouwjaar 1955. Hier groeide hij in de jaren 1970 op met zijn drie zussen. Er gaapt een kloof van 6 jaar tussen Alain en zijn jongste zus. In het rijhuis in de Vondelstraat 58 in Assebroek, Brugge, is de tijd blijven stilstaan. Het behangpapier, de kadertjes aan de muur, de pruttelende gaskachel. Het is een soort binnenshuis-Bokrijk dat ons laat zien hoe mensen vroeger leefden.

Zijn vader, overleden in 1986, moet ergens halfweg de jaren 1950 de kerselaren en de pruimelaar hebben geplant, met het idee dat het zijn kinderen nooit zou ontbreken aan vers fruit en lekkere confituur. “Mensen leefden in die tijd meer met de natuur dan nu”, zegt Alain. “De bomen zijn een deel van me.”

Vanuit zijn tuintje wijst hij het dak aan van zijn in mei overleden buurvrouw Marcella V.d.B. op nummer 56. “Ziet u die pinnen op de nok? Dat is tegen de vogels. Ze wilde geen vogels op haar dak. Ze strooide blauwe korrels op haar terras tegen de slakken, waardoor af en toe ook een vogel daarin hapte en stierf. Dan gooide ze het kadavertje over de muur. Mijn kerselaren lokken veel vogels, dat is waar – vogels houden van kersen. Ik word daar altijd blij van, te kijken en te luisteren naar de vogels die kersen eten. Het zijn witbuik-kersen, van die zoete geel-rode.”

Liefdevol betast hij een tak. “Kijk, de eerste knopjes al. Het wordt lente.”

De man van Marcella V.d.B. was rijkswachter, de militaristische voorloper van onze federale politie. In 1987 kwam hij om het leven toen ergens boven Limburg zijn sportvliegtuigje botste met een straaljager van de luchtmacht.

Alain: “De straaljager was in fout. Mijn buurvrouw heeft twintig jaar geprocedeerd tegen de Belgische staat, en uiteindelijk heeft ze gewonnen. Opeens reden haar kinderen met dure auto’s. Toen is ze tegen mij beginnen procederen. Ze zei dat ze last had van vallende bladeren. Dat ze vier keer per jaar haar dakgoot moest reinigen. Ze wist mijn buren van nummer 60 ervan te overtuigen om mee te procederen, want mijn bomen ontnamen hun tuin zonlicht. In eerste instantie vroegen ze me om te snoeien. Wat ik deed. Ik snoeide en ik snoeide. En vroeg: is het nu goed? Nee, het was nooit goed.”

Pad naar boven geduwd

Op 14 december 2011 rond elf uur is het druk in de Vondelstraat te Assebroek.

Daar staan negen mensen druk gesticulerend met elkaar te discussiëren: buurman rechts Ludo T., buurvrouw rechts Frieda M., hun advocate, Marcella V.d.B., haar advocaat, Alain zelf, zijn advocate, de Brugse vrederechter Joris Lievens en zijn griffier. Het is de bedoeling dat de vrederechter overgaat tot een ‘plaatsopneming’. Strikt genomen bestaat zijn taak erin neutrale vaststellingen te doen, en eventueel ook te bemiddelen.

Over de tuin van Alain noteert de vrederechter in het proces-verbaal: ‘De tuin van de heer Alain De Coessemaeker heeft een totaal gebrek aan onderhoud.’
Over die van de buren rechts: ‘Goed onderhouden achtertuin.’

Marcella V.d.B. heeft haar tuin grotendeels betegeld, maar laat de vrederechter vaststellen dat ‘de wortels van de bomen in de tuin van de heer De Coessemaeker haar pad naar boven hebben geduwd’.

