Wat gebeurt er in het lichaam na besmetting?De virussen hechten zich vast aan cellen in de slijmvliezen. De virussen en de cellen versmelten dan met elkaar. ‘Onze cellen maken vervolgens massaal nieuwe virusdeeltjes aan’, zegt Kevin Ariën, professor virologie aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG). ‘Nieuw aangemaakte virusdeeltjes infecteren dan de buurcellen. Maar onze cellen herkennen de indringers. Ze maken stoffen aan die het immuunsysteem het signaal sturen dat het lichaam geïnfecteerd is. Dat veroorzaakt een hele ontstekingsreactie in de slijmvliezen. De patiënt krijgt dan symptomen als koorts, hoesten en mogelijk zelfs een longontsteking.’
‘Het virus kan zich alleen via cellen vermenigvuldigen die een bepaalde receptor hebben waaraan de virusdeeltjes zich kunnen hechten. Dat zijn cellen in de luchtwegen en de longen. Maar het virus kan via de longen ook in het bloed overgaan.
Het staat intussen vast dat besmette personen die (nog) geen symptomen hebben, anderen kunnen besmetten. Maar het isonduidelijk hoe groot het risico daarop is. Herman Goossens, professor microbiologie aan het UZ Antwerpen, zegt dat we die besmettelijkheid niet mogen onderschatten. ‘Wat ik van mijn Italiaanse collega’s heb gehoord, is een eyeopener geweest. Zij vertelden over meetings waarbij één persoon zonder symptomen een grote groep heeft kunnen besmetten.’
Wie niet niest of hoest (en zo druppeltjes uitspuwt), verspreidt het virus minder gemakkelijk dan iemand die wél symptomen heeft. Daarom is het belangrijk intensief contact met anderen te vermijden (kussen, handen schudden, servies delen ...) uit voorzorg, ook als er geen symtomen zijn.
Patiënten die zijn genezen van covid-19 kunnen het virus nog om zich heen blijven verspreiden. Daarvoor hebben Chinese artsen gewaarschuwd na de analyse van het ziekteverloop bij 191 Chinese patiënten, die in het begin van de uitbraak werden opgenomen in het ziekenhuis.
Gemeten vanaf het begin van de ziekte, kan hun besmettelijkheid tot ruim vijf weken aanhouden. Gemiddeld bleven de personen die genazen twintig dagen lang virusdeeltjes verspreiden, maar de spreiding was groot: 8 tot 37 dagen.
De onderzoekers zelf wijzen erop dat hun studie tekortkomingen heeft. Zo is ze gebaseerd op een beperkt aantal patiënten die bovendien zwaar ziek werden. Daardoor is niet bewezen dat de aanhoudende besmettelijkheid ook voor minder zieke mensen geldt.
Toch is de studie belangrijk, want het huidige quarantaineadvies voor mensen die thuis uitzieken, is ‘slechts’ twee weken isolatie. 'Of de aanbevolen thuisquarantaine, gezien de recente Chinese bevindingen, moet worden verlengd, moet zeker worden bekeken', zegt Erika Vlieghe, diensthoofd infectieziekten en tropische geneeskunde aan het UZ Antwerpen. ‘In alle eerlijkheid: we weten het niet. Moeten we voortaan elke zieke zonder onderscheid verlengd huisarrest geven? Dat heeft ook zijn nadelen.’
Lees meer: coronavirus blijft lang in het lijf hangen
Dat verschilt van persoon tot persoon. Op basis van bijna 45.000 patiënten die besmet zijn geweest met het nieuwe coronavirus, heeft het Chinese Center for Disease Control (CDC) de volgende analyse gepubliceerd: de overgrote meerderheid – 81 procent – van de patiënten kent een ‘mild’ verloop van de ziekte. Bij 14 procent van alle patiënten mondt covid-19 uit in een toestand met serieuze ademhalingsproblemen en benauwdheid. 5 procent van de patiënten wordt ‘kritiek’. Van hen overlijdt de helft.
Het risico op een ernstig verloop is niet gelijk verdeeld. Bij kinderen van negen jaar of jonger waren er in China tot midden februari geen sterfgevallen; over het algemeen zijn er weinig jonge patiëntjes. Kinderen lijken op de een of andere manier beschermd tegen de ziekte.
Ouderen daarentegen hebben een bovengemiddeld groot risico om te overlijden aan het nieuws coronavirus. Vanaf de leeftijd van zestig jaar stijgt het risico. Een besmette zestiger heeft volgens de laatste schattingen 4,6 procent risico om te overlijden, een besmette zeventiger 9,8 procent en een besmette tachtigplusser 18 procent. Bestaande chronische aandoeningen – cardiovasculaire ziektes, diabetes, hoge bloeddruk, kanker – verhogen (in welke leeftijdsgroep dan ook) het risico om aan covid-19 te bezwijken.
Al die statistieken nemen niet weg dat ook een dertiger of veertiger zonder een achterliggende aandoening brute pech kan hebben.
Nee, maar er wordt volop aan gewerkt. Waarschijnlijk al in april zullen in de Verenigde Staten 45 gezonde vrijwilligers worden ingeënt met een experimenteel vaccin tegen sars-CoV-2. Als die proeven uitwijzen dat het kandidaat-vaccin ongevaarlijk is voor gezonde mensen, kunnen meer proefpersonen worden ingeënt. Deze keer om te bewijzen dat het vaccin ook wérkt, en mensen effectief beschermt tegen infectie met het nieuwe coronavirus.
