Hoe 5 miljoen mondmaskers konden verdwijnen: ‘De overheid is er met open ogen ingelopen’

Een levering van vijf miljoen mondmaskers die ten laatste zondagavond in ons land moest aankomen, is in rook op gegaan. Na een klacht van de FOD Volksgezondheid loopt er een opsporingsonderzoek bij het parket van Brussel naar mogelijke oplichting door de Turkse fabrikant die deze zou leveren. De bestelling maakte deel uit van een openbare aanbesteding, die volgens een spoedprocedure verliep.

De eerste vragen in het parlement over mondmaskers waren op 28 januari, twee dagen voor de Wereldgezondheidsorganisatie de corona-uitbraak uitriep tot een internationale noodsituatie. In de Kamercommissie Volksgezondheid vroegen verschillende parlementairen aan minister Maggie De Block (Open Vld) of er voldoende mondmaskers voorradig waren.

De openbare aanbesteding van de FOD Volksgezondheid dateert van donderdag 5 maart. Het is een aanbesteding voor chirurgische maskers en een voor FFP2-maskers, die aan hogere eisen moeten voldoen. 

Op dat moment moet het snel gaan. De overheidsopdracht is met spoed goedgekeurd door de ministerraad, zo blijkt uit de nota van het kabinet-De Block die De Morgen kon inkijken. Dat betekent dat de fase van voorafgaande bekendmaking wordt overgeslagen, omwille van de verspreiding van het Covid-19-virus en de productieproblemen bij producenten van beschermende en chirurgische maskers. “Gelet op de situatie kan hierbij spoedeisende urgentie worden ingeroepen.” ’s Anderendaags om 13 uur moesten de kandidaten hun offerte al hebben ingediend. 

Een aantal spelers in de sector stelden zich daar van meet af vragen bij. Novolab uit Geraardsbergen, een kmo met 25 werknemers, gespecialiseerd in materiaal voor laboratoria en medische instellingen, tekende bewust niet in. “Ik heb er begrip voor dat de overheid snel moest handelen, maar zoiets trekt allerlei verkeerde figuren aan”, zegt Bram Gernaey van Novolab. “Het viel te verwachten dat er dan louche figuren passeren die geld geroken hebben. De overheid is daar vrij snel met open ogen in gelopen.” 

Snelheid

Voor de chirurgische maskers dienden er zich vijf kandidaten aan. Uit het gunningsverslag blijkt dat Volksgezondheid een ranking opstelt die voor 60 procent rekening houdt met prijs en voor 40 procent met de snelheid van levering. Maar de FOD hakt de knoop nog niet voor het weekend door. Er loopt tegelijk immers ook een Europese aanbesteding. Op maandag 9 maart zou blijken in de conferentie van Europese ministers van Volksgezondheid hoeveel mondmaskers er daarbij voor België zouden zijn. 

Op dinsdag 10 maart krijgt de winnaar van de Belgische tender, LS Medical, de bestelling van vijf miljoen chirurgische mondmaskers toegewezen. Het Limburgse bedrijf ging die bestellen in Bulgarije, maar intussen heeft dat land een exportverbod ingesteld, waardoor LS Medical moet afhaken. 

De tweede in rij krijgt op woensdag 11 maart de vraag. MOSSA, of Mahmut Öz Service Support Agency, had gezegd binnen de week te kunnen leveren en legde mooie adelbrieven voor. Het bedrijf uit Temse beweert ervaring te hebben met leveringen aan een resem Turkse ziekenhuizen, een Turkse farmareus, de Turkse Halve Maan en VN-vluchtelingenkampen in het Midden-Oosten en Azië. 

“Na een onderhoud met onze leverancier in Turkije, die optimistisch was over een snelle levering, hebben wij die opdracht aangenomen”, zegt Mahmut Öz, die tot de verkiezingen van 2014 nog opkwam bij Open Vld. “De leverancier zei dat hij vrijdagavond zou halen, maar dat bleek uiteindelijk niet haalbaar.”

De vraag is of Öz zo veel ervaring heeft in dit domein. MOSSA doet aankoop en verkoop van stocks, maar niet specifiek van medisch materiaal. In elk geval werd de lading mondmaskers uit Turkije eind vorige week in een Europese haven verwacht. Toen dat niet gebeurde, diende de FOD Volksgezondheid klacht in wegens mogelijke oplichting. De Turkse leverancier had contractueel tijd tot zondagavond, maar ook dan: geen mondmaskers. 

Elke cent terugbetaald

“Die levering kwam niet, het was naïef van ons om te denken dat het op zo’n korte termijn zou lukken”, zegt Öz. “Met bijzondere excuses aan alle hulpverleners. Elke cent zal braaf terugbetaald worden aan de Belgische overheid. We hebben vandaag al 3 miljoen euro teruggegeven. Vijftien procent van het totaalbedrag (525.000 euro) was echter al overgemaakt naar de leverancier uit Turkije, maar die garandeert ons dat dit geld deze week nog terug in België is.”

Kathleen Depoorter, lid van de commissie volksgezondheid voor N-VA, heeft vragen bij de procedure. “De snelste leveranciers kregen voorrang, maar als de overheid dan vier dagen wacht, is ze dat tijdsvoordeel kwijt. Is er bovendien wel voldoende gecontroleerd met wie ze in zee ging?”

Intussen is er grote ongerustheid ontstaan onder ziekenhuizen, artsen en medisch personeel en werd ook de derde kandidaat in de aanbesteding  aangesproken. Het gaat om Life Solutions uit Zulte, van zaakvoerder Nicolas Cuypers, ook voorzitter van de lokale N-VA-afdeling. Een gecharterd vliegtuig zou woensdag tien miljoen mondmaskers uit China naar België brengen. “We communiceren als er absolute zekerheid is”, zegt minister De Block op Twitter.