De Nederlandse houding over de Europese economische aanpak van de coronacrisis zorgt in Zuid-Europese lidstaten voor ziedende reacties.
In Italië en Spanje zijn ze verbolgen over het gebrek aan Nederlandse solidariteit bij de coronacrisis. Maandag verscheen er in de Duitse conservatieve krant Frankfurter Allgemeine Zeitung een vlammende opiniebijdrage van Italiaanse burgemeesters en Europarlementsleden over de houding in Den Haag. Concreet richten de penhouders zich tot Berlijn met de oproep om zich van de Nederlandse houding los te koppelen.
Coronabonds
Wat is er precies gebeurd? Vorige week vergaderden de ministers van Financiën van de eurozone en de Europese staats- en regeringsleiders over een adequate aanpak van de economische gevolgen van de coronacrisis. Na een flink potje bakkeleien waren de lidstaten het er enkel over eens dat ze niet overeenkwamen. Het overleg werd twee weken uitgesteld, een periode waarin voorzitter van de Europese Raad Charles Michel en voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen verder overleggen met de hoofdsteden.
Concreet ging de discussie vooral om twee pistes die bewandeld kunnen worden om de economische malaise van de coronacrisis aan te pakken. De eerste piste gaat via het zogenaamde Europese Stabiliteitsmechanisme (ESM). Dat noodfonds werd in het leven geroepen om noodlijdende lidstaten een financiële levenslijn toe te werpen tijdens de staatsschuldencrisis van 2012. Dat geld wordt echter niet op goed vertrouwen overgemaakt: in ruil voor een flinke smak geld moeten de ontvangers diepgaande hervormingen doorvoeren – lees: besparen.
In de Zuid-Europese lidstaten vinden ze dat Nederland beter eens in eigen boezem kijkt en zijn gunstig belastingregime voor multinationals aanpast.
Een andere piste is de uitgave van zogenaamde coronabonds. Dat zijn Europese obligaties die gezamenlijk worden uitgegeven door alle lidstaten van de eurozone. Vorige week schreven negen staatshoofden en regeringsleiders van de eurozone, waaronder Belgisch premier Sophie Wilmès (MR) een open brief met een oproep om zulke coronabonds in het leven te roepen.
In de praktijk betekent het systeem dat de welvarende lidstaten zoals Nederland en Duitsland de rating van de minder welvarende lidstaten zoals Italië en Spanje omhoog stuwen. Het gevolg? De Zuid-Europese landen moeten iets minder rente betalen op de schulden die ze aangaan, de Noord-Europese landen iets meer. Afhankelijk van hoe de coronabonds worden gestructureerd zouden ze zelfs directe financiële steun voor de hard getroffen landen kunnen betekenen.
Troika
Beide pistes zorgen echter voor de nodige oproer. Het overleg tussen de lidstaten leek wel een heruitgave van de macro-economische onderhandelingen in 2012. Toen eisten de Noord-Europese landen strenge voorwaarden van de Zuid-Europese landen in ruil voor financiële hulppakketten. Verschil is enkel dat de coronacrisis een impasse is waarbij er in tegenstelling tot acht jaar geleden geen schuldvraag heerst. Ditmaal gaat het niet zozeer over de vraag of de zuidelijke lidstaten wel verantwoord met hun middelen zijn omgesprongen – iets wat ze de afgelopen tien jaar overigens wel hebben gedaan.
Waarom is het overleg toch kunnen mislopen? De Zuid-Europese landen willen ditmaal niet meer werken via het Europese Stabiliteitsmechanisme, dat momenteel nog 410 miljard euro in de kluis heeft zitten. Tenminste als er aan die budgetten opnieuw voorwaarden gekoppeld worden zoals voordien het geval was. ‘In Italië en Spanje doen zulke voorwaarden opnieuw denken aan de rigide eisen van de Troika’, vertelt Pepijn Bergsen, Nederlands onderzoeker gespecialiseerd in Europese politieke economie en verbonden aan het Britse instituut Chatham House. ‘Bovendien moeten mogelijk alle lidstaten van de eurozone dan een kredietlijn aangaan om te voorkomen dat de financiële markten zich zorgen beginnen te maken over enkele specifieke landen’, klinkt het.
