Wat betekent de coronacrisis eigenlijk voor het klimaat? "Naar een bruine of groene heropleving van de economie"
De coronacrisis heeft een bijzonder bruuske impact op onze hele samenleving en op de economie. Maar wat betekent dit eigenlijk voor het klimaat? Want was 2020 geen scharnierjaar voor het klimaatbeleid? "Veel zal afhangen van hoe diep de economische crisis zal zijn en hoe lang ze zal duren, maar dit zal zeker ook mogelijkheden bieden." Of hoe een brutaal virus ook een impact heeft op iets waar het op het eerste gezicht helemaal niet aan gelinkt is: het klimaat.
Omdat de economieën wereldwijd een impact ondervinden van de coronacrisis, daalt ook de uitstoot van broeikasgassen. De Chinese economie was de eerste die getroffen werd. Op satellietfoto's was het effect in China duidelijk te zien: de vervuilende stoffen in de lucht (en dus de algemene uitstoot) gingen fors naar beneden.
"China nam straffe maatregelen. Volgens indicatoren in de Financial Times ligt het verbruik van steenkool op dit moment, na de coronacrisis dus, nog altijd 20 procent lager", zegt Mathias Bienstman van de Bond Beter Leefmilieu daarover. Door de lagere industriële activiteit is er immers minder vraag naar energie, die nog vaak wordt opgewekt uit fossiele brandstoffen zoals steenkool, gas of olie.
Die verminderde uitstoot in China heeft nu al een - kleine - impact op de waarnemingen van CO₂ in de atmosfeer en dat is geen toeval: China is immers verantwoordelijk voor naar schatting 30 procent van de wereldwijde CO₂-uitstoot, en is daarmee de grootste speler in de wereld. Als er daar iets beweegt, laat zich dat vrij snel voelen.
Het CO₂-meetstation op Hawaï vertoont enkele voorzichtige veranderingen
Het referentiestation voor het meten van CO₂ op onze planeet is de Mauna Loa Observatory op Hawaï. Daar zien we de eerste voorzichtige tekenen dat er weldegelijk een positieve impact is op de CO₂-uitstoot. "We moeten voorlopig daar op voortgaan, want pas begin volgend jaar zullen we de nieuwe cijfers hebben van de menselijke CO₂-uitstoot wereldwijd, voor heel 2020," zegt Bienstman.
De elektriciteitsproductie is goedkoop
Ook klimaatexpert Jos Delbeke, voormalig directeur-generaal voor het Klimaat bij de Europese Commissie, vindt het nog te vroeg voor conclusies. Toch ziet ook hij de eerste tekenen van een mogelijke veranderde situatie: "We hebben indicaties dat de uitstoot van bedrijven enorm naar beneden gaat. Kijk maar naar de elektriciteitsmarkt in Europa momenteel: de gedaalde vraag daar maakt dat die in grote mate wordt gedekt door hernieuwbare bronnen zoals zon en wind, op een ideale dag daarvoor zoals vandaag. Dat drukt de prijs op de elektriciteitsmarkt."
Overigens is het niet omdat onze uitstoot daalt, dat de globale CO₂-waarden in onze atmosfeer dalen, want de natuur kan sowieso niet alles opnemen wat wij uitstoten. Maar Bienstman denkt dat onze jaaruitstoot bijna zeker zal dalen. Het valt af te wachten wat het effect zal zijn op de CO₂-waarden in de lucht: als ook die structureel dalen, zou dat bijna ongezien zijn, al is het lang nog niet zover, en zullen we dat pas op iets langere termijn kunnen zien. Of hoe een wereldwijde crisis door een nieuw virus een plots onbedoeld neveneffect heeft.
CO₂, het deken rond de aarde
CO₂ is het voornaamste broeikasgas, dat de warmte op aarde vasthoudt: de CO₂ vormt een deken rond de aarde waardoor de zonnewarmte minder goed weer kan ontsnappen, wat tot de klimaatopwarming leidt.
Wat betekent dit op lange termijn?
Los van dit - evidente - neveneffect van de economische crisis, is de hamvraag wat het effect op het klimaat zal zijn op lange termijn. Zal de economie weer snel uit het dal klimmen, met een uitstoot die nog hoger ligt dan voor de coronacrisis? En zal de transitie naar een koolstofvrije economie niet afgeremd worden nu de politieke aandacht - helemaal terecht - elders naartoe gaat? En wat met de goedkope fossiele brandstoffen op dit moment? Veel bedrijven vechten momenteel om te overleven, en hebben mogelijk andere prioriteiten. (lees door onder de tweet)
Zullen we gaan naar een bruine of naar een groene heropleving?
Het virus heeft intussen al heel wat andere landen bereikt, waar de economieën op hun beurt vertragen of stilvallen. De hamvraag is hoe lang de economische crisis zal duren, en hoe diep ze zal zijn, vertellen verschillende economische experts ons in koor. Want waar het vrij voorspelbaar is dat er momenteel minder CO₂ in de lucht wordt gepompt, is de vraag hoe onze economieën op termijn uit het dal zullen kruipen, en welke keuzes daarbij gemaakt zullen worden. "Zullen we gaan naar een bruine of naar een groene heropleving", vraagt Bienstman. Hij denkt terug aan de bankencrisis van 2008, toen ondanks de recessie de uitstoot snel weer omhoog schoot.
In dat verband heeft het Internationaal Energieagentschap (IEA) al een oproep gedaan om de groene transitie niet uit het oog te verliezen bij programma's om de economie er weer bovenop te helpen. (lees door onder de tweet)
Mogelijk zal een economische dip langer duren dan enkele maanden - sommigen denken zelfs veel langer, tot twee jaar, afhankelijk van het feit of het virus eventueel opnieuw de kop opsteekt.
