Copyright 2020 The Associated Press. All rights reserved.

WHO: "Afrika wordt niet de proeftuin voor coronavaccins"

De directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie,Ā Tedros Adhanom Ghebreyesus,Ā  maakte maandag zeer duidelijk dat Afrika gĆ©Ć©n proeftuin wordt voor een vaccin tegen corona. Hij reageert daarmee op de geruchten dat westerse regeringen en farmaceutische bedrijven hun vaccins tegen het coronavirus zullen uittesten in Afrika. Daartegen brak de afgelopen dagen een storm van online protest uit. ā€œAfrikanen zijn geen proefkonijnenā€, klonk het, ā€œgeen vaccinproeven in Afrika!ā€ IsĀ  of wordt Afrika de speeltuin voor de experimenten van de farma-industrie?

Ophefmakend debat

Het is een televisiedebat op de Franse nieuwszender LCI - afgelopen woensdag - dat de gemoederen doet verhitten. In het debat bespreken twee topdokters het effect van een bestaand vaccin tegen tuberculose. Dat zou ook kunnen helpen tegen corona. Testen moeten meer duidelijkheid scheppen en die zullen binnenkort plaatsvinden bij gezondheidswerkers in een aantal Europese landen en Australiƫ.

Maar die gezondheidswerkers kunnen zich zonder vaccin al beschermen tegen het virus, bedenkt dokter Jean-Paul Mira in het debat. Hij is hoofd van de afdeling Intensieve Zorg in een ziekenhuis in Parijs. Hij vraagt zich af hoe betrouwbaar die testen zijn.

Als ik even mag provoceren...

Dr. Mira: ā€œAls ik even mag provoceren: zouden we dat onderzoek niet beter doen in Afrika, waar er geen maskers, geen behandelingen en geen reanimatie zijn? Zoals het ook gebeurde voor onderzoeken over aids bij prostituees. Die waren ook meer blootgesteld en beschermden zichzelf niet.ā€

ā€œJe hebt gelijkā€, beaamt dokter Camille Locht in het debat,ā€œWe denken aan een parallel onderzoek in Afrika.ā€ Dr. Locht is onderzoekshoofd Inserm, het Franse nationale medische onderzoeksinstituut.

(Hieronder kan je het originele fragment bekijken.)

ā€œAfrika is geen testlaboā€

Op sociale media wordt meteen gereageerd. Zijn de Afrikanen nu voor COVID-19 wat de prostituees waren voor aids? De Afrikaanse voetbalhelden Didier Drogba en Samuel Etoā€™o reageren scherp op twitter. ā€œAfrika is geen testlaboā€, tweet Drogba. Etoā€™o noemt de dokters zelfs moordenaars. In de internationale Afrikaanse gemeenschap gaat de boodschap viraal.

In Frankrijk reageert de actiegroep SOS Racisme: ā€œAfrikanen zijn geen proefkonijnen. Uit de uitspraken van beide dokters blijkt een minachting over zwarte lichamen.ā€œ Ook de Franse Parti Socialiste eist uitleg van de Wereldgezondheidsorganisatie.

WHO-baasĀ Ghebreyesus - zelf een EthiopiĆ«r - noemde de uitspraken vandaagĀ  racistisch en een schande. Hij was zichtbaar kwaad.

Excuses

Het Inserm (het onderzoeksinsituut van dr. Locht) wil donderdag, de dag na het debat, snel ƩƩn en ander rechtzetten met een communiquƩ. Er zullen inderdaad zeer snel tests worden gelanceerd in enkele Europese landen en in Australiƫ om te zien of het TBC-vaccin (BCG) ook werkt tegen corona, wordt gemeld. Ɓls er al over tests in Afrika wordt nagedacht, zullen die parallel met de andere testen verlopen, aldus het communiquƩ.

Ook dr. Jean-Paul Mira (van het Parijse ziekenhuis) verontschuldigt zich: ā€œWat ik zei, kon knullig en grof overkomen.ā€ Zelfs de Franse minister van Buitenlandse Zaken voelt de noodzaak om te reageren: ā€œWij hebben geen plannen om vaccins te testen in Afrika.ā€

Maar het kwaad is geschied en de sociale mediastorm wordt alleen maar instenser.

