Chinees materiaal komt aan in Luik. Let op het opschrift: "eendracht maakt macht."

Hoe corona de verhoudingen in de wereld kan veranderen

De impact van de wereldwijde coronacrisis kan leiden tot een kantelpunt in onze geschiedenis, net als het einde van de Koude Oorlog. De wereld kan er na corona helemaal anders uitzien, maar niemand weet hoe. Het spel om de geopolitieke verhoudingen overhoop te gooien is ook al volop bezig, ondanks de vele doden die momenteel overal vallen door het virus. Het liberale Westen dreigt hier zwakker uit te komen, ten voordele van het meer autoritaire China en Rusland.

analyse
Jan Balliauw
Specialist internationale relaties en Rusland bij VRT NWS

Ondanks de uitzonderlijke situatie waarin we zitten was het toch een vreemd beeld. Russische Iljoesjins (transportvliegtuigen, red.) brachten vorige week 22 militaire vrachtwagens naar Rome. In de vrachtwagens zat medische uitrusting, onder meer 600 ademhalingstoestellen. De vrachtwagens reden even later begeleid door carabinieri over de autosnelwegen richting Bergamo, het centrum van de Italiaanse coronacrisis. Tijdens hun tocht van 600 kilometer kreeg iedereen de tijd om uitgebreid beelden te maken van de Russische vlaggen die op alle vrachtwagens wapperden naast een vlag met het opschrift "From Russia With Love".

In Italië sprak men al van een Russische invasie. Tegen Rusland zijn zware Europese sancties van kracht na de crisis in Oekraïne in 2014. Plots stonden in een NAVO-land meer dan 100 Russische militairen, onder wie ook dokters en experten in biologische oorlogsvoering, aan de frontlinie tegen corona. Dat volgens de Italiaanse krant La Stampa 80 procent van de Russische hulp onbruikbaar was, ging grotendeels verloren in de stroom van berichten over corona. Moskou was erin geslaagd met een relatief kleine operatie een belangrijk geopolitiek signaal te geven aan de Italianen: in tijden van nood weten jullie op wie jullie kunnen rekenen. 

Maximaal rendement

Ook China liet zich niet onbetuigd. Het stuurde geregeld vliegtuigen met medisch materiaal naar getroffen landen in Europa, ook naar België. Op de kisten die op de luchthaven van Luik aankwamen, stond "Eendracht maakt macht", de nationale wapenspreuk van België. De Chinezen hebben alvast oog voor detail. 

In Servië bejubelde president Aleksandar Vučić zijn Chinese collega Xi Jinping. “Europese solidariteit bestaat niet, dat is een sprookje. Ik heb hulp gevraagd aan het enige land dat ons kan helpen, en dat is China”, zei Vučić op 15 maart, nadat de EU volgens hem de export van medische apparatuur had verboden. Dat klopte niet volgens de EU, er was enkel een systeem van vergunningen ingevoerd, maar intussen was de imagoschade al een feit. Ook het feit dat Servië jaarlijks meer dan 200 miljoen euro steun krijgt van de EU, liet Vučić onvermeld.

De impact van de crisis dreigt zo groot te worden dat het een geschiedkundig kantelpunt wordt waarbij de wereld er helemaal anders uitziet. Voorlopig lijken vooral China en Rusland bezig om die wereld nu al naar hun hand te zetten.

Net als Rusland haalt China maximaal rendement uit relatief kleine inspanningen. De Chinese vliegtuigen vliegen vooral mondmaskers en beademingstoestellen rond, niet meteen hoogtechnologische medische apparatuur, maar momenteel zeer gegeerd. China produceerde al voor de crisis de helft van de mondmaskers in de wereld en heeft die productie nu met factor 12 opgevoerd.

De impact van deze coronacrisis dreigt zo groot te worden dat het een geschiedkundig kantelpunt kan worden, net als het einde van de Koude Oorlog, begin jaren negentig, waarbij de wereld er voortaan helemaal anders uitziet. En voorlopig lijken vooral China en Rusland bezig met inspanningen om die wereld nu al naar hun hand te zetten. 