Omtrent bomen, en waar je die mag planten, hebben we in ons land artikel 35 van de wet van 7 oktober 1886 die zegt: ‘Hoogstammige bomen mogen slechts op twee meter van de scheidingslijn tussen twee erven worden geplant.’ Deze twee meter moet worden gemeten tussen de grens van het erf en het middelpunt van de boomstam. Met de lintmeter erbij telt de vrederechter in de iets meer dan vijf meter brede tuin van Alain maar liefst tien bomen die op minder dan twee meter staan van ofwel het muurtje links ofwel het muurtje rechts.

Maar. Er is ook een wetsartikel dat zegt dat zodra een boom 30 jaar oud is, niemand kan worden verplicht om hem om te hakken.

Alain: “Ik heb nooit anders geweten dan dat die bomen daar stonden, en ik ben 55. Hoe kan ik dat bewijzen? Een bomenexpert? Ja, dat was een optie. Er zijn biologen die vrij exact de leeftijd van een boom kunnen vaststellen, maar de rechter wilde er niet van weten en ik wilde geen problemen met mijn buren. Het liefst wilde ik gewoon overeenkomen. Dus overdacht ik de mogelijkheden om mijn bomen te verplaatsen.”

Descartes

Op 14 juni 2012 veroordeelt de vrederechter Alain tot het “rooien en ontwortelen” van de tien bomen tegen ten laatste 15 december van dat jaar. Daarna geldt een dwangsom van 100 euro per dag vertraging. Hij moet ook 179,68 euro betalen voor de dagvaarding, 67 euro verplaatsingsvergoeding voor de vrederechter en zijn griffier en 400 euro als rechtsplegingsvergoeding.

Alain tekent beroep aan maar dat draait anders uit dan gehoopt. Een Brugse rechtbank verhoogt de dwangsom tot 1.000 euro per dag. Met enkele milieuactivisten rijpt bij Alain een sluw plan. Het vonnis zegt: rooien. Als je dat woord opzoekt in de Van Dale, krijg je: ‘Met wortel en al uit de grond halen.’

Alain: “Wel honderden keren hebben mensen mij gevraagd waarom ik die bomen niet gewoon heb omgehakt. Tja, dat kan ik niet. Het zijn levende wezens. Ze zuiveren onze lucht, voederen de dieren en houden onze planeet in leven. Je kunt mij ook niet vragen een dier te doden, want dat doe ik niet.

“De wet van 1886 was geïnspireerd op de in die jaren hoog gewaardeerde Franse filosoof René Descartes. Hij stelde de mens centraal en beschouwde alle andere wezens als zielloze decorstukken. Ik denk dat we intussen tot andere inzichten zijn gekomen. Nergens in de wet staat trouwens iets over wat een goed of slecht onderhouden tuin is. Sommige mensen vinden een Engelse tuin leuk, anderen zien liever een Franse.”

Op 24 februari 2015 wordt de Vondelstraat afgesloten voor alle verkeer. Een gigantische oplegger met hijskraan komt aangereden en stopt voor het nummer 58. Twee jaar zijn Alain en enkele boomactivisten bezig geweest met het tot onder de wortel uitgraven van vijf esdoorns en een treurwilg.

Alain: “Dat is een hoop werk, weet u. Als je zo’n boom uitgraaft, komt er grondwater, dat je dan moet wegpompen. De hijskraan heeft de bomen uiteindelijk helemaal over het dak van het huis gehesen. Ze zijn in een bos in Zedelgem terug aangeplant. De vier kerselaars die te dicht tegen de omheining aan stonden, hebben we ook uitgegraven en met een katrol wat meer naar het midden getrokken.”

Knevelarij

In november 2014 voert de federale politie een huiszoeking uit in het Brugse vredegerecht. Er loopt een onderzoek naar ‘knevelarij’ tegen de in 2013 met pensioen gegane vrederechter Joris Lievens, zijn griffier en de nieuwe vrederechter, Thierry Begeyn.