Om te weten of het vaccin deugt, zullen we minimaal een jaar geduld moeten hebben, verwacht viroloog Johan Neyts van het Rega-Instituut van de KU Leuven. ‘Dat zou op zich al onwaarschijnlijk snel zijn, want het kost veel tijd om een vaccin op de markt te krijgen. Je moet uitzoeken of het veilig is, je moet achterhalen of het een immuunreactie oproept die sterk genoeg is om infecties tegen te gaan, je moet uitzoeken hoeveel dosissen er nodig zijn. En je moet te weten komen hoelang een eventuele bescherming aanhoudt: een paar maanden, een jaar, levenslang? Daar gaan vaak jaren over.’
Artsen zijn intussen druk bezig met manieren te zoeken om mensen die covid-19 hebben opgelopen, te behandelen. Omdat het om een volslagen nieuwe ziekte gaat, zijn er geen geneesmiddelen op de markt die hier speciaal voor zijn ontwikkeld. Er lopen tests met medicijnen tegen andere virusziektes.
Lees meer: coronavaccin vraagt tijd
Het aantal besmettingen in Noord-Italië ligt opvallend hoog. Dat doet de vraag rijzen: is het nieuwe coronavirus aan het muteren naar een besmettelijker en/of een ziekmakender variant?
Het antwoord is: ja, het virus verandert. Maar álle virussen muteren, zeker RNA-virussen zoals het sars-CoV-2-virus. Maar voorlopig hebben wetenschappers geen aanwijzingen dat het virus zich beter aan het wapenen is zodat het besmettelijker wordt en/of zwaardere ziekteverschijnselen veroorzaakt.
Lees meer: er zijn tot dusver geen aanwijzingen dat het coronavirus besmettelijker en dus dodelijker wordt.
Dat is koffiedik kijken. Of ons land afstevent op een plotse en grote toename van nieuwe patiënten, durven Niel Hens en Anne-Mieke Vandamme niet te voorspellen.
Iedereen hoopt dat grote pieken uitblijven en we eerder een plateau krijgen met een constant aantal nieuwe besmettingen per dag. Dan zou de uitbraak langer duren, maar behapbaar blijven voor de ziekenhuizen. Patiënten die beademd moeten worden, kunnen er in dat scenario zeker van zijn dat er voldoende toestellen en artsen beschikbaar zijn, wat de overlevingskansen verhoogt. Er moeten dan geen harde keuzes gemaakt worden over wie wel en wie geen zorg krijgt.
Hens: ‘Om te becijferen hoe deze uitbraak verder zal verlopen, ontbreken vandaag belangrijke gegevens: hoe nauw moet het contact tussen personen echt zijn voor een besmetting? Hoe groot is het effect als we stoppen met de handen te schudden? En hoeveel personen raken besmet door een patiënt zonder symptomen? Zonder antwoorden op die vragen kunnen we niets voorspellen.’
‘Maar ik ben heel hoopvol dat maatregelen zoals telewerk en handenschudden vermijden hun effect niet missen. Mensen moeten beseffen dat ze afstand moeten houden en bijvoorbeeld niet uit het glas water van iemand anders mogen drinken.’
>
Het griepvirus maakt jaarlijks 40.000 dodelijke slachtoffers in de Europese Unie alleen, terwijl er op 23 maart wereldwijd nog ‘maar’ 15.000 mensen zijn gestorven door het nieuwe coronavirus. Toch worden er meer maatregelen getroffen omdat er nog geen vaccin is en er nog niemand immuun is tegen het nieuwe coronavirus.
Het grote risico bij deze uitbraak is een overbelasting van de gezondheidszorg. Als er te snel te veel patiënten bijkomen, kunnen ziekenhuizen de druk niet meer aan. Dan zou de behandeling van andere patiënten in het gedrang komen. Ziekenhuizen stellen nu al niet-dringende ingrepen uit.
Lees meer: waarom heisa bij coronavirus groter is dan bij griep
Nergens anders ter wereld nam het aantal besmettingen en doden procentueel zo snel toe als in Italië. Vrijdag 13 maart stond de teller op 17.660 besmettingen en 1.266 doden. Op basis van die cijfers is 7 procent van het aantal besmette personen in Italië is ondertussen gestorven.
Het land heeft een vergrijsde bevolking, geen enkel Europees land heeft relatief meer 80-plussers. Dat is allicht een deel van de verklaring. Het gros van de doden is volgens de Italiaanse media ouder dan tachtig. De meesten hadden ook al andere ziektes of lagen al in het ziekenhuis.
Behalve op de leeftijd van de patiënten wordt steevast gewezen op de aanvankelijk trage reactie. De eerste coronapatiënt in Italië, de 38-jarige Mattia, is tot twee keer toe naar huis gestuurd, eerst door zijn huisarts, vervolgens door een eerstehulppost. Gedurende drie weken heeft hij in zijn thuisstad Codogno zeker tientallen anderen kunnen besmetten.
De WHO stelt dat een pandemie een ‘wereldwijde verspreiding’ van een nieuwe ziekte is die voldoende ernstig is en die een grote impact heeft. Sinds 11 maart spreekt de WHO bij deze uitbraak van een pandemie.
Tedros Adhanom Ghebreyesus, de topman van de WHO, benadrukte wel dat het gebruik van het woord ‘pandemie’ eigenlijk niets verandert. De WHO gebruikt die term wel, maar er zijn voor haar aanpak geen officiële gevolgen aan gekoppeld.
