Jarenlang vormde Jean-Marc Nollet met Zakia Khattabi het voorzittersduo van Ecolo, tot ze in juli haar afscheid aankondigde. Khattabi had haar zinnen gezet op een post als rechter bij het Grondwettelijk Hof.

Maar in januari haalde Khattabi niet de vereiste tweederdemeerderheid in de Senaat. Na een anticampagne door de N-VA en Vlaams Belang kwam ze bij de geheime stemming enkele stemmen tekort. De N-VA verweet haar het verhinderen van een repatriëring in 2013, maar het politierapport van het incident sprak dat tegen.

Door de mislukte stemming werd de vacature heropend. Tegen de verwachtingen in stelt Khattabi zich nu opnieuw kandidaat. ‘Voor ons was het evident om haar opnieuw voor te dragen’, zegt Ecolo-covoorzitter Nollet. ‘Maar zij heeft haar tijd genomen om na te denken. Ze heeft vele mensen gesproken, in de politieke en juridische wereld. Van hen kreeg ze alleen maar steun.’

Waarom is ze opnieuw kandidaat? Khattabi werd door een verkozen parlement weggestemd.

‘Wat er op 17 januari is gebeurd, was ongezien. Dat vereist een ongezien antwoord. Zakia heeft alle kwaliteiten om rechter bij het Grondwettelijk Hof te worden. Ze beantwoordt aan alle voorwaarden. Mijn boodschap aan de senatoren is om haar te beoordelen op haar kandidatuur, en niet op de karikatuur die sommigen van haar hebben gemaakt.’

Heeft ze haar kans niet al gehad?

‘Er zijn belangrijke argumenten waarom we haar opnieuw voordragen. Ten eerste: een grote meerderheid was voor haar kandidatuur. Ze kwam slechts twee stemmen tekort. Daarbij komt dat geen enkele kandidatuur voor het Grondwettelijk Hof ooit zo persoonlijk is gespeeld.’

‘Het was een agressieve seksistische en racistische campagne die de N-VA tegen haar lanceerde, waarbij leugenachtige info werd verspreid. Dat creëerde een verziekte context in januari. Sommige senatoren vertelden ons dat ze daarom twijfels hadden. Bovendien weigeren we om Zakia te laten instrumentaliseren voor een communautair conflict.’

Dat zijn zware beschuldigingen. Wat was er racistisch en seksistisch aan de campagne?

‘Kijk naar de banner die de N-VA had gemaakt.’

Daarop stond ‘Stop Khattabi, geen activiste die juridische beslissingen tegenwerkt in het Grondwettelijk Hof’. Wat is daar racistisch aan?

‘De hele context was racistisch.’

In november stemde de N-VA voor de benoeming van Yasmine Kherbache (SP.A) bij het Grondwettelijk Hof, ook een vrouw met migratieroots.

‘Dan kan goed zijn, maar ik percipieerde de N-VA-campagne als racistisch en seksistisch. Het druipt ervan af. Maar het staat iedereen vrij om dat anders te beoordelen.’

Vooral Vlaamse partijen hebben problemen met de voordracht van Khattabi. Begrijpt u dat?

‘Zakia wil zich ter beschikking stellen van de staat. Ze heeft als partijvoorzitter in de hoogste regionen van de politiek vertoefd. Ze is een echte staatsvrouw. Ze heeft regeerakkoorden gesloten, onder meer in Brussel. Dat was met Vlaamse partijen. Het is natuurlijk evident dat Zakia overtuigingen heeft. Ze is een politica.’

Waarom zit u hier haar kandidatuur te verdedigen, en niet zijzelf?

‘Na haar vertrek als voorzitter is ze uit de media en van de sociale netwerken verdwenen. Maar ze is bereid om verantwoording af te leggen tegenover de assemblee die haar moet verkiezen. Ze wil haar kandidatuur verdedigen en het foute beeld over haar herstellen. Daarom heeft ze aan het bureau van de Senaat gevraagd of er een hoorzitting kan georganiseerd worden. Dat is nog nooit gebeurd voor de benoeming van een ex-parlementslid.’

Ecolo staat als partij voor transparantie. Er waren al voor de eerste stemming vragen over haar kandidatuur. Waarom antwoordde ze toen niet op die vragen?

