"Voordelen van Schengen wegen voor veel landen zwaarder dan nadelen"

"Schengen is een risico voor de openbare veiligheid", tweet de Britse populistische politicus Nigel Farage nu de vermoedelijke dader van de aanslag in Berlijn Anis Amri in Milaan door de politie is doodgeschoten. "Schengen onder vuur", treedt Marine Le Pen van de Franse extreemrechtse partij Front National hem op Twitter bij.

"Het is een pavlovreflex bij zowat elke aanslag", zegt Jorrit Rijpma in "De wereld vandaag" op Radio 1. Hij is professor Europees Recht verbonden aan het Europa Instituut van de universiteit van Leiden. "Vrij reizen heeft veel voordelen, maar ook mensen met slechte bedoelingen raken de grens over."

"Dat betekent niet dat de lidstaten helemaal machteloos staan. Na de aanslagen in Parijs ging de politie meteen tot grenscontroles over. Ook nu was dat zo. Maar die controles zijn zelden waterdicht. Net als Salah Abdeslam de grens met België kon oversteken ondanks grenscontroles, is ook Amri gevlucht voor hij kon worden gepakt."

"Grenscontroles zijn maar 1 punt van controle binnen de Schengenzone", gaat hij voort. "We mogen niet vergeten dat toen de binnengrenzen zijn opgeheven, afspraken zijn gemaakt over samenwerking tussen ordediensten, zoals gegevensuitwisseling. Dat kan juist bijdragen tot het oppakken van mensen als Amri."

Daarnaast speelt volgens Rijpma een belangrijk economisch argument. "Vrij reizen is van groot economisch belang. Telkens een land grenscontroles invoert, leidt dat tot lange files en gaan de transportsector en de spoorwegen op hun achterste poten staan. Bovendien is het nog maar de vraag of grenscontroles niet tot een soort schijnzekerheid leiden."

Minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) stelt voor om voor bus- en spoorverkeer passagiersgegevens bij te houden, net zoals in de luchtvaart. "Ook dat is een oud voorstel dat bij elke aanslag uit de koelkast komt", zegt Rijpma.

"Maar heiligt het doel de middelen? Het zou betekenen dat je niet zomaar meer de Thalys van Amsterdam naar Brussel kan nemen. Alle gegevens moeten dan worden gecontroleerd en dat kost tijd. Het zou het einde betekenen van vlot met de trein grenzen oversteken. Bovendien ga je van een hele grote groep mensen gegevens opslaan. Is dat wel effectief?"

Voor Rijpma is het duidelijk: nog meer inzetten op het uitwisselen van gegevens tussen ordediensten zal meer zoden aan de dijk zetten dan Schengen beperken of afschaffen.

Dat laatste kan trouwens niet zomaar. "Vrij verkeer maakt deel uit van de Europese verdragen. Enkel het Verenigd Koninkrijk heeft destijds een uitzondering op Schengen bedongen, maar zij zijn binnenkort sowieso geen lid van de club meer. Als Marine Le Pen Frankrijk uit Schengen wil halen, dan moet ze de verdragen aanpassen. Dat moet via unanimiteit."

"Ik denk dat voor veel landen de voordelen van Schengen nog steeds zwaarder wegen dan eventuele veiligheidsrisico's net omdat naast grenzeloos verkeer ook veel gegevens worden uitgewisseld. Bovendien worden nu maatregelen bedacht om de buitengrenzen beter te beschermen."

De Schengenzone is in 1985 tot stand gekomen toen de regeringsleiders van de Benelux, Duitsland en Frankrijk in het gelijknamige plaatsje in Luxemburg overeenkwamen vrij verkeer van personen mogelijk te maken. Later zijn vele andere landen tot de zone toegetreden.