Dat weten we niet. Deze week raakte bekend dat de Duitse bondskanselier Angela Merkel ervan uitgaat dat uiteindelijk 70 procent van de bevolking besmet zal raken. Het is een voorspelling van het Robert Koch Institut (RKI), het Duitse instituut voor volksgezondheid. Maar, en dat is belangrijk, het RKI benadrukt dat veel ervan zal afhangen hoe snel het virus zich zo breed verspreidt.
‘Voorspellingen dat 60 of 70 procent van de bevolking besmet zal raken, doen al een tijdje de ronde’, zegt Anne-Mieke Vandamme, die als professor aan het Rega-Instituut (KU Leuven) gespecialiseerd is in de verspreiding van infectieziekten. ‘In de fase waarin we nu zitten, zijn de maatregelen bedoeld om de verspreiding af te remmen. Alles draait om uitstel, zodat we geen grote piek krijgen van patiënten die allemaal tegelijk zorg nodig hebben. Maar het virus zal niet zomaar verdwijnen, ook niet als het ergste achter de rug is. Zolang er geen vaccin is, blijven mensen vatbaar als ze nog niet besmet zijn.’
Pas als 60 tot 70 procent van de bevolking het virus al heeft gehad, wordt de kans klein dat een vatbare persoon (iemand die nog niet besmet is) contact heeft met een persoon die precies op dat moment besmettelijk is. De ‘verdunning’ van vatbare en zieke (besmettelijke) personen binnen de hele bevolking wordt almaar groter, waardoor de uitbraak vanzelf uitdooft.
‘Een belangrijke kanttekening: wat betekent die 70 procent?’, zegt Niel Hens, professor biostatistiek en vaccinologie aan de UHasselt en UAntwerpen. Samen met Vandamme werkt hij aan een model om het verdere verloop van de uitbraak te voorspellen. ‘Als 70 procent van de bevolking besmet raakt, wil dat niet zeggen dat al die mensen ziek worden. Er zullen ook personen zonder symptomen of met heel milde symptomen tussenzitten.’
De uitbraak wordt veroorzaakt door een coronavirus. Coronavirussen zijn een bepaalde familie van virussen. Niet te verwarren met griepvirussen – die behoren tot de familie van de influenzavirussen.
Sars en mers behoren tot dezelfde familie als dit nieuwe coronavirus (ze zijn de grote broers van het virus dat de huidige uitbraak veroorzaakt, zeg maar). In de Chinese miljoenenstad Wuhan heeft in december 2019 dus een nieuw coronavirus de kop opgestoken. Om het onderscheid te maken met andere coronavirussen wordt nog altijd van het ‘nieuwe’ coronavirus gesproken.
Dat nieuwe virus kreeg de officiële naam ‘sars-CoV-2’: ‘sars’ omdat het virus een variant is van het oudere sars-virus (met de grote uitbraak in 2002/2003), ‘Co’ van ‘corona’, ‘V’ van ‘virus’ en ‘2’ omdat het dus een nieuwe variant is van sars.
De longziekte die besmette personen kunnen krijgen, heet ‘covid-19’ (‘corona virus disease’ die in 2019 de kop opstak).
Verschillende mensen hebben initiatieven opgestart om zelf mondmaskers te stikken. ‘Het is zeer mooi dat mensen zich daartoe engageren’, zegt Steven Van Gucht, viroloog bij Sciensano. ‘Die mondmaskers zullen alleen nuttig zijn voor eigen gebruik en zijn niet geschikt voor de gezondheidswerkers.’ De FOD Volksgezondheid onderzoekt wel of er richtlijnen kunnen worden verspreid om behulpzame burgers te helpen bij de fabricatie van die maskers, zodat ze bepaalde gezondheidsstandaarden zouden kunnen halen.
Vanuit verschillende (medische) hoeken is de voorbije dagen vooral de oproep gekomen om alle maskers die mensen thuis hebben liggen, binnen te brengen bij ziekenhuizen, huisartsen, enzovoort. Met succes: de decaan van de Gentse faculteit Geneeskunde, Piet Hoebeke, maakte bekend dat daar alvast duizenden mondmaskers zijn binnengebracht die verder worden verdeeld. Alle zorgverstrekkers hebben op dit moment mondmaskers nodig, dus wie er heeft liggen, kan die daar nog altijd binnen brengen.
Zelf een mondmasker dragen op straat heeft geen zin, melden experts Steven Van Gucht en Emmanuel André. 'Je kan het virus niet krijgen door op straat te lopen en lucht in te ademen, dat is onmogelijk', aldus Van Gucht. Afstand houden is wel effectief, benadrukken ze. Bovendien kunnen mondmaskers een vals gevoel van veiligheid geven als daardoor minder aandacht besteed wordt aan de hygiënemaatregelen voor de handen. Mondmaskers zijn enkel effectief om anderen niet te besmetten en worden daarom als voorzorgsmaatregel gedragen door zorgverleners.
Wat zijn de symptomen?De eerste symptomen van iemand die besmet is met het nieuwe coronavirus, lijken op die van een griep: koorts, vermoeidheid, droge hoest. Die kunnen net als bij griep ernstig ontsporen: longontsteking, ziekenhuisopname, in het ergste geval overlijden.
Vreest u een besmetting? Ga zeker niet naar de wachtzaal van de huisarts of de spoedafdeling, maar neem telefonisch contact op met uw huisarts. Zo wordt de verspreiding van het virus voorkomen.
Lees meer: ben ik besmet met het nieuwe coronavirus?
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie WHO wordt sars-CoV-2 voornamelijk verspreid bij nauw contact tussen personen, via speeksel en slijmdruppeltjes – bijvoorbeeld als een besmette persoon hoest of niest. Afstand houden van anderen (1,5 meter), biedt dus bescherming.
Het virus kan ook via oppervlakken (zoals deurklinken) worden doorgegeven. Waarschijnlijk overleeft het virus enkele uren op zulke oppervlakken. Daarom is het belangrijk niet in de hand, maar in de mouw of elleboog te hoesten en niezen.
Het virus kan worden doorgegeven door iemand die zelf (nog) geen symptomen heeft (zie hierna). Het belangrijkste is daarom om steeds een goede handhygiëne in acht te nemen. Handen schudden en servies delen zijn uit den boze. Geregeld de handen wassen is zeer belangrijk. Raak uw gezicht niet aan met uw handen, zeker op publieke plaatsen.
Een mondmasker heeft weinig zin als u niet besmet bent. Mondmaskers zijn wel nuttig voor patiënten om de verspreiding van ziektekiemen te voorkomen. Experts Steven Van Gucht en Emmanuel André benadrukken benadrukken dat het geen zin heeft om een mondmasker te dragen op straat. 'Je kan het virus niet krijgen door op straat te lopen en lucht in te ademen, dat is onmogelijk', aldus Van Gucht. Een mondmasker kan zelfs een vals veiligheidsgevoel geven als daardoor minder aandacht wordt besteed aan de hygiënemaatregelen voor de handen.
Lees meer: wat kunt u doen om een besmetting te vermijden?
Volgens de WHO wordt sars-CoV-2 voornamelijk verspreid bij nauw contact tussen personen, via speeksel en slijmdruppeltjes – bijvoorbeeld als een besmette persoon hoest of niest. Afstand houden (1,5 meter) biedt dus bescherming.
Het virus kan ook via oppervlakken (denk aan deurklinken) worden doorgegeven. Waarschijnlijk overleeft het virus enkele uren op oppervlakken. Daarom is het belangrijk om niet in de hand, maar in de mouw of elleboog te hoesten en niezen. Ook een goede handhygiëne is essentieel.
Het virus kan doorgegeven worden door iemand die zelf (nog) geen symptomen heeft (zie hieronder).
Werkt desinfecterende handgel nu wel of niet?De hamvraag sinds het virus is uitgebroken: werkt handgel? En welke handgel? Er zijn al verschillende antwoorden op gekomen, maar eigenlijk is die vraag redelijk irrelevant. De handen wassen met (liefst vloeibare) zeep blijft het effectiefst.
Als u dan toch desinfecterende handgel kiest, moet die zeker een hoog genoeg alcoholpercentage hebben. Dat moet tussen de 70 en 80 graden liggen.
Op het moment van schrijven zijn bedrijven verplicht telewerk (thuiswerk) te organiseren voor elke functie waar dit mogelijk is. Bedrijven waarbij dit niet mogelijk is, moeten zich wel verplicht houden aan social dinstancing. Werknemers moeten dus minstens 1,5 meter afstand bewaren.
Ondanks deze maatregelen, is het mogelijk dat het virus zijn intrede maakt op de werkvloer. Vermijd in dat scenario nauw contact met je collega. Het is belangrijk dat je werkgever alle oppervlakken laat desinfecteren, zeker bij gedeelde voorwerpen. Denk aan een toetsenbord, een computermuis, eetgerei, afstandsbedieningen enzovoort.
Wees waakzaam voor de symptomen van covid-19 (koorts, hoest, ademhalingsproblemen, keelpijn, hoofdpijn en spierpijn). Zeg op tijd dat je je niet goed voelt, laat dat op tijd weten aan je werkgever en bel naar je huisarts. Verder zijn alle ‘reguliere’ voorzorgsmaatregelen voor het virus van tel.
Om de capaciteit in de laboratoria te sparen, worden alleen zwaar zieken en zorgpersoneel op het virus getest. Mensen met lichte symptomen die thuis in quarantaine kunnen blijven niet. Het officiële cijfer van het aantal bevestigde gevallen in ons land is dus een onderschatting. In werkelijkheid grijpt de epidemie nog veel meer om zich heen.
Een arts neemt een test af door met een wattenstaafje een staal te nemen uit de neus of keel. De testkit wordt dan naar het laboratorium gestuurd, waar het genetisch materiaal van het virus onderzocht wordt om vast te stellen of het echt om het sars-CoV-2-virus gaat.
Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) zei het luid en duidelijk: ‘Blijf in uw kot.’ Uzelf isoleren om te voorkomen dat u anderen besmet, is essentieel. Als u positief test, krijgt u een attest voor werkonbekwaamheid. De gewone regels in het kader van arbeidsongeschiktheid zijn dan van kracht. Het huis verlaten is niet toegestaan voor een periode, die bepaald wordt in samenspraak met uw huisarts. Uw afwezigheid valt onder ziekteverlof. Alle andere zaken, zoals quarantaine in afwachting van een test of thuiswerk, gebeuren in overleg met de werkgever. Die kan u nooit verplichten om verlof te nemen.
Meer informatie over uw rechten en plichten als werknemer en werkgever met betrekking tot het coronavirus vindt u op de website van de FOD Werkgelegenheid.
Lees meer: uw rechten en plichten als u in quarantaine zit door het virus
Vooral door ademtekort. Infectie met het sars-CoV-2-virus kan immers een dubbele longontsteking veroorzaken. Als de luchtweginfectie erg diep in de longen doordringt, doet ze de longblaasjes zwellen en vollopen met ontstekingsvloeistof. Zo kunnen de longblaasjes niet langer zuurstof afgeven aan het bloed en koolstofdioxide eruit filteren. Dat leidt tot zuurstoftekort in weefsels en organen. Het hart moet dan harder pompen om het zuurstofarme bloed rond te stuwen en de organen alsnog van voldoende zuurstof te voorzien. Dat houdt het niet oneindig lang vol, waardoor hartschade of een hartstilstand op de loer ligt.
Daarnaast kan een zware virale longontsteking ook bloedvergiftiging uitlokken, wanneer ziektekiemen en afvalstoffen vanuit de longblaasjes naar het bloed weglekken. Zo’n bloedvergiftiging kan uitmonden in een fatale septische schok, waarbij de bloeddruk wegvalt en de bloedsomloop stilvalt. Ook kan het immuunsysteem bij zijn pogingen om het virus uit te schakelen, de situatie onbedoeld erger maken. Door in overdrive te gaan en een golf van afweerstoffen op de longblaasjes af te sturen, kan het de ontsteking juist aanblazen.
Handen wassen verkleint het risico op infectie, maar het moet wel grondig gebeuren. Geen deel van de handen (rug, tussen de vingers, vingertoppen, duim ...) mag vergeten worden. Droog daarna de handen af met een wegwerphanddoekje en sluit vervolgens de kraan met dat handdoekje, zodat de handen niet opnieuw besmet zouden raken via de kraan.
‘Regelmatig gorgelen met warm zout water’ is een van de zogezegde remedies voor covid-19 die al sinds vorige week de ronde doen. Er wordt zelfs beweerd dat het preventief werkt. Maar dat is en blijft, net zoals veel andere berichten, regelrechte nonsens.
Wie klachten heeft zoals hoofdpijn, koorts of ademhalingsproblemen, moet contact opnemen met de huisarts om te weten te komen wat hij of zij het best doet en welke medicatie het meest geschikt is. (DS 13 maart)
Het sars-CoV-2-virus kan overleven op oppervlakken en kan zich zo verspreiden, maar dat geldt voor elke plek waar mensen samenkomen. Eten afhalen in om het even welk restaurant blijft toegelaten. Nu ze verplicht de deuren sluiten, is het zelfs een grote steun om dat te (blijven) doen. Zoals overal is er in de restaurants dezer dagen normaal gezien nog meer dan anders extra aandacht voor hygiëne.
De zorgcontinuïteit is gegarandeerd. Dat benadrukt de Vlaamse Vereniging van Klinisch Psychologen. ‘De reguliere zorg loopt door’, zegt gedelegeerd bestuurder Koen Lowet. ‘Als we dat niet doen, riskeren we de spoeddiensten nog meer te belasten. We moeten voorkomen dat er een noodtoestand ontstaat voor mensen met een kritieke mentale toestand.’
Tegelijkertijd willen de psychologen het risico op besmetting beperken. Daarom is er een duidelijk advies om zo weinig mogelijk fysieke consultaties te laten plaatsvinden. ‘Wij hebben de collega’s inhoudelijk gestoffeerd zodat ze zoveel mogelijk online- en telehulpverlening kunnen bieden. Een groot verschil in kwaliteit met de fysieke consulten zou er niet mogen zijn, is uit eerder onderzoek gebleken.’ Als de omstandigheden het echt noodzakelijk maken, is dat fysieke consult nog steeds mogelijk. ‘Mits het in acht nemen van alle regels over hygiëne. En als er iemand zich ziek aanmeldt, is er uiteraard geen fysieke consultatie mogelijk.’
Er bestaat veel ongerustheid over het nieuwe coronavirus. Dat zien de psychologen in hun eigen praktijken, zeker sinds de Nationale Veiligheidsraad maatregelen invoerde. ‘We mogen de psychologische impact hiervan niet onderschatten. Door voortdurend thuis te moeten blijven, bestaat er een risico op het ontwikkelen van mentale problemen. Daarom werden er ook richtlijnen uitgevaardigd hoe men al kan voorzien in de eerste psychologische opvang ter preventie van verdere mentale problemen. Die zijn niet enkel relevant voor psychologen, maar voor alle hulpverleners in de eerste lijn zoals thuisverpleegkundigen.’
Er komen zeer binnenkort nieuwe richtlijnen over mentale weerbaarheid in de thuissituatie.
De beroepsverenigingen van tandartsen hebben binnen de sector het advies uitgevaardigd dat enkel dringende mondzorg nog gebeurt. De jaarlijkse controle zal even worden uitgesteld. Doordat er vanuit de overheid geen verplichte regel is afgekondigd over de tandartsen, kan het beleid verschillen per praktijk. Het beste is om contact op te nemen met uw tandarts.
Mag ik gaan wandelen? En met wie?Het algemene principe is dat iedereen binnen zijn eigen gezinsbubbel blijft en enkel noodzakelijke verplaatsingen doet, in de eerste plaats naar de voedingswinkel. Wandelen mag samen met het gezin of met hoogstens 1 vriend of vriendin, bij voorkeur altijd dezelfde persoon en op 1,5 meter afstand van elkaar.
