“Ik beveel al mijn collega’s aan om gezichtsmaskers te verplichten, zelfs al zijn het zelfgemaakte. We zien dat het in Tsjechië een van de belangrijke beslissingen is die we hebben genomen. En als het hier helpt, kan het overal helpen.”

De videoboodschap van Tsjechisch minister van Volksgezondheid Adam Vojtech is er niet naast. Met een stoffen mondmasker met ruitjes voor de mond kijkt hij indringend in de camera. Hij spreekt in het Engels, zodat de wereld hem kan verstaan. #Masks4All, is de hashtag die Tsjechië lanceerde.

Waarom komt die aanbeveling er bij ons niet?

“We leven in zo’n vreemde tijden dat ik niet meer durf zeggen dat we dit nooit gaan doen”, zegt infectiologe Erika Vlieghe van de UZ Antwerpen, die ook de overheid adviseert, in De Afspraak. “Maar het is wel zo: we mogen niets opleggen dat we niet hebben. En we hebben die maskers nog altijd niet.”

“Als je een oneindige voorraad hebt, kan je er dingen mee doen”, zegt viroloog Mark Van Ranst. “Maar als er geen maskers zijn, kan je ze niet gaan toveren om aan de mensen te gaan geven.”

Heeft de overheid dan gelogen over het nut van mondmaskers?

De geruststellende communicatie was duidelijk bedoeld om te voorkomen dat mensen mondmaskers zouden gaan hamsteren op een moment dat ziekenhuizen en dokters ze hard nodig hebben. Maar er zijn wel degelijk ook wetenschappelijke redenen. “Voor de gezonde man in de straat heeft het weinig nut: een mondmasker dient in de eerste plaats om anderen te beschermen als je zelf besmet bent”, zegt Van Gucht. “Zo een masker vermijdt dat je druppels verspreidt bij het hoesten, niezen en praten.”

(Lees verder onder de video)

En in België geldt nu eenmaal de regel dat zieke mensen moeten thuisblijven. “En als je zonder het te weten besmet bent, en dus geen symptomen hebt, dan is de kans dat je anderen besmet ook al veel kleiner”, zegt Marc Van Ranst.

Mag de overheid de waarheid verzwijgen in het algemeen belang?

Ethici geloven niet dat de waarheid hier geweld is aangedaan. Dat zou volgens hen ook zeer contraproductief zijn. Volgens Michel Deneyer, medisch ethicus aan de VUB, mag een overheid wel rekening houden met de psychische impact van de crisis - “als dit nog lang duurt zouden er wanhoopsdaden of meer intrafamiliaal geweld kunnen worden gepleegd” - maar de waarheid geweld aan doen kan niet. “Dat zou als een boomerang in het gezicht van de regering terechtkomen. En in een periode waar de gezondheid en mensenlevens op het spel staan, is dit ook gewoon not done”.

Moraalfilosoof Patrick Loobuyck (UGent en UA) wijst erop dat er verschillende vormen van ethiek zijn: een die ervan uitgaat dat je nooit mag liegen, zoals de leer van de Duitse filosoof Immanuel Kant voorschrijft, en een waar je vooral naar de gevolgen van je handelen kijkt. “En dan mag een leugentje om bestwil wel, omdat dat goede gevolgen heeft. In dit laatste geval zou je kunnen zeggen dat de overheid bijvoorbeeld wel verkeerdelijk mag stellen dat jongeren die naar lockdown-feestjes zijn geweest op intensieve zorgen zijn terechtgekomen, omdat je er zo kunt voor zorgen dat ze zich in de toekomst beter aan de regels zullen houden. Nadeel is wel dat het vertrouwen in de overheid wegsmelt indien uitkomt dat het niet waar is”. Loobuyck raadt de overheid duidelijk aan om Kant te volgen en altijd eerlijk te communiceren. “Er is nu een groot draagvlak voor de maatregelen. Een loopje nemen met de waarheid ondermijnt dit volledig. Ik zou daar zeer voorzichtig mee zijn.”

Moet ik maar beter toch een mondmasker dragen?

