Zaait Rusland verwarring over het coronavirus in het Westen?

Sinds het begin van de coronacrisis ziet de cel strategische communicatie (Stratcom) van de Europese Commissie er nauwlettend op toe hoe Rusland het publieke debat in de Europese Unie probeert te beïnvloeden. In een rapport bevestigt Stratcom dat er wel degelijk sprake is van een bewuste desinformatiecampagne door Rusland.

Ook via het Europese fact-checkplatform EUvDisinfo raakte bekend dat deze week alleen al 86 corona-gerelateerde gevallen van desinformatie werden verzameld. Die zijn deels gericht op de Russische bevolking zelf, waarbij het virus wordt omschreven als een voorbeeld van buitenlandse agressie. De berichten die bedoeld zijn voor een internationaal publiek slaan dan weer een andere toon aan. Het virus zou zogezegd verspreid worden om de wereldbevolking uit te dunnen, of om een dictatuur te installeren.  

”Pro-Kremlin-mediakanalen spelen een prominente rol bij het verspreiden van desinformatie over het coronavirus, met als doel de volksgezondheidscrisis in westerse landen te verergeren en het vertrouwen van het publiek in de nationale gezondheidszorgstelsels en hun regeringen te ondermijnen", aldus het rapport van negen pagina’s.

Rusland speelt het spel subtiel, aldus de onderzoekers. Zo merken ze dat er niet zozeer nepnieuws verspreid wordt, maar wel dat twijfelachtige theorieën die elders zijn ontstaan (bijvoorbeeld in China, Iran of de VS) overgenomen en versterkt worden door Russische media. "Deze tactiek stelt hen in staat om de beschuldiging te vermijden dat ze zelf desinformatie creëren, maar in plaats daarvan kunnen ze beweren dat ze slechts rapporteren wat anderen zeggen", voegt het rapport eraan toe. 

Een van de verspreide claims luidt dat het coronavirus een biologisch wapen is dat ingezet wordt door het Westen: het zou ontwikkeld zijn door de NAVO of in een labo. Of het virus zou veroorzaakt zijn door migranten. De claims worden verspreid via sociale media zoals Twitter, Facebook en Reddit in verschillende talen. Kremlin-gezinde mediabedrijven portretteren de controle over de uitbraak als een verhaal van tegenstellingen tussen het Oosten en het Westen, aldus de onderzoekers, en benadrukken hoe Rusland beter omgaat met de uitbraak.

Zo zijn er berichten bestemd voor Italianen die hen ervan moeten overtuigen dat de autoriteiten de pandemie niet onder controle krijgen. "Op die manier proberen ze angst te zaaien. Daarvoor worden titels gebruikt zoals ”Het vermogen van de EU om effectief met het virus om te gaan is twijfelachtig “ of " Italiaanse artsen zullen selecteren wie er leeft of sterft, aangezien ziekenhuizen niet in staat zijn om alle patiënten te redden”. Het zou uiteindelijk leiden tot het instorten van de Europese Unie, aldus de berichten.

Vooral de Spaanstalige tak van de Russische staatszender RT blijkt zeer actief. Lezers krijgen daar vooral apocalyptische verhalen te lezen. Volgens het rapport valt het op hoe telkens benadrukt wordt hoe goed Rusland en de Russische president Vladimir Poetin omgaan met de crisis. Tot op heden zijn daar officieel nog maar 147 mensen besmet met het coronavirus. Er viel ook nog maar één coronaslachtoffer in heel Rusland: een oudere vrouw met een medische voorgeschiedenis. De werkelijke cijfers liggen vermoedelijk veel hoger.  

Niet alleen Europa waarschuwt voor Russische desinformatie. Eind februari had ook het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken dat al gedaan. Omdat er toen geen concrete bewijzen werden aangedragen, besloten Twitter en Facebook geen maatregelen te nemen om bijvoorbeeld accounts te verwijderen.

Ook Oekraïense media en fact-checkers signaleren intussen dat ze een toename zien van desinformatie uit Rusland. Met name het verhaal dat het virus via het Wuhan Instituut voor Virologie zou aangemaakt en verspreid zijn. De Russische krant Komsomolskaja Pravda blijkt hier een grote rol in te spelen: hun verhaal werd dan weer overgenomen door andere Russische media. Zelfs de secretaris van de Oekraïense veiligheidsraad beweerde zo dat het coronavirus “gelekt is uit een geheim lab in Wuhan”.

VRT NWS heeft ook onderzocht hoe de omstreden Russische ideoloog Alexandr Doegin (bekend om zijn nauwe banden met het Kremlin) via zijn website Geopolitica desinformatie verspreidt. Hij beschouwt de coronacrisis als een samenzwering van de rijke elite om een wereldwijde tirannie te installeren. 

Kremlin-woordvoerder Dimitri Peskov ontkent met klem de bewering dat Rusland paniek wil zaaien over de verspreiding van het coronavirus in Europa en verwerpt de rapporten als ongegronde beschuldigingen.

Peskov wijst erop dat volgens hem specifieke voorbeelden ontbreken. "We hebben het opnieuw over enkele ongegronde beweringen die in de huidige situatie waarschijnlijk het gevolg zijn van een anti-Russische obsessie", aldus Peskov.

Maar ook de Russische president Poetin klaagde er eerder al over dat zijn land zelf het slachtoffer is van nepnieuws dat in het buitenland werd verspreid. Een Russisch cybersecuritybedrijf meldde onder meer dat sociale netwerken zoals VK overspoeld werden met valse berichtjes dat duizenden Moskovieten besmet zouden zijn met het coronavirus.