Wandelen mag bovendien alleen in de eigen buurt. Rij niet met de wagen naar de Kust, de Ardennen of een provinciaal domein om te gaan wandelen want dat mag niet. Tweede verblijvers zijn aan de Kust ook niet welkom.
Wandelen, fietsen en joggen mag, maar ook daar geldt het principe dat het enkel alleen of in gezinsverband mag. In het gezelschap van één vriend of vriendin kan ook, als de regels van de ‘social distancing’ in acht worden genomen. Dat betekent anderhalve meter afstand tussen mekaar laten. Alle andere sport activiteiten zijn verboden. Geen voetbal, basketbal of tennis dus.
Nee. Je verplaatst je niet als het niet essentieel is. Samenscholingen met meer dan twee personen, met uitzondering van gezinnen, zijn verboden. Wel mag je gaan wandelen, lopen of fietsen in je eigen buurt met één persoon van buiten het gezin. De overheid vraagt dit contact te beperken tot dezelfde persoon.
Al een tijdje wordt zeer sterk aangeraden om oudere mensen (vanaf ongeveer zestig jaar) zo weinig mogelijk te bezoeken om te voorkomen dat zij besmet zouden raken met het nieuwe virus. De gevolgen kunnen bij hen zwaar zijn. Een heldere termijn is niet verbonden aan dat beperkte bezoek: op dit moment is verre van duidelijk hoelang het virus nog aanwezig zal zijn en hoelang mensen die drager zijn maar geen symptomen hebben het virus nog kunnen verspreiden. Om voor een individu uit te kunnen maken of hij of zij het virus heeft, is het wachten op een goede, snelle test.
In woonzorgcentra zijn bezoeken helemaal verboden.
Zeker. Op alles binnen gezinsverband bestaat geen verbod, dat benadrukt Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA). ‘Ook bij een ‘uiteengerukt gezin’, om het zo te zeggen. Kinderen van gescheiden ouders blijven het best verhuizen. ‘Maar ook bij de overdracht van het kind: geen handen geven, geen kussen, maak dat zo kort mogelijk, en dan terug naar huis.’ Ook als een ouder ziek is, blijft het kind beter bij de zieke ouder. Omgekeerd ook: breng een kind niet bij een zieke ouder.
Zo min mogelijk. Maar hygiëne is belangrijk, dus volgens virologe Leen Delang kan het eventueel wel. ‘Wat het kind zelf kan, doet hij of zij best ook zelf. Ga dus niet boodschappen halen en afzetten. Maar de was ophalen? Dat kan. Let wel op handhygiëne - desinfecteer de handen achteraf - en hou afstand.’
Nee, er geldt een samenscholingsverbod vanaf twee personen. Alle samenkomsten buiten het gezinsverband zijn verboden. Minister van Financiën Alexander De Croo (Open VLD): ‘De politie gaat hier streng op toezien. Jongeren die samen buitenspelen, kunnen een GAS-boete krijgen. Het hangt af van gemeente tot gemeente hoe hoog die boete is.’
Ja. De lessen zijn opgeschort, maar scholen blijven opvang voorzien voor kinderen van ouders die niet thuiswerken, bijvoorbeeld zij die in de medische en de gezondheidssector actief zijn. Ook de crèches blijven open.
Het algemene principe is dat iedereen binnen zijn of haar ‘gezinsbubbel’ blijft, aangevuld met hoogstens één vriend of vriendin van buiten het gezin. Die ene persoon mag dus ook een babysit zijn.
Nee. Alle vakantiekampen en jeugdwerkactiviteiten in de paasvakantie mogen niet doorgaan.
Op haar website had de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) oorspronkelijk de informatie staan dat katten en honden niet besmet konden raken met het nieuwe coronavirus. Die visie is intussen bijgesteld: in Hong Kong is de ziekte aangetroffen bij een hond, maar die vertoonde geen symptomen. Er wordt wel aangenomen dat katten en honden de ziekte niet verder verspreiden. ‘Er is op dit moment geen bewijs dat huisdieren zoals katten en honden mensen hebben besmet’, liet de WHO weten aan de Amerikaanse nieuwssite Quartz. Dat is ook wat het Belgische Crisiscentrum bevestigde na een vraag op Twitter. ‘Het risico op een Covid-19-infectie na contact met huisdieren wordt momenteel als verwaarloosbaar gezien.’
Ja. Het Agentschap Natuur en Bos liet wel weten dat boswachters signaleren dat de parkings bij natuurgebieden overvol staan. Er zou ook veel meer zwerfvuil zijn. ‘Trek bij voorkeur zo dicht mogelijk bij huis de natuur in en maak géén verre verplaatsingen. Neem ook al je afval mee naar huis’, laat het Agentschap weten.
Alle binnen- en buitenspeeltuinen of speelpleinen op Belgisch grondgebied zijn dicht. Net als kinderboerderijen en dierenparken. Openbare parken blijven wel open, maar als er een speeltuin staat, moet die afgesloten worden. Om de verspreiding van het virus tegen te gaan, is het beter om kinderen en volwassenen niet dicht bij elkaar te brengen waarbij ze dezelfde voorwerpen aanraken. Of dat nu op een bankje is, wuivend naar de spelende kinderen, of aan een omheining, kijkend naar dieren. Maar ook speeltuigen zijn niet onschuldig: het virus blijft tot 72 uur lang leefbaar op plastics en tot 48 uur op roestvrij staal. De kans op besmetting in de buitenlucht is kleiner, omdat mensen daar sowieso meer afstand houden en verse lucht inademen en omdat het virus niet overgedragen wordt via de lucht.
