Japan bereidt zich voor op een uitputtingsslag: ‘De sterke vergrijzing maakt het land extra kwetsbaar’

Japan werd heel vroeg, eind januari, met de eerste coronabesmettingen geconfronteerd. Niet veel later begon in Yokohama, de haven van Tokio, het drama van de Princes Diamond, het cruiseschip dat drie weken lang in quarantaine bleef liggen met 712 besmettingen en 12 doden tot gevolg. Ondanks die vliegende start leek de epidemie niet aan te slaan. Cijfers bleven geruststellend laag, beschermende maatregelen beperkt. Scholen en universiteiten gingen twee weken eerder in winterreces, voor de rest beperkten de autoriteiten zich tot het aanbevelen van thuiswerken en social distancing. 

Maandag stond de teller op 4.057 bevestigde gevallen en 92 overlijdens. Nog altijd relatief weinig voor een land van 126 miljoen inwoners. Toch staat premier Shinzo Abe op het punt om dinsdag de noodtoestand af te kondigen. Niet in het hele land, wel in zeven dichtbevolkte prefecturen met onder meer miljoenensteden Tokio, Osaka en Nagoya.

“De snelle toename van de voorbije dagen doet vrezen voor een exponentiële groei”, zegt Bernard Catrysse, een Vlaming die al dertig jaar in Japan woont en optreedt als liaison voor ons land in aanloop naar de uitgestelde Olympische Spelen. “De noodtoestand heeft een dubbel opzet: de regering kan sneller middelen vrijmaken om de economie te steunen, en tegelijkertijd krijgen lokale overheden de nodige armslag om stringente beschermingsmaatregelen te treffen. Toch verwacht ik geen toestanden zoals in België, maar eerder een lockdown light. 

“De strijd tegen corona wordt een uitputtingsslag, zo gaat de redenering. Draconische maatregelen zijn niet vol te houden, Japan kiest daarom voor een aanpak die de economie niet verlamt, want dat zou hier een ramp betekenen. Stelsels zoals tijdelijke werkloosheid kent Japan niet, de matras van de sociale zekerheid is hier veel dunner. 

“Uiteraard zal alles afhangen van de cijfers. Ook hier is men voortdurend met alle mogelijke landen aan het vergelijken, maar vooral de parallel met New York springt in het oog. De oplopende cijfers van de voorbije dagen in Tokio komen overeen met die van New York twee weken geleden.”

Onheilspellend, want in New York loopt het helemaal uit de hand. Dreigt een identiek scenario in Tokio?

Catrysse: “Ik hoop van niet. Qua omvang en bevolkingsdichtheid zijn beide steden erg vergelijkbaar, maar Tokio is beter voorbereid. Ziekenhuizen zijn goed uitgerust en hebben voldoende personeel, de gezondheidszorg werkt voor iedereen. De voorbije weken werden de procedures erin gehamerd, de mensen weten perfect wat hen te doen staat als ze ziek worden.”

Hoe betrouwbaar zijn de Japanse cijfers? Die begonnen opvallend te stijgen na 24 maart, de dag waarop het uitstel van de Olympische Spelen werd aangekondigd. Nogal wat waarnemers zien een verband. U ook?

“Het uitstel werd op 24 maart aangekondigd, maar uiteraard wisten zowel Japan als het IOC al veel eerder dat de Spelen niet zoals gepland konden doorgaan. Ik betwijfel of er bewust werd gemanipuleerd. Meten is weten, en het probleem is dat hier erg weinig wordt getest. Misschien was het virus veel breder verspreid dan de cijfers aantoonden. Anderzijds: zodra patiënten zich doodziek bij de ziekenhuizen aanmelden, worden ze vanzelf zichtbaar. 

“Wat wel een feit is: de epidemie werd lange tijd als een ver-van-ons-bedshow voorgesteld. Ik was zelf in België toen daar op 13 maart de eerste noodmaatregelen werden getroffen, een verbod op bijeenkomsten van meer dan duizend toeschouwers. Mijn eerste reflex: maken dat ik hier wegkom naar het veilige Japan, vooraleer hier alles op slot gaat. Komende uit het besmette Europa heb ik mezelf in Tokio maar meteen in quarantaine geplaatst. Ik eet en slaap al twee weken in een aparte kamer om mijn vrouw te beschermen. Bij veel Japanners is de ernst van de situatie pas eind maart doorgesijpeld, toen bekend raakte dat Ken Shimura aan Covid-19 was overleden. Shimura was zowat de Robin Williams van Japan, zijn dood heeft hier veel los gemaakt.”

Hoe is de sfeer intussen in Tokio?

“Ik kom natuurlijk weinig buiten, maar het openbare leven is zeker nog niet stilgevallen. In het park waar ik ’s ochtends ga joggen, is het nog altijd druk. Metro en trein neem ik bewust niet, maar ook die worden nog altijd intensief gebruikt, ook al hebben de autoriteiten de raad gegeven om zoveel mogelijk thuis te werken. Winkels en restaurants blijven open, weliswaar met de nodige voorzorgsmaatregelen. Alleen publieke plaatsen zoals bioscopen, theaters en karaokebars zijn verplicht gesloten.”

Lukt thuiswerken in een land waar salarymen twaalf uur per dag op kantoor doorbrengen en verlof een vies woord is?

“Het staat inderdaad haaks op de traditie. Videomeetings zijn hier bijvoorbeeld helemaal niet ingeburgerd. Zelfs voor een bagatel neemt men de metro om face to face te onderhandelen. Alleen al de begroeting wettigt zo’n verplaatsing, want daarmee worden de hiërarchische verhoudingen bezegeld. In die zin is deze crisis een kans. Japan loopt inzake digitalisering erg achter op Europa, maar ook op Zuid-Korea. Sinds de aanbeveling om thuis te werken, zijn er al een stuk of acht bedrijven met een aangepast businessmodel op de proppen gekomen.”

De Japanse aanpak contrasteert fel met de methodes die Aziatische buurlanden met veel succes toepassen. Zuid-Korea, Singapore en Taiwan combineren doortastende quarantainemaatregelen met intensief testen en hightech tracing. Ook China is er op die manier in geslaagd de uitbraak in Wuhan in te dammen. Waarom speelt Japan soloslim?

“Japanners staan huiverig tegenover draconische maatregelen. Ik zie hier niet meteen warmtecamera’s verschijnen bij de ingang van de metro of de grootwarenhuizen. Ze vertrouwen nogal sterk op hun burgerzin en discipline. Japanners hebben geen moeite met hygiënische voorschriften en gaan vanzelf veel minder tactiel met elkaar om dan Europeanen. Dat zijn troeven in de uitputtingsslag tegen corona. Anderzijds maakt de sterke vergrijzing het land extra kwetsbaar. Ik houd mijn hart vast voor toestanden zoals in Europese rusthuizen waar bewoners vallen als vliegen.”

De Olympische Spelen werden met één jaar uitgesteld. Kunnen de Japanners zich in deze moeilijke tijden aan dat wenkende perspectief optrekken?

“Het uitstel was een mokerslag voor het hele land, niet het minst vanwege de enorme economische schade. Afstel zou natuurlijk nog veel erger zijn. Niemand wil er zelfs maar aan denken, maar toch spookt het rampscenario door vele hoofden. Veel hangt af van het vaccin. Ik geloof best dat men tegen begin volgend jaar een vaccin zal vinden. Maar om de Spelen te redden moet zowat de hele wereld voor juli 2021 effectief worden gevaccineerd. Het wordt nog spannend.”