China

In het begin van de crisis leek China zwaar onder vuur te liggen. De communistische overheid probeerde berichten over de verspreiding van het virus tegen te houden. Daardoor werd kostbare tijd verloren in de strijd tegen de epidemie. Intussen verloor een groot deel van de bevolking haar vertrouwen in de overheid. Er werd al gesproken over een Chinees Tsjernobyl, naar analogie met de Sovjetautoriteiten die pas na enkele weken toegaven wat er werkelijk in de ontplofte kerncentrale was gebeurd.

Uiteindelijk greep de Chinese overheid in, net voor het Chinese Nieuwjaar.  Honderden miljoenen waren dan al op reis in het land om familie te bezoeken. Het centrum van de corona-epidemie, de provincie Hubei, werd op slot gedaan. De bijzonder strikte isolatiemaatregelen en de supersnelle bouw van noodziekenhuizen beperkten de omvang van de epidemie in China, maar beletten niet dat het virus zich intussen razendsnel aan het verspreiden was in de wereld.

Copyright 2020 The Associated Press. All rights reserved.

Na het bedwingen van corona in eigen land zette China een propaganda-offensief in waarin zijn model werd gebruikt als alternatief voor de aanpak van de westerse landen, waar het virus intussen een veel grotere verspreiding meemaakte dan in China. Dat offensief moest de aanvankelijk negatieve publiciteit doen vergeten over de onderdrukking van de berichten over het nieuwe virus en ook over het feit dat het virus uiteindelijk is kunnen ontsnappen uit China. 

Het bleef niet bij een propaganda-offensief. China stuurde ook hulpgoederen. Het land heeft daarbij een belangrijk voordeel: veel van wat de wereld nu nodig heeft om corona te bestrijden, wordt in China geproduceerd. Niet alleen mondmaskers, maar ook grondstoffen voor geneesmiddelen. 

In het verleden was het grootste strategische belang van China de bescherming van de export en de afzetmarkten. Maar deze crisis biedt China nu een ongeziene mogelijkheid om een grotere geopolitieke rol te gaan spelen. In een telefoongesprek met de Italiaanse premier Giuseppe Conte zei de Chinese president Xi dat zijn land wil bijdragen aan internationale samenwerking om de epidemie te bestrijden en "om een Health Silk Road (een Zijderoute voor gezondheid, red.) op te bouwen", een duidelijke verwijzing naar de nieuwe Zijderoute die China al jaren ontwikkelt.

Rusland

Rusland blijft voorlopig gespaard van een snel oplopend aantal corona­patiënten. Maar net als in China is er veel wantrouwen over de cijfers van de overheid. Tot voor kort werden alleen de gevalideerde testen van één laboratorium in Novosibirsk meegeteld. Ook worden coronadoden blijkbaar alleen in de statistieken opgenomen als ze geen andere aandoeningen hebben. De melding van de eerste coronadode op 19 maart werd al snel ingetrokken omdat de 79-jarige vrouw volgens de Russische autoriteiten aan een trombose was gestorven. Net als in China wordt in Rusland al snel de analogie gemaakt met het zwijgen van de autoriteiten na Tsjernobyl. 

De Russische president Poetin bezoekt het coronaziekenhuis van Moskou

Maar het autoritair geleide Rusland is wel sneller in actie getreden dan vele andere landen. Zo werd de grens met China al snel gesloten. Ook werd er relatief veel getest en werden contacten van coronapatiënten actief opgespoord en in quarantaine gezet.

Zolang het aantal coronapatiënten in Rusland niet snel gaat stijgen, kan het land zich nu veroorloven om geopolitieke punten te scoren. Het treedt daarmee in de voetsporen van China. Rusland heeft niet de economische macht om te doen wat dat land kan, en produceert ook nauwelijks iets wat waarde heeft in de strijd tegen corona. 

