Smurfin tackelt seksisme met expo in Atomium
Hoe verhoudt Smurfin zich tegenover gender(on)gelijkheid. En wat hebben Stranger Things en Ocean’s 11 met dat laatste te maken? In het Atomium wordt vanaf deze week ‘samen gesmurft voor gendergelijkheid’. Rode draad is het befaamde Smurfin-principe.
Ze is drie appels groot, blauw, draagt hakschoenen en heeft de perfecte blonde coiffure. Twee verdiepingen lang duikt ze in elke hoek op. Om aan te kaarten dat vrouwen nog steeds minder verdienen dan mannen, vrouwen in familiefilms minder vaak werken dan mannen of dat regeringen vooral mannenclubjes zijn.
Smurfin als symbool voor gendergelijkheid? Het klinkt raar, maar helemaal van de pot gerukt is het niet. Dat zit zo: toen de blondine in 1967 aan het volledig uit mannen bestaande smurfenvolkje werd toegevoegd, wist haar maker Peyo niet hoe snel hij de kritiek van zowel zijn echtgenote als van allerhande vrouwenbewegingen moest pareren. Munitie was er immers te over, en er werd mee geschoten vanaf Smurfins allereerste verschijning.
Om te beginnen waren er de negentien vrouwonvriendelijke ingrediënten waarmee Gargamel haar in zijn toverketel tot leven wekte, en die alle één voor één werden opgesomd in het weekblad Robbedoes/Spirou. Het ging om onder meer ‘een behoorlijke dosis vooringenomenheid, drie krokodillentranen, de hersenen van een garnaal, een deel koppigheid en een overmaat aan verkwistendheid’.
Toen Nine, Peyo’s vrouw, die passage in het stripblad aantrof, nam ze geen genoegen met haar mans uitleg dat het een grapje betrof. “Ik was boos, vond het opsommen van die ingrediënten een vergissing, want ik vond er heel wat van terug bij mannen”, zei ze in 2011 in deze krant. “Een voorbeeld: toen Smurfin haar voet brak, droegen alle smurfen haar beurtelings op een brancard naar het dorp. Zij riep hen dan voortdurend toe niet te veel naar links te gaan, niet te snel te rennen, enzovoort. Ik verzeker u: mijn man deed nét hetzelfde als hij als passagier bij mij in de wagen zat. (...) Nu ja, uiteindelijk kon ik er toch mee leven. Het was bedoeld als een vette knipoog.”
Stammentwist
Maar daar stopte het niet bij. Vrouwengroepen hekelden het feit dat Smurfin geen borsten had. Al kon Peyo dat niet verhelpen. Franse censuur lag aan de basis daarvan. Kritiek kwam er ook op het feit dat de smurfen al die tijd in harmonie leefden met elkaar totdat Smurfin op de proppen kwam, jaloezie en nijd aanwakkerde en een halve stammentwist veroorzaakte.
En diezelfde Smurfin moest het nieuwe symbool van de Verenigde Naties worden inzake gendergelijkheid? “Net om een verantwoordelijke ambassadrice te worden moest Smurfin aan zelfonderzoek doen en evolueren”, zegt Julie Almau, directrice van het Atomium. “En dat deed ze. De Smurfin van nu is niet meer die van vroeger. Ze is ondernemender, zaait niet langer tweedracht en soms neemt ze zelfs de taken van Grote Smurf over. Ze is ook niet langer de enige smurfin van het dorp.”
Almau refereert aan de rode draad van de expo: het Smurfin-principe. Die term werd in 1991 door The New York Times-journaliste Katha Pollitt gehanteerd om het mannenclubje aan te duiden dat geflankeerd werd door een enkele vrouw – inclusief alle stereotypen – in tv, film, populaire literatuur en strips. Of het nu The Muppets (Miss Piggy), Star Wars (Princess Leia), de eerste seizoenen van The Big Bang Theory (Penny) of Super 8 (Alice) betrof, de boodschap was dat mannen de norm waren, vrouwen de uitzondering of variatie.
In 2011 breidde ze dat principe uit met Amerikaanse tv-ankers. “Er is slechts één Rachel Maddow (MSNBC-anker, red.). En dan is er die hele mannelijke line-up.” Ook Netflix-serie Stranger Things voegde zich recenter bij de lijst. Eleven is daarin het enige meisje, en toen zij in seizoen twee even achterwege bleef, verscheen meteen een andere leeftijdsgenote, klonk het.
Desastreus voor het zelfbeeld van meisjes, wist Pollitt. “Dat soort seksisme in de voorschoolse cultuur vervormt zowel jongens als meisjes. Op hetzelfde moment dat kleine meisjes vol bewondering kijken naar prinsessenkleren, leren ze hun bewustzijn te splitsen en filteren ze hun dromen en ambities via jongenskarakters.” En “jongens, die zelden geconfronteerd worden met verhalen waarin mannen een kleine rol krijgen, leren daardoor een simpele les: meisjes doen er niet toe.”
Versmurfte affiches
Anno 2020 wilde Atomium-directeur Almau met Studio Peyo net dat Smurfin-principe nieuw leven inblazen. Op de expo – door Almau liever installatie genoemd “omdat ze is opgesteld op plaatsen waar mensen moeten wachten” –, hangen nu talloze vervrouwelijkte en ‘versmurfte’ affiches van Stranger Things, The Muppets of Ocean’s 11. Op elk daarvan staat Smurfin centraal.
De affiches worden geflankeerd door korte teksten waarin wordt aangetoond hoe slecht het is gesteld met de aanwezigheid van vrouwen in politiek, maatschappij en cultuur. Maar niettemin eindigt alles met ‘evoluties die in de juiste richting smurfen’. Vrouwelijke leiders die vaker als intelligent voorgesteld worden dan mannelijke, bijvoorbeeld: 81 procent ten opzichte van 62 procent. Of tv-shows voor kinderen waarin het aantal heldinnen groeide van 42 procent in 2008 naar 52 procent in 2018.
Almau: “Deze installatie is vooral gericht op kinderen, want zij worden als eerste met dit principe geconfronteerd. En zij zijn degenen die dat kunnen veranderen.”
Kleine Smurfin, grote doelen loopt nog tot de herfst. Info: www.atomium.be.