Alles is misgegaan in Spanje: nergens is corona dodelijker

Donderdag: 950 doden. Vrijdag: 932 doden. Zaterdag: 809 doden. Zondag: 674 doden. Het worden er minder, maar het zijn er nog steeds onbevattelijk veel. In geen enkel land is het coronavirus inmiddels dodelijker dan in Spanje, wanneer je het afzet tegen het aantal inwoners. Meer dan 12.000 doden werden er al geteld. Nergens raakten ook meer mensen besmet. In Madrid worden de doden gekoeld op een ijsbaan. In Barcelona worden parkeergarages gevuld met lijkkisten. Voor priesters zijn de begrafeniscerenomies lopendebandwerk geworden, met soms wel dertig teraardebestellingen per dag.

Hoe kon het zo verschrikkelijk misgaan?

Onzekere politici

De corona-epidemie treft de Spaanse regering op een beroerd moment. Krap anderhalve maand is de ploeg van Pedro Sánchez in functie als begin maart het aantal besmettingen en doden begint op te lopen. De minister van Zorg is Salvador Illa: een Catalaan die met het ministerschap is beloond voor zijn bemiddelende rol tijdens de formatie. Hij is nieuw in de landelijke politiek. Ook de gezondheidszorg is voor hem onbekend terrein.

Wat niet helpt: de activistisch-linkse coalitiepartij Unidas Podemos werkt voor rechts als een rode lap op een stier. Bij iedere stap die de economie kan benadelen, is snoeiharde kritiek gegarandeerd.

En dus kiest Sánchez aanvankelijk voor de voorzichtige aanpak. Zelfs als er al 589 besmettingen en 10 overlijdensgevallen bekend zijn, houdt de regering vast aan het idee dat dit alleen patiënten met een duidelijke link naar het buitenland zijn. Met het advies van het European Center for Disease Control om social distancing te bevorderen, geen handen te schudden en mensenmassa’s te vermijden, wordt niets gedaan.

Met z’n allen de straat op

Op zondag 8 maart, precies een week voordat het hele land veroordeeld wordt tot binnenzitten, wordt in de Spaanse steden nog met tienduizenden tegelijk gedemonstreerd voor de vrouwenrechten. “Als mijn zoon me vraagt of hij moet gaan, dan zeg ik dat hij dat zelf moet weten”, heeft crisiscoördinator Fernando Simón aan de vooravond van de demonstraties gezegd.

Later blijkt het virus vrij spel te hebben gehad. Zowel de echtgenote van premier Sánchez als twee vrouwelijke ministers – allen prominent aanwezig tijdens het protest – worden in de week erna positief getest. 

Ook bij rechts gaat het virus rond. Op een congres van de ultrarechtse partij Vox loopt de partijvoorzitter hoestend én handen drukkend door de zaal.

In hetzelfde weekend worden er voetbalwedstrijden gespeeld met tienduizenden toeschouwers. Om nog maar te zwijgen van alle stapavonden met vrienden en familie-etentjes – met de kussen ter begroeting en ten afscheid die daarbij horen in Spanje. Het virus neemt een belangrijke voorsprong.

Tekorten aan mondkapjes en pakken

Al op 13 maart, de dag waarop de noodtoestand wordt uitgeroepen, waarschuwen de Spaanse ziekenhuizen voor een dreigend tekort aan mondkapjes, handschoenen en beschermende pakken. Er zijn op dat moment pas 4.209 coronapatiënten.

Voor geen enkel land is het momenteel gemakkelijk om medisch materiaal te kopen op de wereldmarkt. Maar Spanje heeft een extra handicap: in normale tijden heeft elk van de 17 regio’s zijn eigen gezondheidssysteem. Daar komt een einde aan als de noodtoestand ingaat. De medische zorg wordt dan gecentraliseerd en voor het eerst sinds 2001 moet de regering materialen gaan inkopen, terwijl ze de weg op de internationale markt nauwelijks kent.

Daar komt bij, zeggen kenners, dat de Spaanse overheid een nogal bureaucratische instelling heeft. De focus ligt niet op snel reageren in een noodsituatie, maar op het volgen van alle regels die gelden voor miljoenenaankopen. Pas op 30 maart landt het eerste vliegtuig, met aan boord 3 miljoen mondkapjes.

Het gevolg van dit alles is dat artsen en verplegers slecht beschermd worden. Sommigen van hen doen hun werk gehuld in een regenjas of vuilniszak. Het leidt ertoe dat een ongekend hoog percentage van de coronapatiënten afkomstig is uit de gezondheidszorg: 14 procent, veel meer dan in China of Italië. Zo veel uitval heeft uiteraard zijn weerslag op de kwaliteit van de zorg.

Zeventien aparte landjes

Vanuit Italië worden sommige coronapatiënten overgeplaatst naar een intensive care in Duitsland. Maar in Spanje is het nog niet eens gelukt om ernstig zieken over te brengen van de ene regio naar de andere. Ook dat heeft te maken met het gedecentraliseerde zorgsysteem.

Het is niet zo dat iedere regio de toestroom van patiënten zelf gemakkelijk aan kan. In Madrid overstijgt het aantal ic-opnames de capaciteit al sinds 21 maart. Ondertussen ligt het sterftecijfer in de hoofdstad veel hoger dan elders in het land.

Niet alleen tussen de zeventien autonome regio’s, ook tussen het publieke en het private zorgsysteem ligt een onneembare muur. Door het uitroepen van de noodtoestand mag het ministerie van Zorg alle bedden in private ziekenhuizen inzetten voor het algemeen belang. Dat is echter maar beperkt gebeurd. De vereniging van private zorgaanbieders liet deze week weten dat er nog 2.200 ic-bedden ongebruikt zijn.

Verkommerde bejaardenzorg

Toen het leger de bejaardenhuizen onlangs binnenging om de boel te desinfecteren, kwam het naar buiten met een schokkend bericht: in sommige bedden hadden ze lijken aangetroffen. Het was het zoveelste bewijs dat de bejaardenzorg niet is opgewassen tegen de corona-epidemie.

Uit getuigenissen blijkt dat het personeel machteloos staat wanneer het virus eenmaal binnendringt de ‘residencias de mayores’. Ga maar na: als er in de ziekenhuizen nauwelijks mondkapjes en handschoenen zijn, dan in de bejaardenhuizen al helemaal niet. Zonder virustests is het bovendien onmogelijk besmette ouderen af te zonderen van de rest – en dus kon het coronavirus er ongehinderd woekeren.

Hoe gaat het verder in Spanje? Volg het in onze liveblog.