Van de Bijbel tot het coronavirus: quarantaine en afzondering als middel tegen ziekten

Ruim 16 miljoen Italianen zijn nu afgezonderd in gebieden in het noorden van het land, vooral dan in Lombardije, de plaats waar het coronavirus het hardst heeft toegeslagen. Eerder had China de miljoenenstad Wuhan in quarantaine geplaatst en een groot gebied in de provincie Hubei afgesloten. 

Dat is allemaal drastisch, maar niet nieuw. In de Bijbel staan referenties aan zieke mensen die afgezonderd moeten worden om verspreiding van ziekten tegen te gaan. Geestelijken en overheden waren altijd beducht voor de verspreiding van besmettelijke ziekten, ook al omdat die de economische en militaire slagkracht van een staat konden aantasten. (Lees verder onder het schilderij).

In het jaar 549 verbood de Byzantijnse (Oost-Romeinse) keizer Justinianus de toegang tot zijn grondgebied en zeker Constantinopel voor mensen die uit gebieden kwamen waar de pest huishield. Het ging om een van de zwaarste epidemieën van pest, waarbij een groot deel van de bevolking van Europa zou omkomen. In de Arabische wereld - waar de geneeskunde toen op een hoog niveau stond - verplichtte de kalief al-Walid in 707 dat het nieuw gebouwde ziekenhuis in Damascus een aparte afdeling moest hebben voor melaatsen. Omstreeks 1200 werden melaatsen onder invloed van de kerk in Europa verplicht geïsoleerd in "leprozenhuizen" of "leprozenkolonies". 

In 1348 woedde in grote delen van Europa de builenpest of "Zwarte Dood". Die kwam vanuit Azië via de Zijderoute en schepen van Italiaanse handelssteden Europa binnen en verspreidde zich erg snel. Meer dan 25 miljoen mensen zouden de volgende jaren daarbij omkomen. (Lees verder onder de houtsnede).

Maatregelen drongen zich op. In 1374 verdreef de hertog van Milaan Bernabo Visconti alle pestlijders uit zijn stad om afgezonderd in de bossen "te sterven of te genezen". Het eerste kwam het vaakst voor. De handelsrepubliek Ragusa (Dubrovnik, nu in Kroatië) aan de Adriatische Zee legde in 1377 aankomende schepen de verplichting op om 30 dagen voor anker te blijven liggen vooraleer mensen of lading aan land mochten worden gebracht. In Venetië werd dat later opgetrokken tot 40 dagen ("quaranta giorni"), van waar het woord quarantaine is afgeleid. Andere steden zoals Genua en Marseille volgden al spoedig dat voorbeeld.

Later werd op een eiland in de lagune van Venetië een "lazaretto" opgericht, waar mensen met besmettelijke ziekten verplicht in afzondering moesten gaan leven. De verspreiding van melaatsheid en pest werd niet verhinderd, maar de sterftegevallen in Venetië lagen toen beduidend lager dan elders in Europa en en ook dat voorbeeld vond navolging. Gelijkaardige maatregelen werden genomen toen later de gele koorts en syfilis toesloegen in Europa. (Lees verder onder de foto).

De pest van 1348 inspireerde ook de Italiaanse schrijver Giovanni Boccaccio tot zijn meesterwerk "Decamerone". In dat fictiewerk vluchten een aantal mannen en vrouwen uit angst voor de pest weg uit de stad Firenze om in vrijwillige afzondering in een villa op het platteland te gaan wonen. Om de tijd te vullen, vertellen ze tien dagen lang elk een verhaal. Boccaccio verloor zijn vader en veel familie en vrienden aan de pest en beschrijft de epidemie van 1349 uit de eerste hand. 

Vrijwillige quarantaine kwam evenveel voor als verplichte. Een bekend voorbeeld is het Engelse dorp Eyam dat zich tijdens een latere pestepidemie in 1665 vrijwillig afsloot om de omgeving niet te besmetten. Ongeveer de helft van de inwoners overleefde de ziekte. Twee jaar tevoren had koning Karel II de verplichting opgelegd dat alle schepen die naar Londen kwamen 40 dagen lang in de Thamesmonding voor anker moesten blijven liggen. 

Meer recent is de "pestmuur" die in 1721 in de Vaucluse in Zuid-Frankrijk werd opgericht om de verspreiding van de ziekte vanuit het kustgebied rond Marseille te voorkomen. In 1821 stuurde de Franse regering 30.000 soldaten om de grens met Spanje via een "cordon sanitaire" af te sluiten toen in dat land een uitbraak van gele koorts woedde. In de Verenigde Staten nam een Congres in 1874 een wet aan die quarantaine verplichtte voor zieke nieuwkomers. Immigranten vanuit Europa passeerden decennialang via het kleine Ellis Island vlak bij New  York. Wie ziek was, werd daar een tijd in quarantaine gehouden of werd de toegang geweigerd.

Vrijwillig of niet, quarantaine en afzondering zijn nooit een pretje. Naast de onzekerheid over de eigen gezondheid en die van geliefden, dreigt er ook een gevoel van isolatie en verveling, zoals de Belgen die onlangs in hun hotel in Tenerife of op cruiseschepen konden ondervinden. Voor dat laatste biedt Boccaccio's Decamerone misschien een uitweg. 

In "Het Journaal" licht viroloog Marc Van Ranst het nut van quarantaine toe: