Ruzie tussen China en VS loopt gierend uit de hand door coronavirus

Zeker tien Amerikaanse correspondenten van de Chinese bureaus van The New York Times, The Washington Post en The Wall Street Journal moeten hun koffers pakken. Zelfs in Hongkong, een populaire standplaats voor correspondenten die in Peking in ongenade zijn gevallen, mogen ze niet meer werken.

Met negen buitenlandse correspondenten die in zes jaar tijd tot vertrek werden gedwongen was China al geen kampioen persvrijheid, maar deze ongekend zware maatregel markeert een gevaarlijke nieuwe fase in de aanhoudende rivaliteit tussen Washington en Peking.

“De VS hebben de aftrap gegeven, dus het spel kan beginnen.” Met een Twitter-bericht begin deze maand kondigde Hua Chunying, woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken, een escalatie aan die inmiddels gerust een crisis zonder weerga mag worden genoemd. Bij talloze conflicten in de afgelopen veertig jaar waren China en de VS in staat over hun meningsverschillen heen te kijken, maar nu staan de kemphanen gevaarlijk dicht bij de afgrond. De bereidheid om te kalmeren en een stap terug te doen wordt overstemd door een instinct tot vergelding. Oog om oog, tand om tand: op een andere manier lijken de grootmachten niet meer met elkaar om te kunnen gaan.

VS gaan onder Trump verder dan ooit

Vorige maand zette China drie journalisten van The Wall Street Journal uit nadat die krant een in Chinese ogen racistisch opiniestuk had gepubliceerd. Als afstraffing daarvoor bestempelden de VS vorige maand vijf Chinese staatsmedia als “vertegenwoordigers van een vreemde mogendheid”. Die media krijgen zestig visa minder, wat neerkomt op zestig uitzettingen. Washington speelde al jaren met dit idee, maar omdat zo’n stap gegarandeerd leidt tot Chinese represailles, zetten de VS niet door. De Amerikaanse president Donald Trump doet dat dus wel, op een moment dat de betrekkingen al op scherp staan omdat de VS en de Volksrepubliek elkaar de schuld van de pandemie in de schoenen schuiven. 

Trump en zijn minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo krijgen maar geen genoeg van hun denigrerende uitspraken over het ‘Wuhanvirus’ – om stigmatisering te voorkomen vraagt de Wereldgezondheidsorganisatie nadrukkelijk geen plaatsnamen te gebruiken, maar Trump twittert maar door over het ‘Chinavirus’.

Op zijn beurt helpt China een eigen versie van de waarheid de wereld in. Peking ziet zichzelf als slachtoffer van een virus van onbekende origine, mogelijk afkomstig van buitenlanders. Bijvoorbeeld de Amerikaanse deelnemers aan een sportevenement voor veteranen vorig najaar in Wuhan, waar de uitbraak van het coronavirus begon. Die verdenking circuleert in China al geruime tijd op internet, net zoals sommige Amerikanen geloven in de complottheorie dat het virus is ontsnapt uit een laboratorium in Wuhan.

Samenzweringstheorie

Vrijdag kreeg dergelijk nepnieuws een politieke dimensie door toedoen van woordvoerder Zhao Lijian, een van de fellere stemmen op het ministerie van Buitenlandse Zaken. Hij gooide zijn verdenkingen op Twitter. “Was het misschien het Amerikaanse leger dat de epidemie naar Wuhan bracht? Wees transparant! Maak je data bekend! De VS zijn ons een verklaring schuldig.” Zhao bazuinde op Twitter ook de samenzweringstheorie rond dat de VS het virus in een geheim laboratorium hebben ontwikkeld. Zo draaide propaganda voor binnenlands gebruik uit op een internationale ruzie, die maandag op hoge toon aan de telefoon werd voortgezet door de Chinese en de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, die elkaar respectievelijk ‘laster’ en het ‘verspreiden van geruchten’ verweten.

Zulke wederzijdse aanvallen op journalisten, die onmisbaar zijn voor de uitwisseling van informatie, zijn op zichzelf al schadelijk genoeg tijdens een pandemie, maar de manier waarop de twee supermachten nu op elkaar inhakken slaat alle illusies over eendrachtig leiderschap in de wereldwijde coronacrisis de bodem in. Nu de wereldeconomie in zwaar weer verkeert, zijn communicatie en samenwerking tussen de twee grootste economieën, China en de VS, cruciaal om de dreigende recessie te temperen. 

Hoogste tijd dus voor een wapenstilstand, na een slepende handelsoorlog en een heksenjacht op vermeende Chinese spionnen, maar Washington heeft zich juist ingegraven in een loopgraaf van anti-Chinese ideologie. Verwacht uit Peking geen toenadering: China laat na enkele duidelijke waarschuwingen zien dat het wel degelijk bereid is tot maatregelen.

Exportstop op medische goederen

“Alle opties liggen nu op tafel”, aldus een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken. Uit Chinese staatsmedia valt op te maken dat een exportstop op medische goederen de VS het hardst zal treffen. Ruim 90 procent van alle antibiotica die in de VS worden verkocht, is gemaakt in China. Dat geldt ook voor pijnstillers en een groot aantal bestanddelen van medicijnen.

China klopt zich op de borst dat het, nu de productie van medische artikelen weer op gang komt, zijn mondkapjes niet voor zichzelf houdt, maar deelt met de rest van de wereld. Vol argwaan constateren de VS dat China zich de rol van gulle gever en goedaardige wereldleider aanmeet in plaats van berouw te tonen over de aanvankelijke trage reactie op de uitbraak in Wuhan.

Peking geeft de discussie over de schuldvraag een andere draai. Dat lukt aardig, zeker nu westerse landen hun weerstand overwinnen tegen de harde maatregelen waarmee China de epidemie te lijf is gegaan. Nu de schamele voorraden mondkapjes in het Europese epicentrum opraken, realiseren landen zich hoe afhankelijk ze zijn van Chinese goodwill. Eerdere hulp aan China, lof voor de Chinese aanpak en respect voor het politieke systeem worden in Peking niet vergeten. Dan rest regeringen overal ter wereld de vraag waar ze op dit moment meer behoefte aan hebben: vliegtuigen vol ‘Made in China’-mondkapjes om hun zorgmedewerkers te beschermen, of het zwalkende coronabeleid van de onberekenbare Trump.