Corona in de wereld: Afrika wacht bang op de plaag van buitenaf

Deze week stond er op de sociale media een interessante opmerking. Een Afrikaanse twitteraar schreef dat er op dit moment in Afrika meer nood is aan ziekenhuizen en dokters dan aan kerken en priesters. Met zijn opmerking ontketende hij een virtueel gevecht tussen pragmatici en fanatici. Op de sociale media gonst het dagen van het nepnieuws over corona. Maar ook op hogere niveaus wordt de wetenschap al eens genegeerd. De regering van Burundi, bijvoorbeeld, een van de weinige landen met officieel nog geen slachtoffers, heeft aangekondigd dat corona alleen te verslaan is door God te aanbidden. 

De meeste andere overheden volgen in een race tegen de klok de aanwijzingen van de Wereldgezondheidsorganisatie, de ene al wat efficiënter dan de andere. De Afrikaanse Unie heeft een taskforce opgericht om de beschikbaarheid van de tests en het medische materiaal te vergroten. Op verschillende plaatsen zijn luchthavens en grenzen gesloten. Zuid-Afrika, het land met de meeste slachtoffers, 709 nu al, gaat vandaag helemaal op slot. Sommige overheden nemen zelfs radicale beslissingen om hun beperkende maatregelen op te dringen. In Oeganda bijvoorbeeld, vuurt de politie al in de lucht om samenscholingen uiteen te drijven.  

Afrika is niet dus onder één noemer te brengen. Er zijn grote verschillen in de aanpak én in de manier waarop de burgers er zelf mee omgaan. (lees voort onder kaart)

Het coronavirus slaat voorlopig het hardst toe in de magreb en in het zuiden. Egypte en Algerije, en zeker Zuid-Afrika, zijn de uitschieters. Niet toevallig gaat het om toeristische trekpleisters of landen met een elite die vaak reist naar Europa, het Midden-Oosten, Azië of de VS. Mauritanië, een streng islamitisch en vrij afgesloten land omringd door onder meer Algerije en Senegal, is tot nog toe redelijk gespaard gebleven. Er zijn daar nog maar drie mensen besmet in de hoofdstad Nouakchott. Het gaat om een buitenlander die uit Frankrijk kwam, een buitenlandse huishoudster van een koppel expats en een Mauritaniër die ook uit Frankrijk kwam. Sinds dat eerste geval zijn de vluchten van en naar Frankrijk opgeschort en zijn de scholen dicht. Maar erg veel restricties op straat zijn er nog niet. 

"Bewustmaking is dan ook heel belangrijk", zegt de Belgische Hilde Baele, die woont en werkt in Nouakchott. "Het is heel moeilijk om mensen hier te overtuigen om bijvoorbeeld in een papieren zakdoek te snuiten - als er die al zijn -  of om het moskeebezoek even te laten." Sensibiliseren is geen gemakkelijke opdracht, zeker niet voor het gros van de bevolking dat geen internet heeft. Hilde Baele heeft al een heel aantal bewustmakingscampagnes uitgetekend in Afrika, rond kinderrechten bijvoorbeeld. Nu heeft ze samen met haar medewerkers een grote flyer over de corona-epidemie uitgewerkt. Die zal worden verspreid in heel Mauritanië, maar ook in de buurlanden. In een filmpje laat ze ons even meekijken naar haar ontwerp. (lees voort onder video)

"Dit virus heeft geen paspoort of een visum nodig om het land binnen te komen." Dat zei de Congolese president Félix Tshisekedi, toen hij dinsdag aankondigde dat de hoofdstad Kinshasa helemaal in quarantaine zou worden gezet. Vanaf morgen zaterdag mogen de Kinois nog maar twee dagen per week het huis uit om naar de winkel te gaan. Transport van en naar de provincies wordt verboden. In Congo zijn 51 mensen besmet en zijn er drie doden, onder wie een voormalig adviseur van de president. Net als in Mauritanië zijn het vooral vips die van een buitenlandse reis terugkwamen. Het epicentrum van de uitbraak ligt niet voor niets in Gombe, de rijkste wijk van Kinshasa. 

Het spreekt voor zich dat nu alles op alles moet worden gezet om te voorkomen dat ook de armere en dichtbevolkte wijken van de Congolese hoofdstad via huispersoneel of taxichauffeurs worden bereikt.  In Kinshasa wonen 12 miljoen mensen bijzonder dicht op elkaar. De hygiënische omstandigheden in de armere wijken, de "cités" zijn erbarmelijk.  "We moeten ons op het ergste voorbereiden en waakzaam zijn", zei de Congolese Nobelprijswinnaar dokter Denis Mukwege in een videoboodschap. "Aangezien er in heel het land niet genoeg tests zijn, weet niemand wie het virus heeft en wie niet. Daarom is ieders gedrag belangrijk." Congo heeft nu een medisch noodteam opgericht onder leiding van de al even bekende viroloog Jean-Jacques Muyembe, die met succes mee de ebola-epidemie hielp te bedwingen in het oosten van Congo. Er worden vijf ziekenhuizen in de hoofdstad speciaal uitgerust voor de opvang van corona-patiënten, in samenwerking met medewerkers van het Tropisch Instituut van Antwerpen. 

