Deze uitbraak legt bloot hoe we de laatste honderd jaar met onze natuurlijke leefomgeving zijn omgegaan
Ignace Schops is voorzitter van Europarc Federation, directeur Regionaal Landschap Kempen en Maasland en ambassadeur van Al Gores Climate Reality Corps.
Soms heeft de wereld behoefte aan een shocktherapie. Met de corona-uitbraak komen we aardig in de buurt. De pandemie zet de wereld volledig op zijn kop waardoor we abrupt onze comfortzone verliezen. Deze uitbraak legt een duidelijk verband met de vernietigende wijze waarop we de laatste honderd jaar met onze natuurlijke leefomgeving zijn omgegaan.
De ecologische diversiteit en klimatologische stabiliteit zijn zodanig verstoord dat nu zelfs onze economie, onze gezondheid en ons samenlevingsmodel onder druk komen. We worden verplicht om onszelf opnieuw uit te vinden en kunnen enkel maar slagen door volop ruimte te geven aan het herstel en de bescherming van de natuur.
“It’s the economy, stupid!” Met deze beroemde oneliner onderscheidde Bill Clinton zich van George Bush in zijn race naar de presidentsverkiezingen van 1992. Toen al waren de meeste staatshoofden ervan overtuigd dat de economie het enige en belangrijkste element was om een welvarende en gezonde wereldgemeenschap uit te bouwen. Met de verkiezingswinst van Clinton was de globalisering niet meer te stoppen. De roep van de thans groeiende milieubeweging om een duurzaam evenwicht binnen de planetaire grenzen na te streven werd nauwelijks gehoord. Maar zoals we weten van Bob Dylan: the times, they are a-changin.
Met de corona-uitbraak ontstaat er een nieuw milieubewustzijn dat weleens veel groter en sterker kan worden dan ooit voorheen. Zowat vijftig jaar na het boek Limits to Growth van de Club van Rome beseffen nu ook steeds meer economische wereldspelers dat deze virusuitbraak geen losstaand feit is, maar een symptoom van een veel grotere ecologische systeemfout.
Natte markt
Besmettelijke ziekten bestaan al zolang we op deze planeet rondlopen. Virussen en bacteriën verschijnen in verschillende, steeds wijzigende gedaanten en kunnen zowel vriendelijk als fataal zijn voor mensen. Zo zijn er coronavirussen die enkel maar een verkoudheid veroorzaken. Het wordt echter gevaarlijk wanneer virussen die in dieren ronddwalen overspringen naar mensen. Aangezien deze virussen nooit eerder in de mens hebben gecirculeerd, is er in vele gevallen geen beschermend immuniteitssysteem.
Er is meer. De corona- en de SARS-uitbraak van 2003 hebben twee dingen gemeen: ze zijn beide verwant aan de coronavirusfamilie en komen beide van dieren van een ‘natte markt’ in China. Op zo een natte markt kun je levende of dode dieren kopen zoals honden, katten, vleermuizen, slangen, kippen of schubdieren. De dieren worden in zeer onhygiënische omstandigheden op en naast elkaar gepakt en in veel te kleine kooien aan de gretige Chinese consument aangeboden. Er worden niet alleen dieren verhandeld, ook de onzichtbare handel in virussen blijkt er erg succesvol.
Het nu zo gevaarlijke Covid-19-virus zou zijn ontstaan uit vleermuizen die er nauwelijks zelf hinder van ondervinden. Op hun beurt hebben deze vleermuizen het virus vermoedelijk doorgegeven aan een schubdier, dat het vervolgens doorgaf aan de mens. Vanaf dat moment ging het razendsnel.
“Als die beesten zo gevaarlijk kunnen zijn, doodt dan toch alle vleermuizen”, wordt soms geroepen. Maar dit verzoek horen we zelden van wetenschappers omdat ze, net als natuurbeschermers, weten dat het vernietigen van vleermuizen geen oplossing is. Het echte probleem situeert zich niet bij de vleermuizen of andere dieren, maar bij de mensen.
De belangrijkste redenen voor de toenemende gevaarlijke virussen die van dieren naar mensen springen zijn het snelle verlies aan biodiversiteit en de stille ineenstorting van natuurlijke ecosystemen. Binnen grote, robuuste en intacte ecosystemen is de kans op virusoversprong van dieren naar mensen veel kleiner. De door de mens veroorzaakte ecologische vernietiging brengt de wilde dieren en dus hun dierlijke ziekteverwekkers steeds meer en in nauw contact met de menselijke bevolking, waardoor de kans op het overspringen van virussen enorm vergroot. Door onze massale intermenselijke contacten reizen en verspreiden we vervolgens deze virussen in een mum van tijd over de wereld.
Eén ding wordt nu erg duidelijk: er is geen economie en geen samenleving mogelijk als wij niet in balans zijn met de draagkracht van onze planeet. Laten we slim zijn en weer ruimte maken voor natuurlijke en wilde ecosystemen om ruimte te maken voor onszelf.
