Wat is hydroxychloroquine, het "wondermedicijn" van Donald Trump tegen het coronavirus?

“Weet je hoe vaak hij die vraag al beantwoord heeft? Vijftien keer.” Zondag onderbrak de Amerikaanse president Trump een CNN-reporter toen hij een vraag wilde stellen aan dokter Anthony Fauci, hoofd van het Amerikaanse National Institute of Allergy and Infectious Diseases. Hij is de man die de Amerikaanse aanpak van de coronacrisis in goede banen probeert te leiden. Het was duidelijk dat de vraag Trump niet zinde. 

De journalist wilde weten wat Fauci nu eigenlijk zelf vond van hydroxychloroquine, het geneesmiddel dat volgens Trump Covid-19 de wereld zou kunnen uithelpen, de ziekte die het coronavirus kan veroorzaken.

In tegenstelling tot Fauci is Trump een believer. “Tja, wat ken ik ervan? Ik ben geen dokter, maar ik heb gezond verstand”, verklaarde de president nog op dezelfde persconferentie. "We hebben geen tijd om het te testen met testbuisjes en laboratoria."

Via de conservatieve televisiezender Fox News kreeg het “wondermiddel” nog meer airtime. Sean Hannity, een populair televisiegezicht dat naar verluidt bijna dagelijks met de president telefoneert, nodigde een huisdokter uit New York uit in zijn televisieshow. De dokter, Vladimir Zelenko, beweerde maar liefst 699 Covid-19-patiënten succesvol behandeld te hebben met hydroxychloroquine.

Tegenwoordig claimt Zelenko nog maar half zoveel genezingen als toen op Fox News. Maar zelfs dat zou  een spectaculair resultaat zijn in de strijd tegen een ziekte waar vooralsnog geen medicijn tegen bestaat. Als er bewijzen voor die genezingen zouden bestaan, tenminste. Die heeft Zelenko tot nu toe niet voorgelegd. 

Nu, het is niet zo dat hydroxychloroquine helemaal geen enkele bewezen werking heeft. Meer zelfs: het is een populair (want goedkoop) medicijn dat al sinds de jaren dertig wordt gebruikt om uiteenlopende aandoeningen als malaria, lupus en reuma te behandelen. 

“Voor Covid-19 zijn er voorlopig enkel anekdotische aanwijzingen dat het werkt”, legt viroloog Steven Van Gucht uit. “Dan zie je bijvoorbeeld dat het virus inderdaad verminderd is in sterkte, maar zonder dat goed gecontroleerd is waaraan dat zou kunnen liggen. In hoeverre is die daling natuurlijk opgetreden, en hoeveel daarvan is te danken aan de behandeling met hydroxychloroquine? Om dat te weten te komen, heb je patiënten nodig die perfect vergelijkbaar zijn, in een blinde klinische studie (waarbij niet geweten is welke patiënten het medicijn toegediend kregen, dan wel een placebo, nvdr).”

Die wetenschappelijke methode zat niet helemaal goed in de studies die op dit moment beschikbaar zijn. De twee vaakst genoemde studies die veelbelovende resultaten leken op te leveren, werden uitgevoerd in Frankrijk en China, op een te kleine testgroep of zonder dat het ging om blinde tests. In het geval van de Franse studie werden sommige patiënten waarvan de toestand verslechterde, niet opgenomen in de eindconclusie. Ook belandden drie testpersonen (op een totaal van twintig patiënten die met hydroxychloroquine behandeld werden) op intensieve zorg. Een van hen overleed. 

Op dit moment worden er wél degelijke klinische studies uitgevoerd, in ons land maar ook elders, bijvoorbeeld door de Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Volgens Van Gucht kunnen we de eerste resultaten deze maand verwachten. “Maar er worden ook andere middelen getest”, vult hij aan. “Het kan zijn dat die betere resultaten opleveren.”

India, de grootste producent van het goedje, zag desondanks de buitenlandse vraag stijgen en besloot de export gedeeltelijk te verbieden om tekorten in eigen land te vermijden. Bij ons is de voorraad hydroxychloroquine dan weer in beslag genomen door de overheid, om hem gecontroleerd te verdelen.

Dat leek niets te vroeg. “Voor patiënten die het dagelijks moeten nemen, zoals lupus-patiënten, was het een tijdje moeilijker te krijgen”, vertelt de Antwerpse apothekeres Leila Tahri. “Daarom is er nu een limiet ingesteld van twee pakjes per week voor elke patiënt.”

Op dit moment worden al Belgische Covid-19-patiënten behandeld met hydroxychloroquine, zowel in het kader van de klinische studies als in noodgevallen. “Het gaat dan om patiënten die een risicogroep vormen en bij wie de ziekte ernstige gevolgen zou kunnen hebben”, legt Van Gucht uit. “Maar dan wordt daar op voorhand heel goed over nagedacht, en dan gaat de behandeling ook gepaard met grondig medisch onderzoek."

Waarom zo veel voorzichtigheid? Baat het niet, dan schaadt het niet, zei de Amerikaanse president toch?

Wel, dat klopt niet echt. Hydroxychloroquine is allerminst een ongevaarlijk goedje. Het kan zware bijwerkingen opleveren en onder andere het hart overbelasten. En laat nu net het hart het zwaar te verduren krijgen bij veel patiënten van het nieuwe coronavirus die op intensieve zorg belanden. Het zal je maar overkomen dat je opgenomen wordt met een Covid-19-besmetting en uiteindelijk overlijdt aan de kuur. Dat is ook de reden waarom de FDA, de Amerikaanse voedsel- en medicijnenregulator, het gebruik van het middel enkel toestaat in noodgevallen - net zoals in ons land dus het geval is. 

Wat er gebeurt als je zo’n experimentele behandeling zonder verdere uitleg toch al promoot bij het brede publiek, bleek eind vorige maand in de Amerikaanse staat Arizona. Daar stierf een man toen hij een antiparasitair middel met chloroquine had ingenomen dat voor aquariumvissen bedoeld is. Om zich te beschermen tegen het coronavirus, verklaarde zijn vrouw achteraf. En was dat niet die stof waar de Amerikaanse president zo enthousiast over was op de televisie?