Maar Kinshasa isoleren en samenscholingen verbieden heeft ook een keerzijde. Daardoor komt immers de voedselbevoorrading vanuit de provincies in gevaar én gaat de broodwinning verloren van de vele mensen die in de informele economie werken als marktkramer of handelaar. De prijzen schieten omhoog, het doet denken aan de magere jaren van de burgeroorlog van begin deze eeuw. Ook Hippolyte Tamiley, die in de wijk Limete woont, blijft volgens de voorschriften met zijn gezin thuis. Hij is bang voor de verspreiding en vindt dat de overheid niet voorzichtig genoeg kan zijn. Maar hij waarschuwt tegelijk voor de de sociale gevolgen als de maatregelen nog zouden worden verscherpt.  (lees voort onder video)

Verderop naar het zuidoosten van Afrika ligt Zimbabwe. Twee gevallen van corona zijn er daar en één dode. Áls die cijfers kloppen. Het land kan maar niet rechtkrabbelen uit de economische malaise. Het heeft dan ook nog eens te kampen met de extreme gevolgen van de klimaatopwarming. Droogte en overstromingen hebben hele oogsten doen mislukken en er is een groot probleem met de bevoorrading van water en electriciteit. De Zimbabwanen zitten tot 17 uur per dag zonder stroom.  Ook de gezondheidsdiensten staan er barslecht voor. Eind vorig jaar legden dokters en verpleegkundigen massaal het werk neer voor meer loon.  Sinds woensdag zijn ze opnieuw aan het staken, uit protest omdat ze geen beschermingsmateriaal hebben tegen het coronavirus.  President Mnangagwa heeft dan wel de noodtoestand uitgeroepen, maar voor velen gaan zijn maatregelen niet ver genoeg. 

Makie is een Zimbabwaan die tien jaar geleden al probeerde te ontsnappen uit de slechte leefomstandigheden en nu met zijn jonge gezin in Harare er het beste van maakt. Hij stuurt een filmpje op met beelden uit de hoofdstad van Zimbabwe. "Het leven gaat er zijn gewone gang", zegt hij, "met mensen die nog in groep rondlopen. Wij zijn totaal niet beschermd voor wanneer corona zich hier zou verspreiden. Waar moeten we dan de zieken naartoe brengen?" (lees voort onder video)

We steken de grens van Zimbabwe over naar de stad Tete, in Mozambique. Daar wordt ook alles op alles gezet om een uitbraak te voorkomen. Er zijn nu vijf besmettingen in Mozambique, maar nog geen sterfgevallen. Aan de grens wordt al wie binnenkomt gescreend op temperatuur en zo nodig in isolatie gezet. Dat is nog niet moeten gebeuren. In Tete is ook een speciaal ziekenhuis klaargemaakt met 24 bedden die  volgens de voorschriften van de Wereldgezondheidsorganisatie, in grote kamers zijn klaargezet. Maar ook Mozambique kampt met een tekort aan medisch personeel. Er kan geen enkele dokter of verpleger gemist worden. In Tete is er ook geen enkele beademingsmachine, en zijn er maar  2 zuurstofflessen.

Vanuit Tete kregen we een getuigenis van twee dokters die zich nu volop inzetten om de epidemie te bestrijden. Makkelijk is het niet, maar het verhaal is genuanceerd, zo blijkt uit dit filmpje. 

"Al bij al is het hout vasthouden en hopen dat de epidemie niet in Mozambique om zich heen grijpt", zegt Kaat Matthys,  de plaatselijke vertegenwoordiger van de Vlaamse Ontwikkelingssamenwerking. "We hebben zelf nu de middelen voor onze gezondheidsprojecten geheroriënteerd, bijvoorbeeld om te gaan sensibiliseren en om beschermingsmateriaal aan te kopen voor het personeel. Er wordt ook geld beschikbaar gemaakt om de corona-epidemie te bestrijden in samenwerking met andere donoren van het gezondheidsfonds Prosaude."  

Het is voor het eerst dat ik over een epidemie in Afrika bericht vanuit een land dat nu zelf in quarantaine is door hetzelfde virus.  Dat zet de zaken eens in een ander perspectief. Maar we moeten ook beseffen dat wij ondanks alles nog veruit de beste kaarten hebben. Als er niet snel wordt ingegrepen met materiaal, personeel en financiële hulp, dan wordt het daar een catastrofe.