‘In de Senaat was al afgesproken om voor de kandidaat-rechters van het Grondwettelijk Hof geen hoorzittingen te houden, nog voor ze zich kandidaat gesteld had. Maar het is waar dat ze het proactief had kunnen voorstellen.’

Hebt u garanties dat ze het deze keer wel haalt?

‘Er is overleg geweest met de andere partijen, behalve met Vlaams Belang en de N-VA. We hadden het fiat van de andere partijvoorzitters, onder wie die van Gwendolyn Rutten (Open VLD) en Georges-Louis Bouchez (MR). Ik zie niet in waarom dat engagement er vandaag niet meer zou zijn.’

Die toezegging heeft vorige keer ook niet tot succes geleid.

‘Nu zijn er nieuwe elementen, met onder meer de voorgestelde hoorzitting. Door collega’s van mij is er ook met de Senaatsfracties zelf overlegd.’

Is er een link tussen die afspraken en de federale formatie?

‘Er zijn nog steeds geen federale onderhandelingen gestart, dus dit kan er onmogelijk deel van uitmaken. Maar ik heb er met andere voorzitters wel opnieuw over gesproken.’

Wat als ze het niet haalt op 20 maart?

‘Dat kan ik me niet inbeelden. Haar opnieuw wegstemmen zou ons een gevaarlijke pad opsturen. En met ons, bedoel ik diegenen die belang hechten aan de rechtsstaat. Het kan diepe instabiliteit veroorzaken. Het zou het Grondwettelijk Hof en de rechtsstaat in gevaar brengen.’

‘Op twintig maart gaat het niet enkel over Ecolo en Zakia, maar ook over het functioneren van onze instellingen. Het Grondwettelijk Hof is beschadigd. We willen dat de instelling opnieuw in ere hersteld wordt.’

Khattabi is geen juriste. André Alen, de Nederlandstalige voorzitter van het Grondwettelijk Hof, pleitte ervoor om enkel nog juristen bij het Hof te benoemen.

‘De regels zijn duidelijk: het is geen vereiste. Ik ben zelf geen jurist, maar weet wel dat het niet kan om regels te veranderen tijdens een lopende procedure. In het Hof zaten tot nu toe negentien ex-parlementsleden. Daarvan waren er zes geen jurist, dus een derde. Onder hen was Jean-Paul Snappe, de rechter die Zakia zou vervangen. Het is dus helemaal niet uitzonderlijk. Overigens: van die zes zijn er vier zelfs voorzitter van het Hof geweest.’

‘Zakia heeft trouwens veel ervaring met Justitie. Ze was vicevoorzitter van de commissie-Justitie in Senaat, en zetelt nu in die commissie in de Kamer. Een job als rechter bij het Hof is de voortzetting van dat engagement. Ze wil de waarden van de democratie en rechtstaat dienen. Ze heeft meer respect voor de instellingen dan zij die valse beschuldigingen hebben geuit tegen haar.’

Vond u het pleidooi van Alen gepast?

(twijfelt) ‘Een toespraak verandert de wet niet, ook al is die uitgesproken bij een prominente instantie. Wij staan open voor een debat over de benoemingsregels. Maar wij zijn er geen voorstander van om enkel nog juristen te benoemen. Het is helemaal niet zo bijzonder om in bepaalde gevallen een beroep te doen op lekenrechters. Dat gebeurt ook in arbeids- en ondernemingsrechtbanken en in hoven van Assisen.’

Ecolo staat normaal gezien erg kritisch tegenover politieke benoemingen.

‘Zeker. Maar er is een groot verschil tussen deze zaak en wat we doorgaans begrijpen onder politieke benoemingen. De wet legt expliciet op dat er bij het Hof plaats is voor ex-politici. Hun aanwezigheid is niet enkel wenselijk, maar ook vereist. Uiteraard zijn we niet tegen zulke benoemingen. Deze post hoort Ecolo toe, dat stelt zelfs de N-VA niet in vraag. Wij hebben altijd kandidaturen van andere partijen gerespecteerd.’

Is Khattabi de post beloofd toen ze afscheid nam als voorzitter?

‘Nee. Dat kan ook niet, want binnen Ecolo was er een interne procedure, waarin ze het heeft gehaald van andere kandidaten.’