ECB gooit eigen regels overboord om Italië en Spanje te redden
De Europese Centrale Bank (ECB) is donderdag begonnen met het ongelimiteerd opkopen van de staatsschuld van eurozonelanden. Hiermee krijgen zwakke eurolanden de mogelijkheid om met extra overheidsuitgaven de coronacrisis te bezweren.
De befaamde whatever it takes (‘koste wat het kost’) van Mario Draghi is een no limit (‘geen limiet’) geworden van Christine Lagarde, sinds eind vorig jaar de nieuwe president van de ECB. Zij kan nu de complete schuld van een eurozoneland opkopen in ruil voor bijgedrukte euro’s. Het is een nooit gebruikte bazooka. Tot nu toe gold de regel dat de ECB nooit meer dan eenderde van de schuld van een euroland in handen mocht hebben.
In Nederland en Duitsland kan dit erg gevoelig liggen. Hoogleraar financiering en bankwezen Harald Benink is tegen de maatregel. “Ik hoorde (Nederlands premier) Rutte donderdag in het parlement zeggen dat hij geen mening heeft over ECB-beleid. Maar als dit misgaat moet de Nederlandse belastingbetaler wel bloeden. Op een gegeven moment heeft Italië zo veel schuld dat die onhoudbaar wordt. Dan ploft de boel, is Italië wanbetaler en moeten de andere eurolanden daarvoor opdraaien.”
Gek genoeg verzet Nederland zich binnen de EU tegen de uitgifte van zogenoemde coronabonds, waarbij de EU-landen gezien de specifieke situatie samen garant staan voor nieuwe leningen door Italië. “Dat kun je beter doen. Dan voer je de Italiaanse schuld niet verder op. En dan heeft ook het parlement er nog invloed op.”
Donderdag startte de ECB een nieuw opkoopprogramma van 750 miljard euro. Dat komt boven op het al lopende opkoopprogramma van staatspapier. Met het opkoopprogramma wil de ECB de rente van de eurozonelanden drukken, met name die van landen van wie beleggers zoals pensioenfondsen de kredietwaardigheid in twijfel trekken.
De ECB leek bij deze crisis in het nauw te worden gebracht. De bank heeft sinds de vorige crisis al 2,6 biljoen (2.600 miljard) van de schuld van de eurozonelanden in handen gekregen. Van de Nederlandse staatsschuld van ongeveer 400 miljard zit al 123 miljard bij de centrale bank in Frankfurt. Dat is al bijna eenderde van de schuld. Omdat de ECB verplicht is het opkoopprogramma evenredig te verdelen over de negentien eurolanden – een even groot deel van de schuld van de sterke eurolanden (Nederland, Duitsland) als van de zwakke (Italië en Spanje) – liep de bank tegen de grens aan. Van de Nederlandse schuld kon nog maar 10 miljard worden gekocht. Dat betekende dat er ook nauwelijks nog iets van de Italiaanse of Griekse staatsschuld op te kopen zou zijn.
Speculanten
De ECB zou niet meer in staat zijn de speculanten die willen gokken op de ineenstorting van de eurozone af te schrikken. Dat zou kunnen betekenen dat ze op termijn voor miljarden aan Italiaanse en Spaanse obligaties zouden gaan verkopen in ruil voor Nederlandse en Duitse. De rentes in Italië en Spanje zouden enorm oplopen en die in Nederland en Duitsland dalen. Als de boel daardoor zou knallen, strijken de speculanten miljarden op, omdat het Italiaanse en Spaanse papier ineens waardeloos is geworden en zij dat voor een prikkie kunnen kopen. De rekening komt terecht bij de belastingbetalers van Nederland en Duitsland.
Het is bekend dat president Klaas Knot van De Nederlandsche Bank, net als zijn Duitse collega van de Bundesbank, tegen het opheffen van de restricties is. Zij vrezen dat Italië hierdoor onbeperkt zijn staatsschuld kan gaan opvoeren om de economie op te peppen, of zelfs het volk te verblijden met riante uitkeringen. Elke stok achter de deur om orde op zaken te stellen in de overheidsfinanciën vervalt dan. Eerder heeft de Europese Commissie ook de beperkingen van het stabiliteitspact al tijdelijk opgeheven.
Meteen nadat de details van het nieuwe opkoopprogramma van 750 miljard euro naar buiten waren gekomen, daalde de rente op de Italiaanse staatsschuld, hetgeen betekent dat het de ECB is gelukt de aasgieren af te schrikken. Maar het programma brengt ook grote risico’s met zich mee. Benink: “Als het ooit misgaat krijgen Nederland en Duitsland, die garant staan als aandeelhouder van de ECB, enorme oninbare vorderingen op zuidelijke landen.”
Hij vreest ook dat de ECB zichzelf helemaal vastzet. “Natuurlijk kunnen ze verdergaan en 4.000 of 5.000 miljard van alle schulden opkopen. Maar dan zullen ze er nooit meer uitkomen. Je krijgt een lock-in waarbij monetaire instrumenten niet meer werken. En wat er dan gebeurt met het vertrouwen in de euro weet niemand.”