Ook de rest van het jaar zal corona ons nog kwellen: 4 ongemakkelijke scenario’s

1. Het virus gaat deze zomer niet weg. Het blijft terugkomen

Al vaak is de hoop uitgesproken dat Covid-19 in de zomer door de warmere temperaturen wat zal luwen, zoals ook bij de griep het geval is. De Groningse hoogleraar medische microbiologie Bert Niesters deelt die hoop. “Als het echt warm wordt, dus temperaturen rond de 40 graden zoals vorige zomer, daar kan het virus waarschijnlijk niet tegen.” Maar ook Niesters denkt, net als veel andere experts, dat het coronavirus daarna ‘gewoon’ zal terugkeren. “Dat het virus na de zomer niet weg is, is een zekerheid”, zegt epidemioloog Patricia Bruijning van het UMC Utrecht.

Bij het Nederlandse instituut voor volksgezondheid RIVM zijn de zelfs verwachtingen rond de ‘zomerdip’ allesbehalve hooggespannen. “Ik houd nauwelijks rekening met een seizoenseffect”, zegt Jacco Wallinga, hoofd van de afdeling modellering van infectieziekten bij het RIVM. “Dit is een pandemie, en zo moeten we er ook naar kijken, veel meer dan naar het verloop van een normaal virus als griep. Zomer en winter spelen waarschijnlijk een veel kleinere rol. Wij proberen dan wel het coronavirus voor ons uit te duwen, richting de zomer. Maar dat doen we om de intensive cares van de ziekenhuizen te ontlasten.”

Een pandemie verloopt in golven. In brandhaarden van het eerste uur, zoals China en Zuid-Korea, lijkt het coronavirus onder controle. Nu zijn Europa en de Verenigde Staten aan de beurt, en goed ook. Als we het hier de baas zijn, verlegt het virus zijn koers misschien voor een tijd naar Zuid-Amerika of Afrika. Maar het is niet de verwachting dat de vlam daar uitdooft. Niesters: “Er zal ook weer een golf terugkomen, dat houd je niet tegen.” Wallinga vult aan: “Straks hebben we het in Europa keurig voor elkaar, en dan komt er uit Azië weer een golf. Dit virus zal ons blijven opzoeken.”

2. De immuniteit die we opbouwen is niet genoeg om ons na de zomer te beschermen

Er is geen medicijn om ons van Covid-19 te genezen, en ook geen vaccin om te voorkomen dat we het krijgen. Er wordt door wetenschappers keihard gewerkt om deze twee eieren van Columbus te vinden, maar ze zijn er nog niet. Wanneer wel? “Ik kan daar geen precieze voorspelling van doen”, zegt epidemioloog Bruijning.

Wat we wel weten: áls de middelen al gevonden worden, zal het testen, op grote schaal produceren en beschikbaar maken waarschijnlijk maanden duren. Conclusie: we kunnen er voor dit najaar beter maar niet te veel op hopen.

Wat kan ons dan nog redden? Groepsimmuniteit, misschien? Kleine opfrisser: dat wil zeggen dat zoveel mensen het virus al hebben gehad, dat het veel minder kans krijgt zich te verspreiden. Hiervoor zou 50 tot 60 procent van de bevolking besmet moeten zijn. Probleempje: nu proberen we vooral besmettingen te voorkómen, door 1.001 maatregelen. Er zijn officieel 6.235 besmettingen, een getal dat slechts een fractie is van de miljoenen die je nodig hebt voor groepsimmuniteit.

Toch zijn er lichtpuntjes. “Uit steeds meer onderzoeken komt naar voren dat het aantal patiënten dat officieel geregistreerd wordt, maar het topje van de ijsberg is”, zegt Bruijning. “Een flink deel ondervindt geen klachten, of milde. Jongeren bijvoorbeeld. Dat zou kunnen betekenen dat het werkelijke aantal besmettingen veel hoger is. Hoeveel hoger, dat is de vraag.”

Een extreem gunstige schatting werd deze week gedaan door eigenwijze onderzoekers uit Oxford. Zij opperen dat de helft van de Britse bevolking al corona heeft gehad. Groepsimmuniteit zou in dat geval dichtbij zijn. Tot dusver staan ze hierin alleen. Bruijning: “Mijn meest positieve inschatting is dat 2 à 3 procent van onze bevolking het virus al heeft doorgemaakt. Aan het einde van de zomer is dat een nog wat groter percentage. Maar dan nog: groepsimmuniteit is voorlopig maar een kleine factor.”