De Noord-Europese lidstaten willen op hun beurt niet weten van de coronabonds. Zij vrezen dat de Zuid-Europese landen van de eurozone een onverantwoord budgettair beleid aan de dag zullen leggen eenmaal ze onbeperkt in de tijd door de meer welvarende landen geruggesteund worden. In dat geval zou ook de rente voor de Noord-Europese lidstaten de hoogte ingaan en wordt het minder interessant om schulden aan te gaan. In de ogen van vele Noord-Europese hoofdsteden is het resultaat een transferunie waarin de rijke landen voor onbeperkte tijd geld naar het Zuiden overmaken.
De open brief van de staatshoofden en regeringsleiders hield daar veel te weinig rekening mee. Daarmee plaatsten ze zoveel druk op de ketel dat de deur meteen werd gesloten.
‘Misschien nog wel meer dan in Duitsland krijg je zoiets onder de huidige omstandigheden heel moeilijk aan het Nederlandse publiek verkocht. De open brief van de staatshoofden en regeringsleiders hield daar veel te weinig rekening mee. Daarmee plaatsten ze zoveel druk op de ketel dat de deur meteen werd gesloten’, zegt Bergsen. Enkel op basis van bijzonder strenge voorwaarden zijn zulke Europese obligaties in het Noorden wel denkbaar. Maar zulke voorwaarden zijn net zoals bij het Europees Stabiliteismechanisme voor het Zuiden onaanvaardbaar.
Assertiviteit of arrogantie?
Nederland is natuurlijk niet het enige land dat de invoering van coronabonds niet ziet zitten. Ook Duitsland, Zweden en de Baltische Staten staan niet meteen te springen voor het systeem. Maar in tegenstelling tot zulke landen staan onze noorderburen op de barricades van het verzet. Dat heeft ook culturele implicaties. In Den Haag meent men dat er vooral klare taal wordt gesproken die meteen duidelijkheid biedt. In andere landen wordt dat echter als een vorm van arrogantie beschouwd. Uit onderzoek van het Nederlandse Clingendael Instituut blijkt dat andere lidstaten vinden dat de Nederlandse houding en positie vaak blijk geven van een gebrek aan solidariteit en empathie.
Vooral de houding van Nederlands minister van Financiën Wopke Hoekstra (CDA) zorgt in het Zuiden van Europa voor de nodige frustratie. Vorige week vroeg die een onderzoek van de Europese Commissie naar het budgettaire plaatje van zulke landen nu blijkt dat die onvoldoende middelen zouden hebben om de coronacrisis te bestrijden. Het kwam hem op een ziedende reprimande van de Portugese premier Antonio Costa te staan, temeer omdat de Zuid-Europese landen de afgelopen tien jaar hun begrotingstekorten wel degelijk fors hebben teruggedrongen. Ook Italiaans premier Giuseppe Conte was niet te spreken over de Nederlandse aanpak.
In Zuid-Europese landen riposteerde men dat Nederland maar beter eens in eigen boezem kijkt, omdat het met een gunstig belastingregime voor grootbedrijven een heleboel inkomsten uit de andere lidstaten wegsluist. ‘Ik kan wel sympathie opbrengen voor dat argument. Nederland staat niet voor niets op de Amerikaanse lijst van belastingparadijzen. Bovendien heeft Nederland ook kunnen profiteren van het feit dat het met Italië en Spanje een munt deelt. Met de gulden had het als exportland veel moeilijker geweest’, aldus Bergsen.
Hoewel de coronabonds dood en begraven lijken, komt het debat in Nederland pas echt op gang.
Dood en begraven?
Zijn de coronabonds dan alweer verleden tijd? Waarschijnlijk wel. De Europese Centrale Bank kondigde vorige week aan dat het onbeperkt staatsobligaties van de lidstaten wil blijven opkopen, zolang de economische gevolgen van het coronavirus om zich heen grijpen. Dat heeft de financiële markten vrijwel meteen gesust en tempert de noodzaak om andere paden te bewandelen.
In Nederland zelf is het debat over de coronabonds daarentegen helemaal losgebarsten. Afgelopen vrijdag liet Klaas Knot, voorzitter van de Nederlandse Centrale Bank, optekenen dat hij voorstander is van het systeem. Ook voormalig voorzitter Nout Wellink schaart zich achter de oproep van zijn opvolger. Binnen de regering van premier Mark Rutte is het pleit ook nog niet helemaal beslecht. Voorzitter van de sociaalliberale coalitiepartij D66 liet eveneens verstaan dat de coronabonds wat hem betreft nog niet van tafel verdwenen zijn.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
