Hoog tijd dat iedereen verantwoordelijkheid opneemt om de coronacrisis te bezweren

De huidige schok ten gevolge van de coronacrisis moet niet onderschat worden. Er is een tijd voor de coronacrisis en een tijd erna. We moeten crisismanagement ontplooien, maar ook diepe fundamenten, ook van de economie, herdenken, zoals de massatrafiek van mensen over de planeet en de nood van het aanleggen van strategische voorraden van medische materialen.

Het is vandaag nog vroeg daarvoor, maar toch valt er niet te dralen. En we moeten allemaal onze verantwoordelijkheid opnemen. De overheid moet tonen dat zij haar kerntaak inzake bescherming van de volksgezondheid opneemt. Ook de andere rollenspelers moeten verantwoordelijkheid opnemen: sociale partners, de civiele maatschappij en de eigen verantwoordelijkheid moet spelen. Het is niet het moment om louter passief toe te kijken. 

Het is belangrijk dat er publiek plannen worden aangekondigd waar iedereen zich in kan inschakelen. Er moeten een duidelijk Plan B, C en D klaarliggen als er geschakeld moet worden. Het voornaamste doel is het minimaliseren van gezondheidsgevolgen en maatschappelijke schade. Als er voorraden zijn van cruciale middelen (zoals bv. mondmaskers) in sectoren waar ze minder nodig zijn, moeten deze naar de ziekenhuizen waar ze het meeste nodig zijn.

Uiteraard moet de medische component domineren. Het is in tijden als deze cruciaal dat beslissingen gebaseerd zijn op alle relevante aspecten. Het is de primordiale opdracht om ons gezondheidssysteem voluit te doen functioneren. Middelen moeten daar ingezet waar ze het grootste verschil maken. Dat betreft in de eerste plaats mensen, maar ook andere, zoals financiële capaciteit.

Dan zal ons ziekenhuissysteem hopelijk optimaal voorbereid zijn, wat een groot verschil maakt. Echter, een vaccin is er dan misschien nog niet. Na de opluchting in de economie na de eerste golf moet er dus wel degelijk rekening gehouden worden met een mogelijk tweede stressmoment. En voor 2021 moeten een vaccin en andere remedies onze hoop zijn.

In goede jaren moeten reserves opgebouwd worden, zodat in crisistijden crisismaatregelen genomen kunnen worden. Die crisistijden, dat is vandaag. Ons gezondheidssysteem ondergaat op enkele weken tijd een enorme schok. Het kan niet zijn dat er door onzinnige budgettaire beperkingen maatregelen onvoldoende of niet genomen worden, waardoor de schade op termijn nog veel hoger kan zijn.

Ten tweede moet urgent geleerd worden uit ervaringen in het buitenland. In elk geval moeten mensen beseffen hoe snel het kan gaan. Als er in een fase dagelijks een verdubbeling optreedt van het aantal besmettingen, dan moet deze curve zo snel mogelijk afgesneden worden. Dit kan extreme ingrepen vergen, maar deze kunnen later ook afgebouwd worden.

Essentieel is daarbij dat we leren uit wat andere landen doen inzake ingrepen zoals ‘social distancing’ waarbij het sociaal verkeer tijdelijk wordt afgebouwd. Kijk bijvoorbeeld naar de maatregelen in Denemarken en vergelijk ze met de ingrepen in Frankrijk. Er zijn zeker serieuze afwegingen te maken over ingrepen die een disruptie kunnen veroorzaken van het economisch systeem. Ook hier moet vooral vermeden worden dat een focus op de korte termijn ertoe zou leiden dat er onvoldoende voorzichtigheid (penny wise, pound foolish) in acht wordt genomen.

We moeten beseffen dat er vandaag een extreme onzekerheid heerst, maar dat "better be safe than sorry" geldt. Zo zijn er indicaties dat een ingreep als een ‘lockdown’ - of hij nu zo mag genoemd worden of niet - cruciaal kan zijn om de piek van het aantal infecties controleerbaar te houden.

Wellicht moeten we vanuit veel disciplines veel assertiever worden tegenover spindokters die politici aanpraatten dat je beter dingen minimaliseert en met kleine doseringen risico's aanbrengt bij mensen.

Want er is evidentie dat dit net heel gevaarlijk is in bepaalde situaties. De aanname dat de communicatie geleidelijk moet worden opgebouwd, is één van de twee dominante overtuigingen. Dit is echter geen exacte wetenschap en als er echte risico’s zijn op pandemie wellicht de verkeerde strekking. 

Er bestaat in elk geval geen twijfel dat media niet moeten terugschrikken om feiten te brengen, ook al zijn ze schokkend. Scenario’s, zelfs extreme scenario’s, moeten niet worden verstopt. Sommige spindokters werken nog met het verkeerde draaiboek op dit vlak. Wel is het belangrijk om voldoende meningen met diverse perspectieven aan bod te brengen. Zegt men dat "testen, testen, testen" niet nodig is omdat er gewoon te weinig testcapaciteit (reagentia) is? Zegt men dat terugkeerders uit Italië niet 14 dagen thuis moesten blijven omdat men vreest dat in dit land niet kan worden afgedwongen? Zegt men dat mondmaskers niet zo efficiënt zijn omdat men weet dat er niet het inzicht was geweest om er voldoende strategische voorraden van aan te leggen?  

Economen die met andere disciplines in contact staan, zijn al sinds januari op de hoogte van de scenario's dat tot 70% van de wereldbevolking geïnfecteerd kan worden. Prudentieel denken (veel voorzichtigheid inbouwen, red.) is essentieel: kunnen inschatten wat er mogelijk gebeurt, is essentieel om moedige beslissingen te kunnen nemen. Een rode draad in mijn loopbaan is aantonen dat sommigen weinig capaciteit hebben tot prudentieel denken. Daartegen moeten we ons collectief beschermen.

Het is tijd dat de bandbreedte van verantwoordelijke perspectieven vergroot. Sinds de financiële crisis spreek ik over "lange economen", die prudentieel denken, en "korte economen", die onevenwichten oppompen door geld te drukken en andere fratsen. Ik heb moeten vaststellen dat mensen bleven luisteren naar de korte economen. We moeten meer denken zoals een goede ingenieur die een brug bouwt. Die redeneert niet dat de zwaarste vrachtwagen er nipt over moet kunnen. Hij beeldt zich in wat de zwaarste schok kan zijn en maakt de brug vervolgens driemaal zo sterk. Tegen sommige economen worden intentieprocressen gevoerd alsof we vandaag de nodige miljarden niet zouden willen vrijmaken. Dit is volstrekt ongegrond. Wel is er verstandig beleid nodig en dat vereist openheid.

En ten derde is de exacte economische impact uiteraard onbekend maar dringen precisiemaatregelen daar zich op. Op 6 februari schreef ik een artikel over de naïviteit inzake de coronacrisis en beklemtoonde dat de turbulentie veel langer zal aanhouden dan vandaag rooskleurig wordt ingeschat: "de impact zal al snel het dubbele zijn van wat door de grote financiële huizen als scenario wordt gepusht". 

Onze media berichten zoveel over hamsteren dat mensen ... nog meer gaan hamsteren. De vraag mag gesteld of er niet te veel aandacht naar dit fenomeen gaat. De cruciale logistieke knoop zit echt niet bij onze winkels nu, maar zit bij de middelen voor ziekenhuizen. Nog meer dan over bedden en zelfs beademingstoestellen gaat het nu over zaken als beschermingskledij voor intensive care. Dit zorgt ondertussen niet alleen voor logistieke maar ook diplomatieke spanningen, zelfs tussen Duitsland en België.

Er moet geen blad voor de mond genomen worden over het falen van de Europese Unie als het erop aankomt. Dat de economische recessie er komt, zal niemand nog verrassen in deze coronacrisis. Een recessie betekent vandaag een beetje minder groei (krimp daardoor) dan eerder. Dat zinkt echter als "drama" in het niets tegenover de gezondheidsproblemen die mensen kunnen hebben in deze crisis en kunnen overhouden erna. 

Belangrijker dan focussen op hamstergedrag is non-believers te informeren over de ernst van de zaak, want zowel de coronafeestjes als ander gedrag wijzen op een onverantwoordelijkheid die voortkomt uit onderschatting van de ernst van de situatie. Burgerzin is ongeveer het enige wat we hebben, en laat deze verantwoordelijkheidscultuur nu net een 'werkpuntje' zijn in dit land. Ook in de politieke cultuur. De attitude dat de "Belg alleen iets doet als het hem wordt verplicht, en dan nog" kan alleen aangepakt worden als ook de politiek zich herpakt in dit land.

Er zijn grote cultuurverschillen tussen landen. Waar in sommige landen adviezen volstaan, moeten bij ons sneller zaken opgelegd worden. 