3. Zonder vaccin kunnen we niets anders dan onszelf blijven beperken

“Maatregelen zul je altijd nodig hebben, zolang er geen vaccin is”, is Jacco Wallinga meteen helder. “Nu zijn ze vrij fors, om te zorgen dat de intensive care niet overstroomt. Daarna kun je misschien wat afbouwen. Net zoals je de teugels weer kunt aantrekken als er een nieuwe virusgolf op ons land aankomt.”

Het is misschien iets waar de meesten van ons nu nog niet aan denken, maar voor deskundigen is het een reëel scenario dat een deel van het maatregelenpakket waar we nu mee moeten leven, ook in en na de zomer van kracht blijft.

Welke maatregelen zijn dat dan? “Dat is voor ons ook nog een grote vraag”, zegt Wallinga. “Het draait nu vooral om de korte termijn, dus de draaiboeken voor de periode daarna zitten nog in de brainstormfase. Maar je moet een aantal antwoorden gaan vinden. Welke maatregelen zijn het meest effectief, welke raken vitale delen van de maatschappij, welke doen economisch het minste pijn, en ook niet onbelangrijk: welke maatregelen houdt de samenleving het langst vol?”

Epidemioloog Patricia Bruijning legt uit dat het bepalen van het juiste maatregelenpakket voor de toekomst nu nog heel lastig is. “Omdat de meeste landen heel veel regels tegelijk hebben ingevoerd, is het losse effect van elke maatregel meten moeilijk. Maar die studies worden nu wel gedaan, in sneltreinvaart. Bij het UMC Utrecht doen wij onderzoek naar de overdracht van het virus binnen het gezin. Welke rol speelt leeftijd, duur van samenzijn, de gezondheidstoestand van mensen? Dat is belangrijke informatie, bijvoorbeeld voor de vraag of je straks de scholen weer kunt openen. Net zoals je precies moet weten wat de rol van grote bijeenkomsten in de verspreiding van het virus is.”

4. Het wordt een jaar zonder handen schudden en volle stadions

In Duitsland sprak een viroloog de vrees uit dat pas in 2021 weer in volle stadions gevoetbald zou kunnen worden. Zou dit doemscenario ook bij ons uit kunnen komen, hoogleraar medische microbiologie Bert Niesters? “Het zou zeker kunnen, dat is echt niet zo irreëel. Voetbal in lege stadions lijkt me dit najaar wél een optie.”

“Hoe belangrijk is voetbal voor de verspreiding van het virus?”, vraagt onderzoeker Wallinga zich hardop af. “Maar: dit is voetbal en niet het belangrijkste in het leven. Of  er in augustus weer afgetrapt kan worden? Ik durf er geen harde voorspelling op los te laten.”

Bruijning heeft ook niet meteen geruststellend nieuws. “Ons bereikt steeds meer informatie dat de meeste besmettingen binnen het gezin plaatsvinden. Maar dat betekent niet dat je massale bijeenkomsten zomaar kunt laten doorgaan. Er zijn gevallen bekend van ‘superverspreiders’, die daar in één keer heel veel anderen besmet hebben.”

Besmetting binnen het gezin, wat doe je daaraan? “Je kunt het moeilijk voorkomen”, zegt Bruijning. “Je kunt natuurlijk de isolatiemaatregelen toepassen die je geacht wordt te nemen als een huisgenoot het coronavirus heeft, maar in de praktijk is het lastig om dat lang vol te houden.”

Wat sowieso een blijvertje is voor de rest van het jaar, verwachten de experts: geen handen schudden. Wallinga: “Dat zou ik me heel goed kunnen voorstellen. Het is een eenvoudige maatregel die geen pijn doet.”

Wat wel pijn doet: oma die daar maar alleen in het verpleeghuis zit en geen bezoek mag ontvangen. “Dat is zo’n maatregel waarvan je je afvraagt: hoe lang houdt een samenleving dat vol?”, dubt Wallinga.

Wat bijna zeker is: straks alle luiken tegelijk weer openen, dat gaat niet. Als we oma en opa weer willen zien, zijn diensten in kerken en moskeeën misschien nog geen optie. En als we de scholen, universiteiten en kantoren weer openen, blijven de restaurants en cafés wellicht nog een tijdje dicht.

2020 wordt het jaar van corona. Héél 2020, niet alleen de eerste helft.