ā€œGuterres wil virus laten inenten in Afrikaā€

De factcheckdienst van persbureau AFP wijst erop dat er al sinds eind maart steeds meer berichten de ronde doen over vermeende coronatesten in Afrika. Tweets over geplande testen in Kameroen en Ivoorkust bijvoorbeeld, of tweets waarin staat dat VN-secretaris-generaal Guterres en de Franse president Macron beslist hebben om een vaccin te verdelen in Afrika, waarbij het virus zelf wordt ingeƫnt.

ā€˜Fake newsā€™ dus. De Afrikaanse afdeling van de Wereldgezondheidsorganisatie bevestigt vrijdag nog eens aan AFP dat er van testen in Afrika geen sprake is. Er wordt momenteel trouwens nergens ter wereld een vaccin op grote schaal getest bij mensen.

Testen in de VS, Canada en China

Waar er op dit moment wƩl testen gebeuren op mensen, maar dan op zeer kleine schaal, is in de Verenigde Staten, Canada en China. Het gaat om enkele tientallen testpersonen. De testen moeten uitmaken welke bestanddelen nevenwerkingen veroorzaken, welke dosissen best gehanteerd worden, enzovoort.

Enkele tientallen andere kandidaat-vaccins zitten nog niet zo ver en worden momenteel getest op dieren. Al die producenten voeren een keiharde strijd om als eerste met een werkend vaccin voor de dag te komen.Ā 

De Chinese, Amerikaanse en Canadese kandidaten zullen de komende maanden kunnen overgaan naar de volgende, cruciale fase: die waarin het kandidaat-vaccin op grotere groepen mensen getest wordt. Die testen kunnen leiden tot de goedkeuring en brede verspreiding van het vaccin.

Congo kandidaat-testland?

En dan komt plots Congo op het toneel. Vrijdag, midden in de hele mediastorm, verklaart de Congolese dokter Jean-Jacques Muyembe - coƶrdinator van de coronastrijd in de Democratische Republiek Congo - dat Congo gekozen is om een nieuw kandidaat-vaccin te testen, vanaf juli-augustus (na testen in de productielanden dus)ā€¦

De geruchtenmolen over Afrika als proeftuin voor de westerse farma-bedrijven wordt verder aangezwengeld. Een storm van protest barst los. Vele Congolezen willen niet de eerste proefkonijnen zijn van een vaccin tegen een virus dat in Congo voorlopig niet veel slachtoffers maakt.Ā 

(Lees verder onder de foto.)

Dokter Jean-Jacques Muyembe tijdens de ebola-epidemie in Beni, Oost-Congo.

Dokter Muyembe schrikt op zijn beurt van de heftige reacties en vult zijn verklaring aan: er is nog geen beslissing gevallen, maar Congo is wel kandidaat.

De Congolese president Tshisekedi en zijn kabinetschef Vital Kamerhe distantiƫren zich openlijk van de uitspraken van hun nationale corona-coƶrdinator. Muyembe krijgt de wind van voren en wordt bedreigd op sociale media. Hij maakt voor sommigen deel uit van het Europese complot.

Waarom een coronavaccin testen in Congo?

Dokter Muyembe begon over testen in Congo in de aanwezigheid van de Amerikaanse ambassadeur Mike Hammer. Mogelijk heeft hij Muyembe gevraagd of Congo geen kandidaat is om een Amerikaans vaccin te testen.

Dat is niet zo verrassend, want testen laten uitvoeren door dokter Muyembe betekent een grote kans op succes. Dat zegt ook Inge Van Cauwenberg van het Instituut voor Tropische geneeskunde in Antwerpen. Zij woont en werkt al vele jaren in Congo en werkt er nauw samen met dokter Muyembe.

