Roep om flinke voorraad mondmaskers klinkt al langer, maar corona heeft ‘ons in snelheid gepakt’

In 2006 verscheen het Belgisch noodplan voor een grieppandemie. Het operationeel luik bedraagt 52 pagina’s en schrijft voor dat de overheid een stock aanlegt van 32 miljoen chirurgische mondmaskers en 6 miljoen FFP2-maskers. “Maskers spelen een belangrijke rol in de preventie van de overdracht van het virus.”

In 2008 bestelde toenmalig minister van Volksgezondheid Laurette Onkelinx (PS) een advies erover aan het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek. De experts, onder wie viroloog Marc Van Ranst, vonden de aantallen in het noodplan nog te laag en een onderschatting van wat een pandemie teweegbrengt. “De leden van het Comité menen dat een serieuze uitbreiding van het aantal beschikbare ademhalingsmaskers overwogen dient te worden.”

Schuld van de besparingen

“De regering wist dus heel goed dat deze strategische reserve absoluut noodzakelijk was”, concludeert Sofie Merckx (PVDA). Zij wil dat er na deze coronapandemie een parlementaire onderzoekscommissie komt die nagaat waar het verkeerd ging. “Het zijn de besparingen van de regering-Michel, aangevuurd door de N-VA als voorvechter van besparingen in de gezondheidszorg, die ons tot de situatie van tekorten aan maskers hebben gebracht.”

In 2009 brak de Mexicaanse griep H1N1 uit en legde Onkelinx een strategische stock mondmaskers aan. 213.000 besmettingen en 19 doden waren een waarschuwing voor formaat. Toch ging het in de jaren erna mis. In 2012 ondertekende FOD Volksgezondheid een conventie met Defensie om deze maskers te stockeren in niet-verwarmde loodsen in het Kwartier Plaine in Belgrade. Volgens het kabinet-De Block zijn ze daar “niet goed gestockeerd, waardoor ze onbruikbaar waren geworden”. 

Dat zorgt voor wrevel bij Defensie. Volgens Defensie verliep simpelweg de houdbaarheid van de maskers. Om de kwaliteit van mondmaskers te garanderen hebben ze een houdbaarheidsdatum. Eind 2017 verliep ook de conventie. Uit een e-mail die De Morgen kon inkijken blijkt dat Defensie op 10 april 2018 de FOD Volksgezondheid daarop attent maakte. “Er ligt nog altijd materieel opgeslagen in hangar G3. Ik vraag u om de hangar ten laatste op 30 juni 2018 leeg te maken.” En dus vernietigde Volksgezondheid de voorraad. 

‘Roterende voorraad’

Om te vermijden dat een nieuwe voorraad ook weer zou vervallen, is onder het kabinet-De Block vervolgens beslist om over te stappen op ‘een roterende voorraad’. Nog voor de vervaldatum nadert worden de mondmaskers dan verkocht en worden er nieuwe aangekocht.

“In de voorbereidingen van die roterende voorraad zijn er hindernissen opgedoken”, zegt Jan Eyckmans, woordvoerder van de FOD Volksgezondheid. “Wij kunnen als FOD niet zomaar verkopen, want dan genereer je inkomsten. Zoiets beheren vraagt ook management, personeel en infrastructuur die de FOD niet in huis heeft. Moet de overheid die roterende stock zelf organiseren, of via een privépartner?”

Die vragen zijn de laatste anderhalf jaar opgedoken, maar nog niet opgelost. “De centrale boodschap hier is dat we liever goed dan snel wilden handelen”, klinkt het op het kabinet-De Block. 

Geen antwoorden

Was er achteraf bekeken niet beter met twee sporen gewerkt als bleek dat de roterende voorraad een werk van lange adem was? Als in december het coronavirus opduikt in China, begint er bij experts ongerustheid te ontstaan. Op 28 januari vragen N-VA’er Frieda Gijbels en PVDA’er Sofie Merckx aan minister De Block hoe het ermee zit, maar antwoorden krijgen ze op dat moment niet. 

Begin maart lanceert de FOD Volksgezondheid een openbare aanbesteding bij spoedprocedure, die in horten en stoten is verlopen. “De roterende voorraad is zeker een goed idee, maar het coronavirus heeft ons in snelheid gepakt”, zegt Eyckmans. 

“Belangrijkste is vandaag, in midden van de crisis, dat we nieuwe maskers gevonden hebben en dat er nog heel wat aankomen”, zegt het kabinet-De Block.