Maar Rusland heeft wel veel militaire kennis. Biologische oorlogsvoering was net als chemische wapens verboden, maar Rusland had tijdens de Koude Oorlog wel heel wat labo’s die daar studiewerk rond verrichtten. En de verdediging tegen een biologische aanval blijft voor de Russische krijgsmacht een wezenlijke taak, zeker na de stijging van de spanningen met het Westen.

Ook in het verleden was die parallelle activiteit van China en Rusland zichtbaar. In Afrika zorgde China vooral voor grote infrastructuurprojecten in ruil voor toegang tot de grondstoffen, terwijl Rusland vooral wapens verkocht en regimes militair bijstond of adviseerde. 

Verenigde Staten

De grote afwezige in dit geopolitieke spel rond de coronacrisis is de VS. En dat staat in schril contrast met de vorige crisis, de financiële crisis in 2008. Zowel de Republikein George Bush als de Democraat Barack Obama probeerden toen via de G20 de grootste en belangrijkste landen in de wereld op een lijn te krijgen.

Copyright 2020 The Associated Press. All rights reserved.

Maar in deze crisis neemt Washington geen leiderschap. De Amerikaanse president Donald Trump vindt dat immers helemaal niet nodig. Hij denkt nog altijd dat het allemaal wel zal meevallen, ook al is New York een nieuw epicentrum geworden van de globale pandemie en heeft de VS intussen het grootste aantal besmettingen in de wereld. Trump laat zich niet leiden door feiten, daar heeft hij lak aan. Hij laat zich leiden door wat hij graag hoort en wat zijn instinct hem zegt.

En dat instinct gaat in tegen het besef dat de VS sterker kan worden als het een crisis aanpakt samen met bondgenoten. De "America First"-houding van Trump staat een globale aanpak van deze crisis in de weg. Ook zijn geregelde uitvallen naar China, en zelfs naar de Europese Unie, dragen niet bij aan een sterk internationaal antwoord. Zo blijft het akelig stil in de VN-Veiligheidsraad. We merken nu voor het eerst in deze grote crisis wat de gevaren zijn van de multipolaire wereld waarin geen enkel land de leiding neemt en ieder land zich op zichzelf terugplooit. Net zoals de burgers dat doen door te gaan hamsteren.

Europese Unie

Het grote slachtoffer in deze coronapandemie lijkt de Europese Unie te worden. Zelfs Commissievoorzitter Ursula von der Leyen kon het nog moeilijk aanzien. "Toen Europa echt moest bewijzen dat het geen mooi-weer-unie was, weigerden er te veel hun paraplu te delen", zei ze vorige donderdag. 

AFP or licensors

Frankrijk en Duitsland blokkeerden even de export van mondmaskers naar andere EU-lidstaten. Grenzen gingen dicht voor personenverkeer. De Europese top van vorige week eindigde op een diepe verdeeldheid over een gezamenlijk economisch antwoord op de crisis, onder meer de uitgifte van Europese corona-obligaties. Net als in de eurocrisis stond het zuiden weer tegenover het noorden. Alleen ging het dit keer niet over een financiële crisis, maar over een gezondheidscrisis. Maar zelfs dan is Europese solidariteit niet vanzelfsprekend.

De Italiaanse premier Conte was woedend. “Als Europa deze historische uitdaging niet aankan, dan verliest het hele Europese project zijn bestaans­reden in de ogen van de bevolking,” zei hij gisteren aan de Italiaanse krant Il Sole 24 Ore. Conte gaf op de top de andere landen een ultimatum van 10 dagen, "anders trekken we alleen ons plan". De Russische militaire vliegtuigen waren toen al onderweg naar Rome.

Voor de EU is deze crisis extra moeilijk omdat gezondheid een bevoegdheid is van de lidstaten waarin Brussel weinig te zeggen heeft. Maar leg dat maar eens uit aan de Europese burger…  

De wereld na corona

Hoe de wereld er na deze coronacrisis zal uitzien, weet niemand. Maar een snelle terugkeer naar "business as usual" lijkt onmogelijk, zeker niet zolang er geen vaccin is. Ook is het nu al bijna zeker dat deze crisis de geopolitieke verhoudingen overhoop zal gooien. Het liberale Westen dreigt er zwakker uit te komen, ten voordele van het meer autoritaire China en Rusland. 

