Het Belgische mondmaskerverhaal is een verhaal van blunders
Viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) stelt dat het dragen van mondmaskers bewust is afgeraden door de Belgische overheid, want: ‘Er was te weinig voorraad.’ De saga rond die voorraad is een aaneenrijging van mislukkingen. Opmerkelijk: het bleek heel vaak de fout van een ander.
De afgelopen weken hamerde Belgische overheid op drie dingen: handen wassen, afstand houden en thuisblijven. Bij Het Laatste Nieuws en in Terzake erkent viroloog Marc Van Ranst dat het een bewuste strategie was om de mondmaskers af te raden. “Herinner u twee weken geleden: toen hadden we zelfs te weinig mondmaskers voor onze ziekenhuizen. We zaten in een slechte positie, dan kan je niet zeggen dat iedereen snel mondmaskers moet halen voor zichzelf. Laat staan dat je adviseert om de mondmaskers verplicht te maken voor iedereen die de deur uit moet.”
Hoe zit het met die voorraad mondmaskers en waar liep het dan mis? Volgens federaal minister Philippe De Backer (Open Vld) zijn intussen meer dan 17 miljoen mondmaskers verdeeld, van de 23 miljoen die in totaal zijn toegekomen in ons land. Er lopen nog bestellingen voor 15 miljoen mondmaskers.
Sinds begin maart zoeken de Belgische autoriteiten naar beschermingsmaskers. Het gaat dan enerzijds om chirurgische maskers en anderzijds maskers van het type FFP2, die een betere bescherming bieden voor de zorgverleners die rechtstreeks in contact komen met patiënten met Covid-19.
De strategische voorraad die vernietigd werd
De eerste vragen naar de voorraad mondmaskers dateren nochtans van 28 januari. Dan ondervragen N-VA en PVDA in de commissie Volksgezondheid minister De Block (Open Vld) erover, maar antwoorden krijgen ze dan nog niet. Op 23 maart blijkt dat de strategische voorraad mondmaskers die België ooit heeft aangelegd, vorig jaar vernietigd is.
De mondmaskers lagen opgeslagen in een loods van Defensie en volgens minister De Block zijn ze daar “niet goed gestockeerd, waardoor ze onbruikbaar waren geworden”. Defensie laat meteen van zich horen: de maskers waren simpelweg voorbij hun houdbaarheidsdatum. En daarom vernietigde Volksgezondheid de voorraad.
Intussen werkte het kabinet-De Block vorig jaar aan een systeem met een ‘roterende stock’, maar het systeem blijkt tijd en wetswijzigingen nodig te hebben en intussen is geen nieuwe voorraad aangelegd.
De openbare aanbesteding die uitdraait op een onderzoek door het parket
Gedurende de maand februari komen steeds meer vragen om mondmaskers boven. Op 4 maart brengt minister Denis Ducarme (MR) een bezoek aan het Waalse bedrijf Pharmasimple. Dat maakt bekend dat het 3 miljoen mondmaskers in drie dagen tijd kan leveren. Ook N-VA-Kamerlid Kathleen Depoorter zegt diezelfde dag een leverancier te hebben.
De dag erna schrijft de FOD Volksgezondheid een openbare aanbesteding uit. Bedrijven krijgen 24 uur om in te tekenen, maar vervolgens gaat er meer dan een weekend overheen om de winnaar van de aanbesteding aan te duiden. Het eerste bedrijf haakt af. Zijn producent zit in Bulgarije, waar intussen een exportverbod geldt. De tweede is een tweemanszaak van een Open Vld’er uit Temse dat op 11 maart de opdracht aanneemt. Op vrijdag 13 maart dient de FOD Volksgezondheid echter klacht in wegens mogelijke oplichting. Er loopt een opsporingsonderzoek bij het parket van Brussel.
Leverancier nummer drie is Life Solutions van Nicolas Cuypers, een ondernemer uit Zulte, die ook de lokale N-VA-voorzitter is. Als op 20 maart de lading mondmaskers aankomt op de luchthaven van Luik, staat N-VA-Kamerlid Depoorter die op te wachten op het tarmac.
De ‘malafide’ leverancier
Pharmasimple vist naast het net bij de openbare aanbesteding, maar op 19 maart keurt het kabinet-De Block toch een bestelling goed van 3 miljoen FFP2-maskers en 10 miljoen chirurgische mondmaskers bij het bedrijf uit La Louvière.
De dag na de bestelling, op 20 maart, blaast het kabinet alles af. In een gezamenlijk statement van de liberale ministers De Block en De Backer is er sprake van “vermeende contractbreuk” door een “malafide leverancier”. Volgens de ministers heeft Pharmasimple na de bestelling de bestelbon aangepast en zowel de prijs per masker verhoogd, als de totale hoeveelheid maskers. Bovendien eiste hij plots een voorschot.
Pharmasimple zegt dat het de mondmaskers in Turkije bestelde en had voorgesteld om 2 miljoen FFP2-maskers extra te bestellen uit vrees dat de Turkse markt erna zou sluiten. “Ik kan u garanderen dat we op geen enkel moment de prijs per masker hebben opgedreven”, zegt hun woordvoerder Pierre-Yves Dauvister. Intussen is import van mondmaskers uit Turkije inderdaad niet meer mogelijk, tot ze zelf hun strategische voorraad weer hebben aangevuld. Maar Pharmasimple kent nog producenten in andere landen en er zouden opnieuw gesprekken lopen met het kabinet-De Backer over een bestelling. Toch opmerkelijk voor een speler die zondag nog ‘malafide’ was.
Maskers in bananendozen
Niet alleen federale bestellingen lopen mis, ook Vlaamse. Uit mailverkeer van ziekenhuizen met het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid blijkt dat een lading van 100.000 FFP2-maskers geen kwaliteitsmerk of certificaat dragen en dat ze geproduceerd zijn voor industriële en dus niet voor medische doeleinden. Het Vlaams Agentschap raadt af om ze te gebruiken “voor direct contact met besmettelijke Covid-19-patiënten”.
Bij ontvangst van de maskers stelde het Antwerpse revalidatieziekenhuis RevArte vast dat ze volledig onbruikbaar zijn. “Ze bleken niet, zoals gezegd, uit China maar uit Colombia te komen. Ze zaten verpakt in gebruikte bananen- en cornflakesdozen, wat ingaat tegen de voorschriften. In een doos hebben we dan ook nog eens fecaliën van een of ander dier gevonden.”