ā€œHij geniet een zeer goede reputatie in de wetenschappelijke wereld en in de farma-industrieā€, aldus Van Cauwenberg.Ā 

Dat bleek onlangs nog toen farmareus Johnson & Johnson (moederonderneming van Janssens Pharmaceutica) eerder dit jaar zijn ebolavaccin absoluut wilde testen in Congo - wat overigens ook gelukt is.

Congo wil zelf testland zijn

Ook dokter Muyembe zelf wil graag dat een coronavaccin in Congo wordt getest. Als het vaccin werkt, dan is dat vaccin wellicht een betere manier om corona tegen te houden of af te remmen dan de drastische maatregelen die Europese landen namen. Lockdowns en social distancing zijn in een miljoenenstad als Kinshasa zeer moeilijk toe te passen en dus minder effectief.

Dokter Jean-Jacques Muyembe en zijn nationaal onderzoeksinstituut (INRB - waar ook het Instituut voor Tropische Geneeskunde van Antwerpen mee samenwerkt) zijn bovendien al jaren aan het werken aan de opstart van een Klinische Onderzoekseenheid, vertelt Inge Van Cauwenberg. Daar zouden dus nieuwe behandelingen, geneesmidden en vaccins kunnen worden getest, wat voor het INRB een wetenschappelijke upgrade zou betekenen.

De laatste maanden zaten ze in de laatste fase om operationeel te worden. Een coronavaccin testen - dat wereldwijd zou kunnen worden ingezet - is dus een opportuniteit en zou Congo nog duidelijker op de wetenschappelijke kaart kunnen zetten.

Interessant testgebied

Er is nog een reden waarom Afrika als continent interessant is om een nieuw vaccin tegen corona te testen. Samen met Latijns-Amerika is het het enige (bewoonde) continent dat nog niet zwaar besmet is.Ā 

In onderstaande petitie tegen proeven in Afrika eisen de initiatiefnemers dat een vaccin wordt getest in Europa, Aziƫ en Noord-Amerika, de epicentra van de pandemie. Maar dat is nu exact waar een vaccin voor een virus dat al wereldwijd verspreid is, beter niet wordt getest.

Een vaccin wordt het best getest op plaatsen waar het virus nog niet massaal verspreid is, maar waar het risico op besmetting groot is. Sommige Afrikaanse landen zouden zoā€™n plaats kunnen zijn.

Goedkoop testgebied

Er wordt ook gesuggereerd dat klinische testen uitvoeren in Afrika goedkoper is dan in andere werelddelen, en dat Afrika om die reden een geliefd testgebied is.Ā 

Het klopt dat wie zich inschrijft als vrijwilliger voor klinisch onderzoek in Afrika meestal slechts verplaatsingskosten terugbetaald krijgt, wat voedsel en/of eventueel een beperkte vergoeding. Testpersonen in pakweg Amerika krijgen meer. Maar Inge Van Cauwenberg merkt op dat de kostprijs van alle formaliteiten om te mĆ³gen testen in Congo dan weer een pak hoger liggen dan in andere landen.Ā 

Het is overigens ook zo dat er meestal niet in Ć©Ć©n land wordt getest, maar in verschillende regioā€™s tegelijk, zegt Inge Van Cauwenberg. ā€œStel je maar eens voor dat een nieuw vaccin of medicijn niet in Afrika wordt getest, en nadien - na goedkeuring - blijkt dat het nieuwe medicijn meer doden veroorzaakt in Afrikaā€¦ā€.

AFP or licensors

Dat er zo emotioneel en heftig gereageerd wordt op de berichten over eventuele tests met vaccins in Afrika, heeft ongetwijfeld ook te maken met het koloniale verleden. Ook de WHO-baas verwees daarnaar in zijn commentaar op de uitspraken van de twee Franse dokters. Westerse mogendheden zagen hun Afrikaanse wingewesten vaak als medische proeftuin.

Bovendien is het vertouwen van vele Afrikaanse burgers in hun regeringen en/of in westerse regeringen niet erg groot. Het Congolese middenveld verwijt dokter Muyembe in de eerste plaats een gebrek aan transparantie. Ze verwachten ook meer inspraak van de gewone bevolking bij dergelijke beslissingen.Ā 

Meest gelezen