Reizen vanuit toeristisch oogpunt is op dit moment uit den boze. Sinds 21 maart zijn de Belgische grenzen gesloten voor niet-essentiële verplaatsingen. Eerder, op 14 maart, raadde Buitenlandse Zaken alle reizen naar het buitenland al af. Over de hele wereld nemen landen quarantainemaatregelen of sluiten ze hun grenzen, waardoor de kans dat u vast komt te zitten reëel is.
Belgen die zich tijdelijk in het buitenland bevinden, keren beter vervroegd terug, tenzij ze bereid zijn het risico te lopen langer dan voorzien op hun bestemming te blijven. Belgen die het land binnenkomen via Brussels Airport worden sinds 25 maart gevraagd om 14 dagen in quarantaine te gaan.
Belgen die permanent in het buitenland verblijven dienen zelf de afweging waar ze deze periode wensen te overbruggen.
Reizen is dus een risico. Misschien verlies je geld, afhankelijk van het type reisverzekering dat je hebt afgesloten, of kom je vast te zitten. Dat risico neem je niet wanneer je eens een ander soort reis maakt, waarvoor boeken niet nodig is: minder ver, minder snel, en vaak ook minder duur.
Lees meer: hoe het nieuwe coronavirus onze reisgewoontes in vraag stelt
Het antwoord op die vraag is genuanceerd. Zo klinkt het bij Sensoa, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid. Zeker de relatief lange incubatietijd van Covid-19 maakt het moeilijk een inschatting te maken of de partner in kwestie al dan niet besmet is. ‘Ben je zelf in isolatie geplaatst omdat je in contact kwam met iemand die besmet bleek, of is je partner in isolatie geplaatst, dan let je beter op. Het virus zit in het speeksel of in de kleine druppeltjes die de lucht in vliegen als een besmet persoon hoest of niest.’ Dat betekent kortom zelfs niet knuffelen, kussen op de wang of tongkussen voor die groep. ‘Partners, vrienden of vrienden die symptomen vertonen, blijven best zo ver mogelijk uit elkaars buurt. Ook slapen doe je beter apart.’ ‘Er is geen bewijs dat je het nieuwe coronavirus kunt krijgen of doorgeven via sperma, voorvocht uit de penis of vocht uit de vagina. Maar als een van die vochten wordt doorgegeven, zijn de partners meestal dicht bij elkaar wat de kans op besmetting groot maakt.’ Sensoa wijst er nog op dat alles wat op voldoende afstand gebeurt, altijd een optie is. Denk daarbij aan gewaagde foto’s of seksuele handelingen voor de webcam. ‘Let dan wel op met de latere kans op verspreiding van die beelden.’ ‘Ook in real life kan je elkaar opwinden door bijvoorbeeld samen erotische films te kijken of een striptease te doen’, klinkt het nog.
Dat is niet de bedoeling. Enkel voor essentiële verplaatsingen mag de wagen of het openbaar vervoer nog gebruikt worden. ‘Ga wandelen en fietsen, maar doe dat in de eigen buurt en niet in groep’, zegt professor Delang van de KU Leuven.
De scholen zijn dicht. Mag je als werknemer thuisblijven als je geen kinderopvang hebt?Als er geen opvang in de school voorzien is of je kan niet thuiswerken, kun je in principe familiaal verlof aanvragen. Iedere voltijdse werknemer heeft recht op tien onbetaalde verlofdagen voor dwingende familiale reden. Eventueel kun je ook in samenspraak met je werkgever gewoon verlof opnemen.
‘Een werkgever kan voor (een deel van) zijn personeel bij de RVA een aanvraag tot tijdelijke werkloosheid aanvragen, wegens overmacht. Om een RVA-uitkering te ontvangen, moet elke betrokken werknemer zelf een aanvraag tot betaling indienen bij een van de vier erkende uitbetalingsinstellingen (de drie vakbonden of de Hulpkas). Om van de dienstverlening van de vakbonden te genieten, moet u zich bij een van hen aansluiten; de Hulpkas is een overheidsinstelling.’.
‘Iedereen krijgt meteen een forfaitaire uitkering van 1.450 euro (op maandbasis), later volgt de eindafrekening (met inhouding van 26,75% bedrijfsvoorheffing). Naargelang het vroegere loon variëren de netto uitkeringen tussen 1.090 en 1.500 euro netto per maand, dat is gelijk aan 70% van het vroegere bruto loon (maar begrensd tot 2.754 euro).’
Een werkgever kan wel vragen om thuis te blijven, maar iemand het recht ontzeggen om naar kantoor te komen, ligt moeilijk. Verlof verplichten kan niet, dat moet altijd in onderling overleg tussen werkgever en werknemer gebeuren. Hetzelfde geldt voor telewerk.
Een werkgever kan je dus niet verplichten om vakantiedagen op te nemen, zelfs al kom je terug van een reis naar een risicobestemming. Hij kan wel beslissen om je vrij te stellen van werk terwijl je loon doorloopt.