Vele waarschuwingen werden genegeerd. Heel belangrijke meldingen van topwetenschappers die reeds half februari waarschuwden voor de overbelasting van intensive care in onze ziekenhuizen. Zelf schreef ik zeven weken geleden reeds: “Het virus (...) kan grote groepen in de bevolking treffen (...) capaciteit inzake medische infrastructuur (inclusief beademingstoestellen) dreigt immers te bezwijken onder grote aantallen.” De titel van het stuk was “Naïviteit over coronacrisis”.

Dat elk land in een andere fase zit kan ook betekenen dat, zelfs als er snel herstel mogelijk zou zijn in een land, er voor de wereldeconomie eerder een langgerekter patroon verwacht kan worden. Als een accordeon die wordt uitgerekt kan het zijn dat de economische schade in de tijd gespreid dreigt te worden met een groot risico in de VS, waar men, om het plastisch uit te drukken, het gezondheidssysteem zal moeten heruitvinden met wellicht grote verschillen tussen deelstaten.

Trump heeft de verantwoordelijkheid om gericht te werken op de aanbodkant van de mondiale economie. Door leiderschap te tonen, en bijvoorbeeld de handelstarieven weer te verlagen. Monetair beleid kan voor een stuk als een pleister op een houten been zijn. De vraag moet gesteld worden of de huidige economische schok niet groter is door te laks monetair beleid, dat schulden en waarderingen heeft opgepept tijdens de voorbije jaren. Geld creëren door de centrale bank kan niet altijd een positieve impact hebben als de productie stokt. Wel moeten er zekere lossere kredietregels toegelaten worden aan banken. Reserves opgebouwd in het banksysteem moeten nu benut worden.

De vraag moet ook gesteld worden in welke landen 12 jaar lang de begrotingen onvoldoende gesaneerd werden, waardoor men vandaag minder bewegingsruimte heeft. Het kan vandaag erg belangrijk zijn dat landen die het kunnen, zoals Duitsland en Nederland, grote investeringen aankondigen. Dit kan als een belangrijk teken van hoop ontvangen worden door de economie. Er zullen discussies op gang moeten komen in de eurozone over het bijstaan van landen die getroffen zijn in een verzekeringslogica.

Mechanismen van tijdelijke werkloosheid en uitstel van fiscale verplichtingen zijn essentieel om ervoor te zorgen dat de schade niet permanent wordt. De rente is vandaag laag en kan moeilijk nog lager. Toch kunnen mensen in problemen komen met hun schulden. Dat je nauwelijks rente moet betalen op je hypotheekschuld is weinig troost als je nog steeds 800 euro per maand kapitaal moet aflossen.

Daarom zal er een debat ontstaan over zogenaamd helikoptergeld. Hierbij creëert de centrale bank elke maand geld en plaatst bijvoorbeeld bij elk gezin elke maand 400 euro op de rekening. Veel uitzonderlijker ingrijpen kan moeilijk bedacht worden. Het is echter in extreme situaties als vandaag dat dergelijke zaken ter discussie kunnen komen. Dit kan echter nog nauwelijks "monetair beleid" genoemd worden, maar is eerder een vorm van "inkomensbeleid".

Het is goed om te proberen te leren uit ervaringen in andere landen, maar verlamd zijn tot een buurland handelt, is echter uit den boze. Dat de Franse president Macron grote ingrepen aankondigde, had duidelijk impact op onze besluitvorming inzake scholen in ons land.

Iemand die ik vorige week sprak, moest toch slikken toen hij 3,6% sterftekans bij corona zag staan voor zijn leeftijdsgroep. De week ervoor was hij nog kwaad dat ik geen hand wilde geven. Verantwoordelijk zijn, niet alleen voor eigen gezondheid maar voor de zwaksten, alstublieft.

Persoonlijke noot: ik ben al sinds januari continu aan het lezen over corona. Ik heb mijn vakantie in Italië in februari geannuleerd, hoewel ik daar lang naar had uitgekeken, en heb extreme terughoudendheid getoond in het communiceren over zaken waarin anderen hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Mijn artikel van 6 februari, zeven weken geleden, wordt nu gelezen. Ik vond het vreemd dat ik als individu wel die inschatting maakte om mijn vakantie in Italië in februari te annuleren, terwijl de overheid duizenden Italiëgangers zelfs na de krokusvakantie niet twee weken thuishield.