Antwerps spoedarts Luc Beaucourt en Brussels infectioloog Jean-Luc Gala vinden van wel. “Dit is voortschrijdend inzicht, anders zullen we daar de tol voor betalen”, zegt Beaucourt. Maar Steven Van Gucht waarschuwt voor een vals gevoel van veiligheid: als je daardoor minder zorgvuldig bent met sociale afstand of minder vaak je handen wast, vergroot je misschien de kans op besmetting. En ook als je ze op een verkeerde manier aan- of uitdoet, kan je jezelf besmetten.

“Op straat heeft het geen enkele zin”, zegt Van Ranst. “Op plaatsen waar mensen elkaar zien en tegenkomen, kan het zin hebben, maar je moet er natuurlijk wel hebben. Op werkplekken waar het niet altijd mogelijk is om 1,5 meter afstand te bewaren, bijvoorbeeld. Daar kan het zinvol zijn en daar gebeurt het ook. En als je je ongerust voelt zonder mondmasker, kan je er wel één dragen. Dan is het op zijn minst goed voor de hersenen.”

De viroloog vermoedt dat als de maatregelen versoepeld worden, mondmaskers nodig kunnen zijn. Wanneer het openbaar vervoer opnieuw gepromoot wordt en ieder tegelijkertijd de supermarkt in mag, dan “is het dragen van mondmaskers een mogelijkheid die we in de evaluatiecel zullen bespreken.”

In welke landen is het verplicht?

De Wereldgezondheidsorganisatie blijft zeggen dat mondmaskers alleen aangeraden zijn voor wie een besmette patiënt verzorgt of voor wie zelf geregeld moet hoesten of niezen. Maar de Chinese viroloog George Gao, die in Wuhan verantwoordelijk was voor het onder controle krijgen van de ziekte, zei in een interview met Science Magazine dat Europa en de VS het ook beter zouden verplichten.

In onder meer Slovenië, Bulgarije en Tsjechië zijn de mondmaskers al verplicht. Oostenrijk voerde een verplichting in voor wie naar de supermarkt gaat.

Tsjechië verspreidde, met de steun van de regering, zelfs een Engelstalige video. Daarin raden ze ook andere landen aan om de maatregel in te voeren.

(Lees verder onder de video)

Hebben we er intussen wel genoeg voor medisch personeel?

Nee, de situatie is nog altijd precair. Er zijn volgens minister Philippe De Backer, hoofd van de bevoegde taskforce, 23 miljoen chirurgische maskers geleverd en daarvan zijn er al 17 miljoen verdeeld. Er loopt een bestelling voor nog eens 15 miljoen maskers.

Maar in verschillende ziekenhuizen is de situatie nog altijd precair. Zeker van de FFP2-maskers met ingebouwde filter, die een betere bescherming bieden, is er een tekort. Omdat de ziekenhuizen voorrang krijgen, zijn er tekorten in onder meer psychiatrische centra.

“Van de recent geleverde FFP2-mondmaskers is geen enkel bestemd voor de psychiatrische ziekenhuizen”, zegt Koen Oosterlinck, dagelijks bestuurder bij Broeders van Liefde, dat 11 psychiatrische centra in België uitbaat. Daar zijn gemiddeld twee vastgestelde en vier vermoedelijke besmettingen per centrum. Maar mogelijk zijn er meer, omdat het moeilijk is om bij de patiënten besmettingen te detecteren. “We dreigen hen in veel gevallen onbeschermd te moeten behandelen”, klinkt het.

Hoe moet je zo’n masker correct dragen?

“Voor je het masker aandoet, moet je je handen grondig wassen”, zegt de aanbeveling van de Wereldgezondheidsorganisatie. “Bedek je neus en je mond en controleer dat er geen openingen zijn tussen je gezicht en het masker. Raak het masker niet aan terwijl je het draagt. Als je dat wel doet, was dan meteen je handen. Vervang het masker zodra het vochtig is en hergebruik de wegwerpmaskers niet. Om het masker af te nemen: raak de voorkant van het masker niet aan maar verwijder het langs achter. Gooi het onmiddellijk in een afgesloten bak en was je handen met alcoholgel of met water en zeep.”

bekijk ook

UITGELEGD. Helpt een mondmasker tegen het coronavirus?

Daarom blijf je beter “in uw kot”: zo snel verspreidt het coronavirus zich