In tijden van gezondheidscrisissen als deze staat een democratisch model hoe dan ook al onder druk. De inperking van een epidemie vraagt een sterke terugdringing van de persoonlijke vrijheid. Je mag niet meer gaan en staan waar je wilt. De controle daarop vraagt een sterke politionele aanwezigheid. Dat is gesneden koek voor een autoritair regime. 

In tijden van gezondheidscrisissen als deze staat een democratisch model hoe dan ook al onder druk.

Maar het gaat nog verder. Ook na de afvlakking van de epidemie zal corona onder ons blijven zolang er geen vaccin is of de groepsimmuniteit nog onvoldoende is. Op dat moment komt het erop aan ieder geval van besmetting zo snel mogelijk in te dijken. Dat doe je door veelvuldig testen maar vooral, en dat wordt wel eens over het hoofd gezien, door grondig onderzoek naar de contacten van de besmette persoon

Ook die personen moeten worden getest en in quarantaine worden geplaatst (een negatieve test sluit immers niet uit dat het virus binnen de incubatietijd toch nog de kop opsteekt). En die quarantaine moet gecontroleerd worden. Eén coronapatiënt is voldoende om een nieuwe opstoot te veroorzaken. 

Globalisering

Dat dit niet onmogelijk is in een democratie, hebben Zuid-Korea en Taiwan aangetoond. Zij zijn vrij succesvol geweest in de strijd tegen corona door de inzet van strikte controles. Zo krijgen Zuid-Koreanen  een sms-alarm als zij in de buurt zijn geweest van iemand die met corona is besmet. Dat gebeurt op basis van gps-gegevens, aangevuld met gegevens van bewakingscamera’s en transacties van kredietkaarten. De namen van de patiënten worden niet meegedeeld maar zijn toch vaak niet moeilijk te achterhalen. 

Voor veel Europeanen lijkt dat op dit moment nog een te grote inbreuk op de privacy, maar dat zou kunnen veranderen door deze crisis. Voor iedereen is gezondheid het belangrijkste. Als privacyregels de gezondheid in gevaar brengen, als die leiden tot extra doden, kan de bevolking snel van gedacht veranderen. Ook in Zuid-Korea kwam het systeem er pas na de MERS-epidemie van 2015. 

Het valt te hopen dat de grote landen in de wereld snel weer tot hun zinnen komen en dat ze de bedreiging en de gevolgen van deze crisis samen gaan aanpakken.

Een ander slachtoffer van deze crisis lijkt de globalisering te worden. We hebben nu gemerkt dat het misschien toch niet zo’n goed idee is om grote delen van onze productie naar andere landen over te brengen, zeker niet als de voorraden zo klein worden gehouden op basis van het "just in time"-principe.

Het valt alvast te hopen dat de grote landen in de wereld - zodra ze hersteld zijn van de aanvankelijke klap en de extreme aandacht die de bestrijding van het virus opeist - snel weer tot hun zinnen komen en dat ze de bedreiging en de gevolgen van deze crisis samen gaan aanpakken. Dat is uiteindelijk in ieders belang. Zo zal de herstart van de globale economie een aanzienlijke inspanning vragen.  

Het oermenselijke instinct overstijgen

De strijd tegen het coronavirus wordt weleens vergeleken met een oorlog. Alleen staan in deze crisis geen vijanden tegenover elkaar, maar staat elk land, iedereen, aan dezelfde kant van de frontlinie. Alleen een ver doorgedreven samenwerking kan de wereld snel uit deze crisis trekken. Maar daarvoor is het nodig om het oermenselijke instinct om eerst aan zichzelf te denken, te overstijgen.

Meest gelezen