‘Een uitzonderlijk persoon, als arts en als mens’: portret van Erika Vlieghe, de vrouw die ons leven de komende maanden zal bepalen

Marc Van Ranst mag tot nu toe dan wel het gezicht zijn van de strijd tegen het coronavirus, Erika Vlieghe steekt hem naar de kroon. Het 48-jarige diensthoofd infectieziekten van het UZ Antwerpen maakte al deel uit van het wetenschappelijk comité voor het coronavirus en krijgt nu de leiding over de GEES, een tienkoppige expertengroep die een exitstrategie moet bedenken om het land weer aan het draaien te krijgen.

De opdracht voor die experts is helder: België door de eindfase van Covid-19 leiden, de doorstart van het publieke leven en de economie mogelijk maken, en de strategie bepalen om het coronavirus de komende maanden bij het nekvel te grijpen telkens het opnieuw de kop op dreigt te steken. Erika Vlieghe blijft er kalm onder. “Straks ga ik voor de eerste keer in mijn leven samenzitten met de mensen van de Nationale Bank. Dat moet dan maar”, zegt ze met de gemoedsrust van iemand die niet het gewicht van de natie moet tornen.

Strijd tegen ebola

Het helpt dat Vlieghe niet aan haar eerste epidemie toe is. Zes jaar terug werd ze door kersvers minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) aangesteld tot nationale ebolacoördinator. Dat was ook voor Vlieghe een verrassing. Eerder dat jaar had ze haar doctoraat afgerond en met succes verdedigd. In Cambodja had ze onderzoek gedaan naar antibioticaresistentie, een onzichtbare wereldwijde crisis die zelfs in ons land jaarlijks 530 levens eist.

“Ik dacht toen: tijd om even uit te rusten. Het was pittig geweest. Maar dan is het toch nog een druk jaar geworden”, lacht Vlieghe als ze op die periode terugkijkt. “Ons ziekenhuis en het Instituut voor Tropische Geneeskunde speelden een belangrijke rol in de strijd tegen ebola. Ik vond dat we niet voldoende voorbereid waren. Ik stelde zodanig veel vragen dat het kabinet op den duur waarschijnlijk dacht: dat ze dan maar meewerkt aan de oplossing.”

Pedro Facon, nu lid van het directiecomité van de FOD Volksgezondheid maar toen kabinetschef van De Block, herinnert zich nog de hectische omstandigheden waarin Vlieghe aangesteld werd. De minister was pas ingezworen, haar kabinet vergaderde nog op op het kabinet van de staatssecretaris voor Asiel en Migratie, de post die De Block in de regering-Di Rupo bezette. Vlieghe schoof mee aan tafel op voorspraak van topambtenaar Chris Decoster, de ervaren directeur-generaal gezondheidszorg van de FOD Volksgezondheid die onder liefst zestien ministers werkte.

“Het was snel duidelijk dat ze talent had. Haar ervaring was nog beperkt, maar ervaring is veel minder belangrijk dan de inzet waarmee iemand zich in een uitdaging stort”, zegt Facon. “Ze heeft het toen zeer goed gedaan. Dat is de reden dat ze in deze crisis opnieuw een prominente rol speelt – en die uitstekend invult. Als de premier vraagt om zo’n belangrijke expertengroep te leiden, dan betekent dat toch dat je fantastisch werk levert.”

Empathie

Respect moet je afdwingen. Collega’s roemen Vlieghes empathie. “Ze is een uitzonderlijk persoon, als arts en als mens”, klinkt het. Facon is het daarmee eens: “Ik ken niemand die haar niet waardeert en respecteert.” Lut Lynen, die Vlieghe al sinds de jaren 90 kent en met haar samenwerkt op het Instituut voor Tropische Geneeskunde, stipt aan: Vlieghe is een uitstekend communicator. “Dat bewonder ik in haar. Ze is bevattelijk en boezemt vertrouwen in.”

De complexe realiteit van een epidemie of pandemie weet Vlieghe zonder moeite om te buigen in klare taal op radio en televisie of in de krant. Tussendoor vat ze de laatste stand van zaken samen voor de hoogste politieke organen van het land. Het is de aard van het beestje. “Ik heb het altijd graag uitgelegd, dat is nu eenmaal mijn karakter. What you see is what you get. Het is belangrijk om eerlijk te communiceren. Als het nieuws slecht is, moet je dat ook zeggen – maar ook wat je er vervolgens aan wil doen.”

Scherpe inzichten 

Maar scherpe communicatie is niks zonder scherpe inzichten. Ook daarin munt Vlieghe uit: ze combineert wetenschappelijke kennis met een groot maatschappelijk doorzicht. Ze is geen arts die jarenlang onderzoek doet naar één eiwit. Haar blikveld is een stuk ruimer. Voor haar postgraduaat trok ze naar Oeganda. In Afrika werken was een jeugddroom, zegt ze zelf. Ze leerde er niet alleen werken in totaal andere omstandigheden – een lopende band van keizersnedes, schotwonden, cholera, moedersterfte, tbc, malaria, hiv, amputaties, slangenbeten, intoxicaties en psychoses – maar ze zag ook de impact van het grotere zorgsysteem.

Het zal later een belangrijke factor zijn van haar onderzoek in Cambodja en haar werk rond ebola: Vlieghe is niet alleen geïnteresseerd in ziekten, maar ook wat die doen met een bevolking en de volksgezondheid. Dat brengt haar weleens in situaties waar ze zich als een vis op het droge voelt. Ze was in 2014 nog geen uur aangesteld als ebolacoördinator of ze stond op de luchthaven van Zaventem al het woord te voeren voor 200 bange vakbondsleden van onder meer de bagageafhandelaars, die vreesden ziek te worden zonder strenge veiligheidsmaatregelen. Voor Vlieghe is het vanzelfsprekend. “Je moet het brede plaatje zien, je openstellen voor wat niet in je vakgebied hoort, en de drive hebben om dingen te verbeteren.”