Als een vrederechter een situatie ter plaatse gaat bekijken, mag hij een verplaatsingsvergoeding aanrekenen van 11,53 euro vanaf 1 kilometer, 17,30 euro van 5 tot 10 kilometer en 33,50 euro eens voorbij de 10 kilometer. Joris Lievens moest geregeld op bezoek in een psychiatrisch centrum in Beernem om er door zijn rechtbank onder bewindvoering geplaatste oudjes te bezoeken. Hij bezocht meestal meerdere oudjes tegelijk, maar rekende voor elk van hen apart de maximale verplaatsingsvergoeding aan.

Hij regelde zo voor zichzelf een maandelijks extraatje van 800 euro. Na de pensionering van Lievens zette Begeyn deze manier van werken voort.

Bij het hof van beroep in Gent sleepte het onderzoek vijf jaar aan. Eind vorig jaar werden de twee magistraten en een griffier schuldig bevonden aan knevelarij. Begeyn ontsnapte aan zijn straf omdat hij zonder enig bewustzijn van schuld het systeem van zijn voorganger zou hebben voortgezet.

Justitiewatcher Jan Nolf, in die tijd zelf vrederechter in Roeselare, heeft daar zo zijn twijfels over: “Het was binnen onze beroepsgroep een publiek geheim. Als je werd benoemd in het kanton Brugge 1, was je op slag de best betaalde vrederechter van het land. Volgens wat wij hoorden, ging het om veel meer dan 800 euro per maand.”

863.327 euro

Een gewone sterveling mag voor woon-werkverplaatsingen 0,3653 euro per kilometer aanrekenen. De wetgever gaat er kennelijk van uit dat als een vrederechter zich dient te verplaatsen, dit een hoogst omslachtig en ceremonieel gegeven is.

Tussen de Kazernevest 4, het adres van de vrederechtbank, en de Vondelstraat 58, ligt 1,2 kilometer. Volgens Google Maps kun je de afstand te voet afleggen in vijftien minuten en per fiets in vier. Vrederechter Joris Lievens had voor zijn plaatsbezoek op 14 december 2011 dus tweemaal 11,53 euro (voor zichzelf en zijn griffier) moeten aanrekenen. Hij rekende 67 euro aan, zoals vermeld in het pv van het bezoek.

Jan Nolf: “Alain De Coessemaeker had zich burgerlijke partij kunnen stellen op het proces tegen de vrederechters. Het feit dat ook hij het hoogste tarief kreeg aangerekend, toont aan dat men het misbruik maar gedeeltelijk heeft geopenbaard.”

Alain liet het blauwblauw.

“Ik ben niet zo’n klager”, zegt hij. “Het zou een leukere wereld zijn als mensen een beetje minder tegen elkaar liepen te klagen. De hele operatie om die bomen te verplaatsen, heeft me iets van een 18.000 euro gekost. Daarmee hoopte ik te bereiken dat er een einde kwam aan het geklaag.”

Het vonnis is dus uitgevoerd, maar meer dan twee jaar te laat, en tegen 1.000 euro per dag kan zo’n dwangsom aardig aantikken. Toen de laatste boom was verplaatst, was de rekening voor Alain De Coessemaeker opgelopen tot 863.327,95 euro.

Alain: “Ik wist wel dat er elke dag 1.000 euro bijkwam, maar het had iets irreëels. De finaliteit was, dacht ik, dat die bomen werden verplaatst, en dat is gebeurd. Oké, iets later dan voorzien, maar zo’n boom uitgraven zonder de wortels te beschadigen, dat gaat echt niet van vandaag op morgen.”

We bellen aan bij mijnheer T. en mevrouw M., de buren van nummer 60.
Hij: “Bwa, eigenlijk zijn we niet meer zo met die zaak bezig.”
Zij: “We hebben alles in handen gegeven van de advocaat.”
Hij: “Het gaat al lang niet meer over de bomen. Ze zijn verplaatst, we kunnen niet zeggen dat ons zonlicht nog wordt belemmerd.”
Zij: “We willen wel graag onze onkosten terug. Want dat loopt op, na acht jaar. Advocaten die moeten worden vergoed. Alain heeft in de loop der tijd talloze keren beloofd dat hij wat ging doen aan die bomen. En het was altijd weer wachten, wachten. Moest er wéér worden gebeld naar de advocaat zodat die een brief ging schrijven. Ik denk dat Alain oogkleppen draagt. Hij ziet alleen zijn bomen.”
Hij: “Ik vind het jammer. Vroeger kwamen wij goed overeen.”