Ook als de epidemie voorbij is, zou er nog een nadelig economisch effect kunnen spelen. "In dat geval kan een deel van die lagere emissies structureel zijn", denkt Bienstman. Hij wijst naar een mogelijke vertraging in de auto-industrie, de bouwsector, en daardoor in de chemie - die aan beide sectoren toelevert - en de cementindustrie. (lees door onder de video)
Bekijk hier het Skype-interview met Mathias Bienstman: "Kleine veranderingen, bijvoorbeeld voor zakenreizen, maar de grootste vraag is hoe overheden de economie gaan stimuleren"
Financiële steun: voor wat, hoort wat?
Een sector die bijzonder zwaar in de klappen deelt, is de luchtvaartsector. Als die weer uit het dal wil klimmen, zullen er sowieso steunmaatregelen nodig zijn, en daar liggen dan weer kansen voor een groene transitie, denken Delbeke en ook Johan Albrecht, professor aan UGent en lid van de denktank Itinera.
"Er is al heel lang sprake van dat de prijzen in de luchtvaart eigenlijk te laag liggen, en ook over een kerosinetaks spreken we al lang", zegt Albrecht. "De Europese Unie kan de luchtvaartsector zeker helpen, maar zou daar ook voorwaarden aan kunnen koppelen, naar duurzaamheid toe."
De luchtvaart zou steun kunnen krijgen op voorwaarde dat ze ook duurzamer handelen
Delbeke vult aan: "We kunnen misschien een grote strategische deal maken met de luchtvaartmaatschappijen: zij krijgen steun, maar in ruil moeten ze een prijs accepteren op hun uitstoot van broeikasgassen. Dit kan door een kerosinebelasting bijvoorbeeld, om een gedragswijziging teweeg te brengen en meer inkomsten te creëren voor de overheid." Hij pleit er wel voor om dit op Europees niveau te doen, zodat iedereen gelijk wordt behandeld.
Albrecht denkt dat dit voor meerdere sectoren zo kan zijn: overheden kunnen steun koppelen aan duurzaamheid. Alleen zal de vraag zijn wie daar hoe ver in wil gaan. "De EU heeft de Green Deal en zal niet plotseling van richting veranderen, maar voor andere landen of regio's zal dit vraagstuk minder prioritair zijn."
De luchtvaartsector is maar één voorbeeld, ook voor veel andere sectoren liggen hier opties, stelt Albrecht. De crisis zal veel geld kosten, en dat zullen wij voor een deel betalen, zegt Delbeke. "Dat kan via een hogere belasting op bijvoorbeeld fossiele brandstoffen. De prijzen voor olie en gas zijn uitzonderlijk laag. Dit is dus een goed moment." (lees door onder de video)
Bekijk hier de video met Jos Delbeke: wat kunnen we doen na deze coronacrisis om de energietransitie voort te zetten?
Gaat onze wereld er definitief anders uitzien?
Tegelijk is deze coronacrisis zo ingrijpend dat we misschien wel voorgoed in een andere wereld zullen leven, en ook dat kan een bepaalde invloed hebben op het klimaat.
Telewerken en dus minder pendelen, conference calls in plaats van vergaderingen, online studeren in plaats van naar school of de unief te gaan: "We hebben door deze crisis hier in één keer een kwantumsprong gemaakt, iets waar we anders jaren over zouden hebben gedaan", zegt Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom van de denktank Itinera Institute.
Ongetwijfeld zullen er nu wel mogelijkheden ontdekt/versneld zijn, wat een structurele verandering zal betekenen in ons gedrag, een verandering waar het klimaat wel kan bij varen.
Qua telewerken en online bereikbaarheid, hebben we een kwantumsprong gemaakt
Sommige voordelen zijn nu plots heel zichtbaar
Albrecht ziet nog mogelijkheden: bepaalde voordelen die deze nieuwe situatie meebrengt, zijn nu plots heel zichtbaar, zegt hij, bijvoorbeeld op het vlak van de luchtkwaliteit, wat kan helpen om een breder draagvlak te creëren voor groene maatregelen eens deze crisis voorbij is.
En er is meer: het virus heeft een groot nadeel van onze globalisering in de verf gezet, en als deze crisis lang duurt, dan kan dit leiden tot meer lokale initiatieven: "Dan gaan bepaalde sectoren zich misschien heroriënteren en zich meer op de lokale markten richten, en kunnen we meer lokale ketens en circulaire ketens krijgen. Die zullen een boost krijgen als dit wat langer aansleept."
De heropstart van de economie kan kansen bieden voor het klimaat, maar de crisis kan ook als excuus dienen om niks te doen
Maar intussen is er dus de huidige realiteit, en is het vechten om te overleven voor veel ondernemingen, weet Hans Maertens van VOKA, het Vlaams netwerk van ondernemingen, die ook geëngageerd is bij CEO's 4 Climate. Bedrijven zijn momenteel bezig met praktische beslommeringen en financiële uitdagingen, zegt hij. Momenteel is het klimaat geen prioriteit, maar dat kan terugkeren als alles weer in de plooi valt.
Bram Claeys van de Organisatie voor Duurzame Energie (ODE) vindt het moeilijk om in te schatten hoe dit zal uitdraaien: "Ik zie tekenen van optimisme voor het klimaat, maar ook redenen tot bezorgdheid. De herstart van de economie kan kansen bieden, maar anderen kunnen het evengoed aangrijpen als excuus om groene maatregelen uit te stellen of te schrappen."
Bekijk hieronder het filmpje over de invloed van CO₂ op onze aarde:
Bekijk hieronder een bijhorende reportage uit "Het Journaal":