Het is wel perfect mogelijk om richtlijnen op de werkvloer mee te geven als preventie. Zo kunnen zakenreizen of vergaderingen geannuleerd worden.
Eerste gouden raad: ga niet mee in de manisch-depressieve sfeer van de markten. Een belegger mag zich nooit laten leiden door zijn impulsen. Financiële beslissingen neem je alleen weloverwogen en zo rationeel mogelijk. Dat vergt een aanpak op langere termijn, los van de waan van de dag. Laat u bijvoorbeeld niet leiden door momentaandelen, zoals een bedrijf dat mondmaskertjes produceert of een biotechbedrijf dat mogelijk een vaccin heeft tegen het virus. In tijden van paniek en opwinding volgt de ene (koers)overdrijving op de andere. Tenzij je een gehaaide speculant bent, blijf je daar het best ver van weg.
Lees meer: wat u (niet) moet doen als belegger en spaarder in covid-19-tijden
Ja, zolang u daarbij rekening houdt met de voorzorgsmaatregelen die al van in het begin van de coronacrisis gelden: hou voldoende afstand, was de handen, blijf zoveel mogelijk van uw gezicht, hoest en nies in een wegwerpzakdoek.
Mag de poetshulp nog komen?‘Er is geen verplichting vanwege de overheid dat de dienstenchequebedrijven hun activiteiten stopzetten. Maar in de praktijk zijn er bijna geen poetshulpen meer actief. De meeste dienstenchequebedrijven hebben al hun personeel voor onbepaalde tijd op tijdelijke werkloosheid geplaatst.’
Neen. Alle niet-essentiële handelszaken moeten - nu ook in de week - sluiten. De wagen zelf wassen op de oprit kan wel. Opnieuw: buiten het eigen gezin mag maximaal 1 persoon daarbij helpen. Je moet ook anderhalve meter afstand houden tot die persoon.
De regering heeft besloten dat het openbaar vervoer gegarandeerd moet blijven. De Lijn neemt maatregelen om dat zo veilig mogelijk te laten verlopen. Zo is voorlopig op elke bus of tram nog slechts een derde van het anders maximale aantal passagiers toegelaten en moeten die zich ‘maximaal over het voertuig verspreiden’, om de opgelegde afstand van 1,5 meter te respecteren. Alle belbussen, die kleiner zijn, zijn afgeschaft. De NMBS legt voorlopig geen maximaal aantal passagiers per trein(wagon) op, maar dat is volgens het bedrijf niet noodzakelijk ‘omdat het sowieso al zeer rustig is’.
Ja. ‘Verhuizen wordt beschouwd als een essentiële verplaatsing, dus moet mogelijk blijven’, zegt Peter Mertens van het Crisiscentrum. ‘Als je buiten de gezinsleden hulp krijgt van iemand anders, maximaal 1 persoon, bewaar dan zeker de gepaste afstand.’ Een verhuisfirma mag ook mits die de volledige verhuizing voor zijn rekening neemt en voldoende afstand (1,5 meter) houdt. De verhuisfirma helpen mag niet.
De containerparken zijn dicht, maar het huisvuil wordt nog opgehaald en mag worden buitengezet. ‘Ophalers blijven aan het werk. De gezondheidstoestand zou dramatisch zijn als we dat niet lieten doorgaan’, zei Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA).
Begrafenissen blijven doorgaan, maar alleen in intieme kring, met de naaste familie. De begraafplaatsen blijven ook open voor bezoek, al moet ook daarbij de afstand van 1,5 meter gerespecteerd worden.
Neen. Er was wat verwarring, maar nu is beslist dat ook kapsalons de deuren gesloten moeten houden tot 5 april.
‘Als het dringende zorg betreft, kan het’, zegt Mertens. ‘En behoud in de mate van het mogelijke de sociale afstand. Opgelet: veel professionelen kiezen er zelf voor om hun activiteiten op te schorten.’
Ja. Zij mogen ook producten aan huis laten leveren. Ook daarbij moeten de basisvoorwaarden vervuld worden: 1,5 meter afstand houden en de hygiëne garanderen.
In het algemeen geldt dat dringende herstellingswerken nog kunnen, zegt Peter Mertens van het Crisiscentrum Binnenlandse Zaken. ‘Dus als je geen warm water meer hebt, mag je je boiler laten herstellen. Een kapotte filter voor je zwembad moet wachten. En respecteer de sociale afstand van minstens anderhalve meter. Tussen jou en de elektricien, maar ook tussen werklui onderling. Dat geldt ook in het vervoer. Dus met drie in de camionette, dat gaat niet.’
Autogarages kunnen blijven werken in zoverre dat het gaat om dringende herstellingen. Een showroom voor verkoop kan niet openblijven. Doe-het-zelfzaken vallen onder het regime van de niet-essentiële winkels en moeten sluiten.
Ja. Al zullen hier dezelfde regels gelden als bij de supermarkten: genoeg afstand houden en een beperkt aantal klanten.
Ja, zij het lang niet overal. 'Bedrijven zijn nog volop aan het uittesten of het mogelijk is om op werven de veiligheid van hun werknemers te blijven garanderen', zegt Sven Nouten van de Confederatie Bouw. Sommigen oordelen van niet en sluiten, anderen blijven voorlopig doorwerken. Waar het alleszins onmogelijk lijkt om de afstand van 1,5 meter te garanderen, is in werfbusjes. 'Meer werknemers zullen met de eigen auto naar de werf rijden', vermoedt Nouten.
