Check: Hoeveel Europees geld heeft de Turkse president Erdogan nu al echt gekregen uit de vluchtelingendeal?

Maandagavond ontmoette de Turkse president Erdogan de voorzitter van de Europese Raad Charles Michel. Hij onderstreepte nog maar eens dat hij meer Europees geld verwacht om de Syrische vluchtelingen op te vangen.

De dag voordien had Erdogan zijn land toegesproken: “‘Wij hebben al 40 miljard dollar aan steun uitgegeven (voor de opvang van vluchtelingen, red.), terwijl de Europese Unie een onvergelijkbare som van 3 miljard euro heeft uitgetrokken.” De Turkse president verwijt Europa dat het zich niet aan de afspraken houdt.

Heeft de Turkse president een punt? We duiken in de rekeningen, en checken de twee bedragen die hij noemt.

Dat de vluchtelingencrisis Turkije al 40 miljard dollar heeft gekost, heeft Erdogan al eerder gezegd. In oktober vorig jaar bijvoorbeeld: “Wij hebben 3,6 miljoen vluchtelingen opgevangen - meer dan gelijk welk ander land - en 40 miljard dollar uitgegeven om hen onderwijs, gezondheidszorg en huisvesting te bezorgen."

Waar die som vandaan komt, is niet echt duidelijk. Dat was het in het verleden evenmin, toen Erdogan het had over 10 miljard dollar (in maart 2016), of 30 miljard (in november 2017). De Turkse oppositiepoliticus Kemal Kilicdaroglu kloeg het gebrek aan transparantie daarover in het parlement aan: “Zelfs een kruidenier houdt een boekhouding bij met inkomsten en onkosten. Maar hier weet niemand het”.

Exacte cijfers vinden, is inderdaad aartsmoeilijk. Dat ondervonden we zelf. Nadat een eerste online zoektocht niets opleverde, vroegen we rapporten op die de cijfers zouden kunnen staven bij het hoogste financiële auditorgaan van Turkije, het Turkse Court of Accounts. En ook aan Fatih Tuna, woordvoerder van de Turkse regeringspartij AKP, vroegen we per e-mail om verduidelijking. Beide vragen bleven voorlopig onbeantwoord.

Een journalist van het online magazine Al-Monitor deed dan maar zelf de oefening. Hij extrapoleerde de officiële cijfers voor 2017 (toen er volgens de Turkse regering 7,2 miljard dollar besteed werd aan humanitaire hulp voor Syriërs in Turkije) en voor de periode van 2013-2017 (toen er 21 miljard dollar uitgegeven werd aan humanitaire hulp). Op die manier berekende hij dat de Syrische vluchtelingencrisis grofweg 24 miljard dollar zou kunnen hebben gekost, of iets meer dan de helft van wat president Erdogan claimt. Maar opnieuw: dat is een erg ruwe schatting, bij gebrek aan beter.

Sowieso kunnen we besluiten dat de vluchtelingencrisis Turkije miljarden euro’s heeft gekost. Dat erkent ook Europa. In oktober 2015, bij de aankondiging van de nakende deal, onderschreef Europa de Turkse schattingen dat de Syrische vluchtelingencrisis Turkije toen al 7 miljard euro had gekost. Veel minder dan de cijfers die Erdoğan tegenwoordig hanteert, maar nog steeds bakken geld.

Wat ons bij de volgende vraag brengt: hoeveel geld heeft Europa daarvoor toegestopt aan Turkije?

De vluchtelingendeal die Europa en Turkije met elkaar afsloten in 2016, houdt meer in dan enkel een Europese cheque. Zo beloofde de EU de visumvoorwaarden voor Turken te versoepelen en de toetreding van Turkije tot de EU te versnellen. Europa zou ook telkens één erkende vluchteling van Turkije overnemen per uitgeprocedeerde migrant die Turkije terugnam.

Maar goed, we hebben het hier over het geld.

Europa had veel meer beloofd dan de 3 miljard euro waar de Turkse president het over heeft. Dubbel zoveel om precies te zijn: 6 miljard euro, gespreid over twee schijven.

De eerste schijf van 3 miljard moest ten laatste in 2017 toegekend zijn aan concrete projecten, de tweede schijf in 2019.

Voor dat geld effectief betaald wordt, doorloopt het enkele stappen. Eerst wordt het toegewezen (“allocated” heet dat in de officiële documenten van de Europese Commissie, voor wie graag eens zelf de bronnen van dit stuk doorploetert). Dan pas kunnen er contracten afgesloten worden met de organisaties die het geld ontvangen (“contracted”). En pas daarna zal het uitgekeerd worden (“disbursed”). Op dit moment is nog maar 4,7 miljard euro van de 6 miljard gecontracteerd.

Maar met geld dat in contracten vastgelegd is, kan je nog niet naar de winkel.

Volgens de Europese Commissie (EC) is er al 3,2 miljard euro uitbetaald aan (projecten in) Turkije. Europa en Turkije zijn het dus min of meer eens, hoewel Erdogan afrondt naar onderen.

Dat geld gaat niet integraal rechtstreeks naar de Turkse schatkist. Een deel van het budget gaat, in overleg met Turkije, naar humanitaire organisaties die zich inzetten voor de vluchtelingen in Turkije (zodat zij niet hoeven te vluchten uit Turkije). Voor die eerste schijf van 3 miljard euro ging het om 1,4 miljard, net iets minder dan de helft.

Het merendeel van die eerste schijf (1,6 miljard euro) werd echter in overleg met Turkije toegewezen aan “projecten die de vluchtelingen ten goede moeten komen”. Dat geld kan in sommige gevallen naar de Turkse staat gaan. Zo werd in juni 2016 20 miljoen euro uitgetrokken voor de Turkse kustwacht.

Een ander deel van dat geld ging wél rechtstreeks naar de vluchtelingen. Neem nu het ESSN-project, de betaalkaart voor Syrische vluchtelingen waar Europa 16 euro per maand op stort per familielid. Die kan enkel in Turkije gebruikt worden en exclusief voor basismiddelen, zoals voedsel of gezondheidszorg. Volgens het Turkse Rode Kruis hebben intussen meer dan 1,5 miljoen Syrische vluchtelingen zo’n kaart (gehad).

In het kader van de vluchtelingendeal heeft Europa inderdaad tot nu toe 3,2 miljard euro uitbetaald aan (projecten in) Turkije. Dat is iets meer dan de helft van het vooropgestelde totaalbedrag, en een fractie van de kosten die Turkije al geïnvesteerd heeft in de opvang van de Syrische vluchtelingen. Hoe hoog dat bedrag dan weer is, is met de bronnen die voorhanden zijn niet te verifiëren.