Enorme geste

Het conflict is nu gereduceerd tot een poging tot bemiddeling over hoeveel Alain moet betalen aan wie. Daar zijn de advocaten van de buren sinds eind 2015 over aan het onderhandelen met de schuldbemiddelaar die Alain kreeg toegewezen.

Het overlijden van mevrouw V.d.B. leek de zaak te vereenvoudigen, maar dat was niet zo. Marcella V.d.B. had twee zonen en twee dochters. Als erfgenamen erfden zij haar claim en procederen verder. In plaats van drie procespartijen en drie advocaten zijn het er nu zes.

Mijnheer T. en mevrouw M. lieten al weten gerust te willen schikken voor 20.000 euro. Langs de andere kant eisen de vier partijen samen 49.000 euro. Vanwege schade aan het tuinpad, advocatenkosten en de stress die Marcella V.d.B. in de laatste jaren van haar leven moest doorstaan.

Alain: “In de rechtbank argumenteerde een van de advocaten dat de bomenkwestie mogelijk haar levenseinde heeft versneld. Weet u hoe oud ze is geworden? 92.”

Tegen de achtergrond van een dwangsom van 863.327 euro snappen de buren niet hoe 69.000 euro anders kan worden beschouwd dan als een enorme geste en an offer you can’t refuse.

Op 18 oktober van vorig jaar hakte het arbeidshof in Gent finaal de knoop door. In een arrest stelde het hof dat “de verkoop van de woning de enige mogelijke oplossing is om op evenwichtige wijze tegemoet te komen aan de verzuchtingen van alle partijen”.

Een gedwongen verkoop. Alain heeft het lastig met het idee. De afgelopen jaren propte hij al eens al zijn spullen in een rugzak. “Dan trok ik wat rond in de natuur”, zegt hij. “Ik kan met weinig leven, ik heb al eens wekenlang op de Canarische Eilanden rondgetrokken en leefde enkel van wat mensen mij te eten gaven. Het is ook lastig om hier de godganse dag te zitten. Soms denk ik: ik zal mijn huis maar verkopen zeker?”

Crowdfunding

De wet van 1886, op grond waarvan Alain is veroordeeld, bestaat weldra niet meer. Na een amendement van Kamerlid Stefaan Van Hecke en de steun van Groen en Ecolo kreeg justitieminister Koen Geens (CD&V) in het Parlement voldoende steun voor een hertekening van het burgerlijk wetboek. Hierdoor kunnen rechters bij burenruzies niet langer met een tik van de hamer de kettingzaag doen aanrukken. De rechter moet voortaan rekening houden met het leefmilieu, de landschappelijke waarde en erfgoedwaarde van een boom. De nieuwe wet, die eerstdaags in Het Staatsblad verschijnt, kwam er nadat Stefaan Van Hecke hoorde over het verhaal van Alain.

“Mijn voornaamste doel heb ik bereikt”, zegt Alain. “Bomen zijn nu beter beschermd dan vroeger.” Rest die centenkwestie.

Enkele sympathisanten hebben een crowdfunding opgestart: ‘Help bomenvriend Alain zijn woning te behouden!’ Wat eigenlijk wil zeggen: hark voldoende centen bij elkaar om de geldhonger van vijf Brugse advocaten te stillen. In anderhalve maand tijd brachten 55 mensen al 1.960 euro bij elkaar. Binnenkort moet op een ultieme verzoeningszitting bij de vrederechter worden beslist of er wordt gewacht op verdere donaties, dan wel of er wordt overgegaan tot een gedwongen verkoop.

De rechter die daarna uiteindelijk moet beslissen, is Thierry Begeyn.